• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Twaalfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Boeddhisme » Dialectiek der Verlichting

Dialectiek der Verlichting

13 juli 2021 door Taigu

Dat Bodhidharma de keizer zijn rug toedraaide, is op zichzelf genomen een instructief verhaal. Maar alle levende wezens bevrijden, daar heeft het belijdende boeddhisme zelf in de eeuwen der eeuwen vele steken laten vallen. Heeft de ware mens voor zijn verlichting het boeddhisme eigenlijk wel nodig?

Op de keper beschouwd is het niet zo vreemd dat een boeddhistische voorman als de Dalai Lama in het verleden een sympathie voor het communisme aan de dag heeft gelegd. Het dialectische materialisme van Karl Marx en zijn geestelijke erfgenamen kent immers een maatschappijopvatting gebaseerd op een geestelijke ‘bovenbouw’ en een materiële ‘onderbouw’. Wie wil, kan in de verbinding en het spanningsveld van deze twee een gelijkenis ontwaren met het boeddhistische gedachtengoed van nama-rupu, afgeleid van een oude Indische voorstelling.

Onder jonge mensen in het Westen schijnt communisme weer veld te winnen, een beweging die ongetwijfeld deel uitmaakt van een complexe cultuurstroom. waarin ideeën over een betere samenleving, vermengd met pacifisme, klimaatactivisme en de ‘cancel culture’ van de social media, een nieuwe utopische bedding vinden. Het is te hopen dat zich binnen dit nieuwe elan onder jongeren een voldoende scherpe focus ontwikkelt op meer humaniteit als uitkomst van anders vormgegeven maatschappelijke verhoudingen. In de geschiedenis is het daar met het communisme heftig misgegaan, of we nu spreken over de rode excessen van de Russische revolutie en alles wat daar op volgde, of de ontwikkeling van het Chinese communisme gedurende de afgelopen eeuw. Geëngageerd boeddhisme hecht aan daadwerkelijke humaniteit van een door de dhamma getransformeerde mens, die in deze verandering zijn of haar oorspronkelijk gelaat heeft gevonden.

Er wordt in de westerse wereld van nu het nodige gejeremieerd over de opkomst van autocratisch geregeerde samenlevingen en van zogeheten ‘illiberale’ democratieën, ook binnen de volkerengemeenschap van de Europese Unie. De lange geschiedenis van het boeddhisme is weinig hoopgevend waar het gaat om een principiële keuze vóór humaniteit en een democratische rechtsstaat. Het historische boeddhisme heeft zich voltrokken onder een slagschaduw van elitisme en favoritisme in de strijd om de gunst van het wereldlijke gezag. Dat Bodhidharma de keizer zijn rug toedraaide, is op zichzelf genomen een instructief verhaal. Maar alle levende wezens bevrijden, daar heeft het belijdende boeddhisme zelf in de eeuwen der eeuwen vele steken laten vallen.

Een docent aan een grote Nederlandse universiteit vertelde mij dat studenten onlangs onaangekondigd een uur lang alle colleges onderbraken om op een pleintje te demonstreren vóór een andere norm. Je kunt een gebouw of zaal tegenwoordig niet meer naar Voltaire vernoemen, want ‘Voltaire was een racist’, zo werd er door studenten gescandeerd. Als we niet oppassen wordt een van de grote vrijdenkers van de historische Verlichting, intellectueel ‘gecanceld’. Op zichzelf kan het geen kwaad om op gezette tijden de bakens te verzetten en gebouwen de naam te geven van andere grote humanistische denkers, van Hugo de Groot tot John Lewis, en van Hisamatsu tot Thich Nhat Hanh. Tussen de colleges door lekker een glaceetje oppeuzelen bij het koffiepunt van Thay. Wie de geschiedenis ‘schoon’ probeert te herschrijven, maakt zich er kwetsbaar voor dat hij of zij verstrikt raakt in dezelfde contradicties waar eerdere generaties hun tanden op hebben stukgebroken. Europese emigré’s, van Hannah Arendt tot Thomas Mann, tijdig voor de nazi-barbarij uitgeweken naar de Verenigde Staten, keken zich de ogen uit in ‘the land of the brave and the home of the free’. Was verslaving aan radio en cinema, kortom aan de toen al bestaande amusementsindustrie, een uitdrukking van vrijheid of van onderdrukking? Het was in ieder geval compleet anders dan de Europese cultuurwaarden van Bach tot Beethoven, en gaf stof voor kritische reflectie die je na de Tweede Wereldoorlog her en der terugvindt in de werken van emigré’s die werden blootgesteld aan het democratische experiment van de Amerikaanse republiek.

Tegelijkertijd sprak na de oorlog zenfilosoof Hisamatsu zijn afschuw uit over het geweldsexces dat kapitalistische samenlevingen hadden toegepast bij het bevrijden van zijn vaderland van het reactionaire Japanse militarisme. Het spel van vrijheid dat uitmondt in onvrijheid, door sommige Europese vakgenoten van Hisamatsu geduid als ‘dialectiek der Verlichting’, kent helaas geen zekerheid over winnaars en verliezers. Menigeen verenigt zich in een gemakkelijk gelijk over hetgeen waar hij tegen is. Pas wie zelf de handschoen opneemt en zich bij het streven naar beter laat ondergaan in de stroom van licht en duister, stelt zich in de gelegenheid zich te openen voor de ontdekking dat iedereen imperfect is, ook wie is aangeraakt door de zaden van zogenaamde bevrijding, inclusief die van het ‘zitten’ in meditatie als de ultieme expressie daarvan.

De hele geschiedenis is vol van bevrijders die onderdrukkers werden en vice versa. Angst voor vrijheid van de ander lijkt helaas een wezenstrek van de mensheid. Amerikaanse vrienden schrijven mij nu over de vrees dat hun land ten ondergaat in een geweldsspiraal die wordt gevoed door de weigering van anderen om het te delen. Dat zij morgen wakker worden terwijl een nieuwe Adolf Hitler de Constitutie en het Capitool heeft omvergeworpen. Gaf de God van de Schrift de wereld niet aan de christenmens om erover te heersen? Gaf God Amerika niet aan de blanke christenmens, en toen verlichte denkers de woorden ‘We, the People’ neerpenden in de preambule van de grondwet, bedoelden zij niet mensen met een andere huidskleur, hoeveel gewetensconflicten dat sommigen van hen (zoals Thomas Jefferson, plantagehouder in Virginia) naderhand opleverde.

Wie het beter weet voor de ander, kan in boeddhistische zin niet deelachtig worden aan een bevrijding die wij pas kunnen vinden in de ander, wanneer we ons met elke ander verenigd weten. Boeddhisme is geen humanisme in de seculiere betekenis, bekent zich niet tot humaniteit op zichzelf, maar tot de humaniteit van de mens die is getransformeerd tot, en wedergeboren in de dhamma. Dit maakt boeddhisme, en zeker geëngageerd boeddhisme, zelf tot een broos en onzeker experiment. Waar en wanneer vinden wij deze bevrijding? In ieder geval niet in een onkritische wereldbevestiging. Het vrijheidsideaal van geëngageerd boeddhisme is een prisma waarin alle licht van de wereld breekt, een prisma dat ons uitdaagt onszelf niet te verliezen in gemakkelijke wijsheid over goede intenties en een nieuwe dageraad van brandschoon menselijk handelen. Welbeschouwd heb je voor een dergelijke bevrijding boeddhisme trouwens helemaal niet nodig. Hetzelfde licht breekt vaak op overeenkomstige wijze in het prisma van vele andere wereldbeschouwingen. Er zijn vele wegen die naar Rome leiden.

Namu Amida Butsu,

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Boeddhisme, Columns, Dalai Lama, Geluk, Jules Prast, Pakhuis van Verlangen Tags: Adolf Hitler, Bevrijding, bodhidharma, Chinees communisme, geen humanisme, Hannah Arendt, Hisamatsu, Hugo de Groot, humaniteit, John Lewis, Russische revolutie, Thich Nhat Hanh, Thomas Jefferson, Thomas Mann, verlichting, Voltaire racist, weinig hoopgevend

Lees ook:

  1. Baptisme en boeddhisme
  2. Taigu – verlichting onnodig voor geëngageerd zen
  3. Boeddhisme heeft geen patent op mediteren, mediteren geen patent op verlichting.
  4. Het zelf, bewustzijn en mededogen

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Jaap zegt

    14 juli 2021 om 09:58

    Waar en wanneer vinden wij deze bevrijding:

    While living
    Be a dead man,
    Be thoroughly dead –
    And behave as you like,
    And all’s well.

    Bunan

Primaire Sidebar

Door:

Taigu

Taigu (1961) is historicus, auteur en zenboeddhist met een zwak voor de nembutsu. Hij laat zijn geest vrijmoedig dwalen over het boeddhisme en de wereld. Evenals bij de Japanse zendichter Ryokan Taigu staat zijn dharmanaam voor ‘grote dwaas’. 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

02 feb
Meditatie in het dagelijks leven
2 feb 23
05 feb
Zen ochtend met Doin Sensei
5 feb 23
05 feb
Medicijnboeddha ceremonie | Live en Online
5 feb 23
05 feb
Ontspanningsmeditatie Rotterdam (vipassana)
5 feb 23
05 feb
Rotterdam - geleide meditatie (vipassana meditatie)
5 feb 23
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Erik – Een kleine geschiedenis van de leegte

    Erik Hoogcarspel - 1 februari 2023

    Logica is als de Formule 1: het geeft een hoop lawaai, maar het leidt ergens naar. Leegte gaat ook nergens naartoe, het heeft geen geschiedenis, dat hebben alleen de mensen die erover praten.

    Erik Hoogcarspel – Een beter boeddhisme met fenomenologie

    gastauteur - 16 januari 2023

    De Boeddha heeft zich ook nooit 100.000 geboortes herinnerd. Als je een goede meditatie hebt dan kan het voorkomen dat er heel veel situaties van vroeger door je hoofd spelen. En dat zijn allemaal geboortes van een ik en de dood van een ik. Je ik is niks anders dan het volledig verwikkeld zijn in jouw situatie. En dat gebeurt ook in je meditatie.

    Periyar E.V. Ramasamy de hemelbestormer

    Kees Moerbeek - 15 januari 2023

    De maatschappelijke initiatieven van de zakenman Periyar maakten hem populair en zijn populariteit nam toe door zijn activiteiten in de lokale politiek. In 1919 sloot hij zich aan bij het Indian National Congress, maar verliet deze partij teleurgesteld in 1925, omdat volgens hem de partij alleen de belangen van de brahmanen diende. In 1925 richtte hij de Self-Respect Movement op en daarna de Vaikom Satyagraha. In datzelfde jaar ging hij zijn eigen politieke weg.

    De twee hersenhelften ondergaan een hiërarchie verwisseling

    Rob van Boven en Luuk Mur - 11 januari 2023

    Een vriendin brak haar voet op vier plaatsen en kwam thuis te zitten. Ze woont alleen en toen ze de thuiszorgmedewerkster vroeg een boterham te smeren voor haar, was het antwoord dat ze dit niet mocht doen volgens haar protocol.

    Paul Boersma – Meditatie en pijn

    Paul Boersma - 10 januari 2023

    We vermijden in het dagelijks leven het lijden door er instinctief omheen te gaan, of anders door het te negeren, er geen aandacht aan te schenken, het te onderdrukken. In het eerste geval gaat het om mogelijke toekomstige pijn, in het tweede om aanwezige pijn, waarbij het makkelijker is psychische dan lichamelijke pijn te negeren, en makkelijker om de pijn van anderen dan de eigen pijn te negeren. Vermijden en negeren: dit is de dierlijke kant van ons mens-zijn.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • De virtuele denkster 407
    • Dick – Leegte die liefde is
    • Wakker Dier prikt romantisch beeld van zuivelsector door
    • Renske – haiku
    • Seitan neprunderlapjes met pittige saus

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

     

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

     

    Privacy en cookies

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

    Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

    Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

    Noodzakelijke cookies

    Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

    If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

    Privacy

    Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens