Over Theologie 20 – Het Nationaal Socialisme

In het najaar 2021 beloofde ik min of meer een cursus theologie te gaan volgen. De schriftelijke cursus telt maar liefst 48 lessen en ik denk dat er over iedere les ongetwijfeld iets valt te schrijven, doordat de inhoud mij op gedachten zal brengen die ik wel wil delen. Vandaag:

De kerk en het Nationaal Socialisme (deel 1)

Het Nationaal Socialisme? Wat heeft dat in godsnaam met theologie te maken? Nou, het hangt er maar vanaf hoe je er tegenaan kijkt. Ik denk dat iemand die iets over theologie wil weten niet om het Nationaal Socialisme heen kan. Het heeft – zoals eigenlijk tot nog toe geen enkel theologisch onderwerp  – niets met Theo zelf te maken, maar daarentegen wél alles met hoe mensen met Theo omgaan. Althans, dat is mijn mening.

De Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei (NSDAP) ontstond in 1920 uit de in 1919 opgerichte DAP. Onder Hitler en zijn maten groeide de beweging als kool. Hitler plaatste het begrip “Nationaal” vóór het begrip socialistisch, waarmee hij impliciet aangaf dat in de Duitse natie geboren en getogen mensen meer rechten hadden dan anderen. Al gauw werd dat onder invloed van ene Herr Alfred Rosenberg  verengt tot blanke, Germaanse (arische) mensen.

De NSDAP zocht een krachtig symbool, en de partij vond dat in de swastika, het hakenkruis. Sindsdien associëren veel mensen dat symbool met het nationaal socialisme en de aanhangers daarvan, de nazi’s. Dat is tragisch. Want het hakenkruis is veel ouder dan het nationaal socialisme en heeft oorspronkelijk een betekenis die letterlijk haaks staat op zo’n beetje alles waar het tegenwoordig mee in verband wordt gebracht. Er zijn in Irak swastika’s gevonden van duizenden jaren oud. Ook de Indusbeschaving van 3300 – 1300 v. Christus kende de swastika als ‘wel-zijn-teken’. Het staat onder meer voor het levensrad; en voor geluk, levenskracht en beweging. Het is dus eigenlijk een heel positief symbool dat vandaag de dag in oosterse culturen nog steeds in religieuze context wordt gebruikt. In het boeddhisme en hindoeïsme kom je dit symbool regelmatig tegen op de borst of voeten van boeddhabeelden. En in India en Nepal zijn veel tempels versierd met swastika’s. Niemand denkt daar negatief over de swastika, tenzij zwaar beïnvloed door westerlingen. Je kunt gerust stellen dat de nazi’s dit symbool hebben verkracht! Ik vind dan ook dat mensen die eisen dat het hakenkruis als symbool overal ter wereld verboden moet worden, voorbijgaan aan de véél en véél langere positieve geschiedenis ervan. Ik denk ook: stel dat één of andere onbenul het kruis als symbool gaat gebruiken voor kwalijke praktijken…gaan we dat dan ook verbieden? Als het antwoord daarop “ja” is, dan had dat al verboden moeten zijn. Denk aan de misdaden begaan tijdens kruistochten en aan alle andere misdaden die in de loop van honderden jaren zijn begaan onder het symbool van “het kruis”. En gaan we straks wellicht de letter Z verbieden omdat Rusland die letter op tanks en en ander oorlogstuig kalkt en in propaganda gebruikt? Dan kunnen wij straks, staand op het Noordseestrand, de son langsaam in see sien sakken.

We gaan verder. Zoals ik al aan het einde van mijn vorige column schreef, wilde de Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei naar eigen zeggen een positief christendom vertegenwoordigen, zonder zich specifiek ergens aan te verbinden. Het zag zowel het katholicisme als het protestantisme als negatief en beschouwde het joodse geloof zelfs als ‘vergiftigend’. Tegelijkertijd ontstond er (niet bij iedereen, maar zeker bij de ‘influencers’ van die tijd) een hang naar alles wat te maken had met Germaanse en Noorse mythen, sagen, legenden én goden. De Germaanse strijdersethos kwam krachtig terug van nooit helemaal weggeweest.

Veel mensen realiseren het zich niet, maar de haat tegen de joden werd bij Hitler slechts overtroffen door … zijn haat tegen het christendom. Dat had waarschijnlijk met zijn jeugd te maken, maar dat doet er verder niet toe. Hij had voor de christenen wellicht een zelfde oplossing in petto als voor de joden, we zullen het nooit weten gelukkig. Hitler vond een medestander in Rosenberg. Rosenberg (en niet Hitler!) bepleitte het volledig laten verdwijnen van zowel het Jodendom als het Christendom! Je was óf Duitser óf christen. Beide tegelijk zijn, dát kon niet. Zowel het protestantse als het katholieke christendom diende dus met wortel en tak te worden uitgeroeid. Maar, dat vereiste wel een uitgekiende stap voor stap politiek, om onrust onder het volk te voorkomen en om de kerk niet in het harnas te jagen, want de kerk was invloedrijk en machtig. Het Duitse volk moest terug naar een sterk geloof in een God die samenviel met de natuur, zonder weekhartig (joods-christelijk) medelijden met zwakkeren. En zwakkeren, dat waren alle niet Arische mensen, of mensen die een gebrek hadden, mentaal niet in orde waren, niet blank, en ga zo maar door. Eigenlijk iedereen dus die niet voldeed aan het ideaal van de krachtige gezonde, intelligente, blonde, blauwogige Ariër! Het verwondert mij nog steeds dat niemand toen aan een rijtje nazi-kopstukken dacht. Ik zie namelijk met de beste wil van de wereld geen krachtige gezonde, intelligente, blonde, blauwogige Ariërs in Hitler, Himmler, Goebbels en andere figuren.

Hitler en consorten waren geen atheïsten! Zij geloofden wel degelijk in een God, en zelfs in Christus. Alleen gaven ze er een twist aan  die van Europa een Germaans rijk moest maken. Het christendom werd in alle opzichten gegermaniseerd. Het kerstenen van de Germanen (ten tijde van Bonifatius en Willibrord) was in zekere zin dus mislukt. Was het duizendjarig rijk dat Hitler voor ogen stond wellicht een soort wraak op de loop van de geschiedenis tot dan toe? Hitler wilde met het jodendom ook het door de jood Paulus gepropageerde christendom – met name de katholieke versie ervan – én het bolsjewisme uitroeien. Zo nodig door leugens als waarheid te verkopen; beloften te breken en spelletjes te spelen. Alles was geoorloofd, zolang het maar het gewenste effect had. De christelijke moraal was in strijd met de visie van Hitler, die compromisloos te werk ging en uitroeien tot norm had verheven.

Deed de kerk dan niets? De kerk deed juist heel veel! Al vroeg werd er voor de standpunten en het programma van de NSDAP gewaarschuwd.

Het bleek in de praktijk echter bijzonder lastig, soms zelfs schier onmogelijk, om tegen de propagandamachine van de NSDAP in te gaan. De achterliggende gedachte van die propagandamachine was: “als je een leugen maar vaak genoeg en met steeds voldoende overtuigingskracht overbrengt, wordt die leugen vanzelf een waarheid.” Helaas is die gedachte zelf een waarheid als een koe. De propagandamachine van Rusland lijkt anno 2022 exact dezelfde gedachte te volgen. En het werkt, althans voor di mensen die alleen de als waarheid gepresenteerde leugens opgedist krijgen. Het is ook verleidelijk… zeg maar vaak genoeg en met volle overtuiging dat meneer X of mevrouw Y niet te vertrouwen is, en op den duur vertrouwt vrijwel niemand meneer X of mevrouw Y nog. En daar kan meneer X of mevrouw Y dan niks meer aan doen. Het is helaas een droevig feit: in iedere greep naar de macht en in iedere strijd sneuvelt de waarheid als eerste. Of, zoals Mao Zedong dat in zijn Rode Boekje schreef: de waarheid komt uit de loop van een geweer.

Als de geschiedenis van de NSDAP en de Tweede Wereldoorlog iets duidelijk hebben gemaakt, is dat alle partijen zich op een of andere manier God eigen hebben gemaakt. Ze hebben het in ieder geval geprobeerd. “Waar is / was God!?” riepen en roepen mensen tijdens en na de gruwelen van de vernietigingskampen, de verwoestende bombardementen en de nietsontziende slachtpartijen op stranden en slagvelden, in ontbladerde oerwouden en onder de rook van in brand staande olievelden. Goeie vraag.