• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Tiende jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • André Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Eelco van der Meulen
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
  • Privacy

De kracht van machteloosheid

7 juni 2020 door Kees Moerbeek

Rico Kremer is geestelijk verzorger, dit wil zeggen humanistisch geestelijk verzorger, geen pastoor of dominee. Hij benoemd en aangesteld door het Humanistisch Verbond. Op zijn werkplek in het verpleeghuis Bosch en Duin aan de Scheveningse Weg in Den Haag houdt hij zich sinds zes jaar bezig met vragen over leven en dood en de zin ervan. Het kan nooit kwaad hierbij stil te staan, maar deze vragen lijken onlosmakelijk verbonden met de laatste levensfase. Of die levensfase de werkelijk de laatste is, daarover is verschil van mening mogelijk, maar daar gaat dit artikel niet over. Wat is goed sterven? Hoe kan iemand zichzelf en anderen daarop voorbereiden? Een vraaggesprek over afscheid, angst en woede en misschien over steun, troost en mededogen.

Goed sterven

‘Goed sterven is volgens mij – als ik naar de bewoners kijk – sterven zoals iemand dit zélf wil.’ Misschien verschilt het niet veel van hoe hij zelf zou willen sterven. Rico wil sterven zoals hij leefde. ‘Nogal, algemeen, maar het betekent onder andere dat het dragelijk is, dat het mogelijk is om afscheid te nemen en te zeggen wat nog gezegd moet worden. Maar ik begrijp heel goed dat mensen hier in het verpleeghuis er de voorkeur aan geven ’s morgens niet meer wakker te worden, zonder hun dierbaren.’

Ze willen hun kinderen en kleinkinderen niet met hun sterven belasten en veel dierbaren zijn er op hun hoge leeftijd vaak niet meer. Weer anderen kiezen juist wel voor een afscheid waar dierbaren bij zijn. Een van de voorbeelden waar hij met tevredenheid op terug kijkt: ‘Er worden kerkelijke liederen gezongen, een verhaal voorgelezen. ‘Ach ma, weet je nog,’ zegt een dochter, pakt haar moeders hand en moeder knikt. Een serene rust, de familie staat in een kring rond de oude dame. Dat is goed voor al die mensen, hoeveel verdriet ze ook hebben, denk ik dan.’ Goed is ook de ruimte voor verdriet, want het gemis komt immers toch, op verjaardagen, op hoogtijdagen of als een kleinkind geboren is.

Bij het afscheid speelt de geestelijk verzorgen naar eigen zeggen een bescheiden rol. Hulp bij de keuze van een lied of verhaal, of hij neemt iemand bij de hand: ‘Laat je moeder toch los, laat haar toch gaan. Ga bij haar zitten, kijk naar je verdriet en wat het met je doet.’

Hoewel Rico humanistisch raadsman is, geeft hij nooit advies of raad. Sterven moet men bij de sterven en de dierbaren laten, vindt hij principieel. Hij is dan ook geen regelneef. Als iemand niet meer in staat is zelf te handelen, dan wil hij graag een dienst bewijzen door bijvoorbeeld: ‘Nog een keer de zoon vragen of hij wil komen, want moeder wil hem vertellen dat ze spijt heeft.’ Soms komt hij met een teleurstellend bericht terug. ‘De bewoner probeer ik dan te steunen in het feit dat dit zo óók goed is, want sommige dingen zijn niet af te dwingen er is gedaan wat mogelijk is.’

Machteloosheid

Schuldgevoel en verdriet kunnen een negatieve invloed hebben op het sterven. De ouderen onder de verpleeghuisbewoners hebben tijd gehad om met dingen in het reine te komen en hebben dat ook vaak geprobeerd. Anders is het voor de jongeren op de intensieve zorg unit. Zij zijn tussen de twintig en vijftig jaar oud en hebben hoop op verder leven vaak nog niet opgegeven. ‘Ik stel ze daar weleens vragen over. Ben je bang voor de dood? Of zal ik mijn mond dicht houden? Ze vinden dit soms heel verrassend!’

Pijn kan ook van grote invloed zijn. De een heeft veel pijn, maar verdraagt het. Een ander kan dat ondanks goede medicatie niet en wordt angstig. Dat is heel persoonlijk en heeft met iemands levenshouding te maken. ‘Een enorme angst kan vervolgens om zich heen grijpen. Als geestelijk verzorger ben ik volkomen machteloos en ga ‘naast’ de bewoners. Dat blijkt soms precies voldoende. Ik noem dit de ‘fellowship of the weakest!’

Een wel heel duidelijk voorbeeld van deze kracht van machteloosheid is de anekdote over de indiaan die zijn hele familie had verloren. Hij stond zwijgend middenin een veld, at en dronk niet meer en wilde niet terug naar het dorp. Wat anderen ook probeerden, het mocht niet baten. Toen kwam iemand naast hem staan, zwijgend. En nog iemand tot er een hele groep mensen stond, die niets zeiden en niets konden doen dan alleen naast hem staan in zijn leed. Totdat de man het ‘goed’ vond en met de groep terugging naar het dorp.

Vertrouwen

Leven na de dood is een vaak voorkomend gespreksonderwerp. Zo’n zeventig procent van de stervenden is nieuwsgierig naar wat komt, twintig procent weet precies wat zij kunnen verwachten en vijf procent wil er niets van weten, is de ervaring van de humanistisch raadsman. De meeste mensen worden geconfronteerd met spiritualiteit en godsdienst. Dat roept vragen op en nieuwsgierigheid naar wat er met hun identiteit gebeurt nadat zij overleden zijn. De hoop dat er nog iets bestaat na de dood is heel sterk. De beelden die mensen schetsen verwijzen vaak naar verhalen uit de kindertijd. Soms zijn de beelden heel concreet, soms vaag. ‘Het gros heeft het idee dat het er goed is, en dat is heel bijzonder.’

Onder de twintig procent die precies weet wat hen te wachten staat, is een groep die afvraagt of ze er in het hiernamaals er wel goed vanaf komen. Meestal hebben zij een orthodox katholieke of streng protestantse achtergrond. Gelovige mensen hebben steun aan hun geloof als zijn sterven. Rico Kremer, die gereformeerd opgevoed is, kreeg dit vaak te horen. Maar in zijn werk merkte hij dat gelovigen het vaak het moeilijkst hebben op hun sterfbed en sommigen raken volkomen in paniek. ‘Dan is het echt een gevecht met het onbekende, dat voor hen juist zo bekend is. Soms heb ik geluk met mijn gereformeerde opvoeding, want ik ken een paar heel mooie psalmen en gezangen, die ik ga zingen. Dan worden ze meestal rustig en denken: ‘O ja, ik moest vertrouwen hebben!’

Kees Moerbeek, met dank aan Rico Kremer

 

Dit artikel verscheen in De Lotusvijver winter 2001, 7de jaargang nr. 4. Het thema van deze aflevering was Dood en Leven. Dit thema werd mede bepaald door de terroristische aanslagen op 11 september 2001.

 

 

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Achtergronden, Geluk, Gezondheid, Zorg Tags: corona, dood, geestelijk verzorger, humanisme, humanistisch raadsman, leven, Rico Kremer, sterven, zwijgende indiaan

Lees ook:

  1. ‘Mijn beste! Nu begint het bij je te dagen dat je sterft! Je gaat deze wereld verlaten’
  2. Zeshin – honger naar de dharma
  3. Boeken – Met het einde in gedachten
  4. Sterven zonder spijt*

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Piet Nusteleijn zegt

    8 juni 2020 om 09:35

    Wat een mooie anekdote van de indiaan.
    Over kracht van machteloosheid gesproken!

Primaire Sidebar

Door:

Kees Moerbeek

Kees Moerbeek werkte aan De Lotusvijver en was eindredacteur/hoofdredacteur voor het Magazine VvB. Hij gelooft in de sociaal-maatschappelijke aspecten van het boeddhisme. Kortom: het Achtvoudige Pad. 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 19 januari 2021
    Gratis proefles cursus Caring - Caring from the heart
  • 19 januari 2021
    Online Dhammakaya-meditatie
  • 20 januari 2021
    Zen Spirit Doorgaande groep Meditatie Arnhem
  • 20 januari 2021
    Lezingenserie ONLINE: 'Reïncarnatie en karma’
  • 20 januari 2021
    Online Dhammakaya-meditatie
  • bekijk de agenda

De werkplaats

De werkplaats.

Boeddhistische kunstenaars

Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
lees meer »

Pakhuis van Verlangen

In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

Verkiezingen 2021 – ‘Er is menselijke warmte nodig in de politiek’

Wouter ter Braake - 18 januari 2021

Ik lanceer een ander alternatief. Een brede bewustzijnsbeweging. Een beweging van kiezers die het geluk van alle mensen vooropstelt en als uitgangspunt neemt. Op basis van een bewustzijn dat boosheid transformeert in wijsheid. Een bewustzijn dat gefundeerd is in het besef van verbondenheid van al wat leeft. Een bewustzijn dat verschillen respecteert en met een warm hart en open mind openstaat voor dialoog.

De Lotussoetra – boeddhisme en politiek

Erik Hoogcarspel - 14 januari 2021

In de Lotussoetra worden de geboorte, de meditaties, het ontwaken het preken en de dood van de Boeddha beschreven als niet meer dan een show die hij opvoert. Het is een didactische methode. In feite is hij de eeuwige wetgever van het universum en daarom de inrichter van de ware politiek.

Het boeddhisme en religie

Erik Hoogcarspel - 12 januari 2021

Is het boeddhisme een religie, een levensweg of een filosofie? Als je deze vraag aan meerdere mensen stelt krijg je geheid verschillende antwoorden en voor elk antwoord valt wel iets te zeggen.

Tien jaar Boeddhistisch Dagblad

Joop Ha Hoek - 8 januari 2021

...

Jasper Schaaf – Marx’ diepe respect voor Aristoteles

gastauteur - 1 januari 2021

Jasper Schaaf: 'Aristoteles noemt het doel van het menselijk bestaan ‘geluk’. Klinkt dit te makkelijk? Is het vreemd? Speelt zo’n ver, groot en toch belangrijk doel echter ook geen belangrijke rol in de vroegere geschriften van Marx, waar hij nog meer dan later op de werken van Georg Hegel en Ludwig Feuerbach leunt?'

Meer onder 'pakhuis van verlangen'

Footer

Boeddhistisch Dagblad

Meest recente berichten

  • Het jaar 2020 – dag 18 – bijpraten
  • Dier&Recht waarschuwt voor extreem gebruik van antibiotica door ongezonde kalversector
  • Verkiezingen 2021 – ‘Er is menselijke warmte nodig in de politiek’
  • ‘Basisinkomen als fundament voor nieuw systeem na toeslagenaffaire’
  • NU’91 pleit voor aanscherping richtlijnen mondmaskers

Reageren

We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

Over het BD

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
Lees ons colofon.

Zie ook

  • Contact
  • Over ons
  • Columns
  • Reageren op de krantensite

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

 

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

 

loading Annuleren
Bericht niet verstuurd - controleer je e-mailadres!
E-mail-controle mislukt, probeer het opnieuw
Helaas, je blog kan geen berichten per e-mail delen.
Boeddhistisch Dagblad
Powered by  GDPR Cookie Compliance
Privacy en cookies

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

Noodzakelijke cookies

Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

Bezoekersstatistieken

We gebruiken Google Analytics voor het bijhouden van bezoekerscijfers.

Dit helpt ons bij het verbeteren van de website; zo weten we wat wel en niet gebruikt of gelezen wordt.

Alle cookies staan uit in je browser. Zet cookies aan alsjeblieft, als je wil dat we je voorkeuren opslaan,

Privacy

Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens