• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Elfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Eelco van der Meulen
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
  • Privacy

Home » Achtergronden » De kracht van machteloosheid

De kracht van machteloosheid

7 juni 2020 door Kees Moerbeek

Rico Kremer is geestelijk verzorger, dit wil zeggen humanistisch geestelijk verzorger, geen pastoor of dominee. Hij benoemd en aangesteld door het Humanistisch Verbond. Op zijn werkplek in het verpleeghuis Bosch en Duin aan de Scheveningse Weg in Den Haag houdt hij zich sinds zes jaar bezig met vragen over leven en dood en de zin ervan. Het kan nooit kwaad hierbij stil te staan, maar deze vragen lijken onlosmakelijk verbonden met de laatste levensfase. Of die levensfase de werkelijk de laatste is, daarover is verschil van mening mogelijk, maar daar gaat dit artikel niet over. Wat is goed sterven? Hoe kan iemand zichzelf en anderen daarop voorbereiden? Een vraaggesprek over afscheid, angst en woede en misschien over steun, troost en mededogen.

Goed sterven

‘Goed sterven is volgens mij – als ik naar de bewoners kijk – sterven zoals iemand dit zélf wil.’ Misschien verschilt het niet veel van hoe hij zelf zou willen sterven. Rico wil sterven zoals hij leefde. ‘Nogal, algemeen, maar het betekent onder andere dat het dragelijk is, dat het mogelijk is om afscheid te nemen en te zeggen wat nog gezegd moet worden. Maar ik begrijp heel goed dat mensen hier in het verpleeghuis er de voorkeur aan geven ’s morgens niet meer wakker te worden, zonder hun dierbaren.’

Ze willen hun kinderen en kleinkinderen niet met hun sterven belasten en veel dierbaren zijn er op hun hoge leeftijd vaak niet meer. Weer anderen kiezen juist wel voor een afscheid waar dierbaren bij zijn. Een van de voorbeelden waar hij met tevredenheid op terug kijkt: ‘Er worden kerkelijke liederen gezongen, een verhaal voorgelezen. ‘Ach ma, weet je nog,’ zegt een dochter, pakt haar moeders hand en moeder knikt. Een serene rust, de familie staat in een kring rond de oude dame. Dat is goed voor al die mensen, hoeveel verdriet ze ook hebben, denk ik dan.’ Goed is ook de ruimte voor verdriet, want het gemis komt immers toch, op verjaardagen, op hoogtijdagen of als een kleinkind geboren is.

Bij het afscheid speelt de geestelijk verzorgen naar eigen zeggen een bescheiden rol. Hulp bij de keuze van een lied of verhaal, of hij neemt iemand bij de hand: ‘Laat je moeder toch los, laat haar toch gaan. Ga bij haar zitten, kijk naar je verdriet en wat het met je doet.’

Hoewel Rico humanistisch raadsman is, geeft hij nooit advies of raad. Sterven moet men bij de sterven en de dierbaren laten, vindt hij principieel. Hij is dan ook geen regelneef. Als iemand niet meer in staat is zelf te handelen, dan wil hij graag een dienst bewijzen door bijvoorbeeld: ‘Nog een keer de zoon vragen of hij wil komen, want moeder wil hem vertellen dat ze spijt heeft.’ Soms komt hij met een teleurstellend bericht terug. ‘De bewoner probeer ik dan te steunen in het feit dat dit zo óók goed is, want sommige dingen zijn niet af te dwingen er is gedaan wat mogelijk is.’

Machteloosheid

Schuldgevoel en verdriet kunnen een negatieve invloed hebben op het sterven. De ouderen onder de verpleeghuisbewoners hebben tijd gehad om met dingen in het reine te komen en hebben dat ook vaak geprobeerd. Anders is het voor de jongeren op de intensieve zorg unit. Zij zijn tussen de twintig en vijftig jaar oud en hebben hoop op verder leven vaak nog niet opgegeven. ‘Ik stel ze daar weleens vragen over. Ben je bang voor de dood? Of zal ik mijn mond dicht houden? Ze vinden dit soms heel verrassend!’

Pijn kan ook van grote invloed zijn. De een heeft veel pijn, maar verdraagt het. Een ander kan dat ondanks goede medicatie niet en wordt angstig. Dat is heel persoonlijk en heeft met iemands levenshouding te maken. ‘Een enorme angst kan vervolgens om zich heen grijpen. Als geestelijk verzorger ben ik volkomen machteloos en ga ‘naast’ de bewoners. Dat blijkt soms precies voldoende. Ik noem dit de ‘fellowship of the weakest!’

Een wel heel duidelijk voorbeeld van deze kracht van machteloosheid is de anekdote over de indiaan die zijn hele familie had verloren. Hij stond zwijgend middenin een veld, at en dronk niet meer en wilde niet terug naar het dorp. Wat anderen ook probeerden, het mocht niet baten. Toen kwam iemand naast hem staan, zwijgend. En nog iemand tot er een hele groep mensen stond, die niets zeiden en niets konden doen dan alleen naast hem staan in zijn leed. Totdat de man het ‘goed’ vond en met de groep terugging naar het dorp.

Vertrouwen

Leven na de dood is een vaak voorkomend gespreksonderwerp. Zo’n zeventig procent van de stervenden is nieuwsgierig naar wat komt, twintig procent weet precies wat zij kunnen verwachten en vijf procent wil er niets van weten, is de ervaring van de humanistisch raadsman. De meeste mensen worden geconfronteerd met spiritualiteit en godsdienst. Dat roept vragen op en nieuwsgierigheid naar wat er met hun identiteit gebeurt nadat zij overleden zijn. De hoop dat er nog iets bestaat na de dood is heel sterk. De beelden die mensen schetsen verwijzen vaak naar verhalen uit de kindertijd. Soms zijn de beelden heel concreet, soms vaag. ‘Het gros heeft het idee dat het er goed is, en dat is heel bijzonder.’

Onder de twintig procent die precies weet wat hen te wachten staat, is een groep die afvraagt of ze er in het hiernamaals er wel goed vanaf komen. Meestal hebben zij een orthodox katholieke of streng protestantse achtergrond. Gelovige mensen hebben steun aan hun geloof als zijn sterven. Rico Kremer, die gereformeerd opgevoed is, kreeg dit vaak te horen. Maar in zijn werk merkte hij dat gelovigen het vaak het moeilijkst hebben op hun sterfbed en sommigen raken volkomen in paniek. ‘Dan is het echt een gevecht met het onbekende, dat voor hen juist zo bekend is. Soms heb ik geluk met mijn gereformeerde opvoeding, want ik ken een paar heel mooie psalmen en gezangen, die ik ga zingen. Dan worden ze meestal rustig en denken: ‘O ja, ik moest vertrouwen hebben!’

Kees Moerbeek, met dank aan Rico Kremer

 

Dit artikel verscheen in De Lotusvijver winter 2001, 7de jaargang nr. 4. Het thema van deze aflevering was Dood en Leven. Dit thema werd mede bepaald door de terroristische aanslagen op 11 september 2001.

 

 

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Achtergronden, Geluk, Gezondheid, Zorg Tags: corona, dood, geestelijk verzorger, humanisme, humanistisch raadsman, leven, Rico Kremer, sterven, zwijgende indiaan

Lees ook:

  1. ‘Mijn beste! Nu begint het bij je te dagen dat je sterft! Je gaat deze wereld verlaten’
  2. Het jaar 2020 – dag 308 – over
  3. Boeken – Met het einde in gedachten
  4. Sterven zonder spijt*

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Piet Nusteleijn zegt

    8 juni 2020 om 09:35

    Wat een mooie anekdote van de indiaan.
    Over kracht van machteloosheid gesproken!

Primaire Sidebar

Door:

Kees Moerbeek

Kees Moerbeek werkte aan De Lotusvijver en was eindredacteur/hoofdredacteur voor het Magazine VvB. Hij gelooft in de sociaal-maatschappelijke aspecten van het boeddhisme. Kortom: het Achtvoudige Pad. 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 14 augustus 2022
    Kum Nye Dancing zomerserie | Online | vanaf 14 aug
  • 19 augustus 2022 - 21 augustus 2022
    Retraite weekend | Vreugde van zijn: gelukkig zijn | Live | 19-21 aug
  • 22 augustus 2022 - 26 augustus 2022
    3-daagse boeddha vakantie
  • 26 augustus 2022 - 28 augustus 2022
    Retraite weekend | Liefde en Compassie voor jezelf en anderen | Live| 26-28 aug
  • 3 september 2022
    Gratis Workshop | Waardering voor jezelf en anderen | Live en Online | 
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    De rafelkant van onze democratische rechtsstaat – Deel 1

    Kees Moerbeek - 7 augustus 2022

    De auteur signaleert een onontkoombare overgang naar een staatsgrenzen overstijgende vervlechting van belangrijke leefomstandigheden op economisch, cultureel, klimatologisch en technologisch gebied. Het verlies van houvast dat dit veroorzaakt valt samen met het verlies van de bescherming door de verzorgingsstaat. Dit wordt verergerd door de onverschilligheid in leidende politieke en economische kringen ten opzichte van de onzekerheid die de veranderingen oproepen. De weerstand die dit alles opwekt neemt op veel plaatsen onder invloed van populistische en autoritaire bewegingen ‘de vorm aan van een afwijzing van anderen, andersdenkenden en andersverschijnende mensen.’

    Woef hé…een signalering

    Erik Hoogcarspel - 4 augustus 2022

    Georg Luck (1926 – 2013) was hoogleraar aan de Universiteit in Baltimore, Verenigde Staten in de klassieke cultuur en talen. Aan het einde van zijn carrière heeft hij op verzoek van een collega een studie uitgevoerd naar een heel aparte groep van filosofen, de cynici. Het wordt cynicus is afgeleid van “hond”, kynos. Deze “honden” predikten voor het volk en leidden talentvolle leerlingen op.

    De kinderen hebben nu rust nodig. Over ouderverstoting.

    Rob van Boven en Luuk Mur - 2 augustus 2022

    De kinderen waren 5 en 4 jaar toen de moeder vertrok met de kinderen. Ze wilde niet langer als slaaf behandeld worden door haar man. De kinderrechter besliste dat het woonverblijf bij moeder was, er kwam een bezoekregeling met vader en er werd opgelegd dat de ouders mee zouden doen aan ouderbemiddeling. De bemiddeling werd geen succes en ook een tweede en derde poging mislukte. Toen kwam er een melding bij Veilig Thuis door de vrijwillige jeugdhulpverlening.

    Crisis op crisis

    gastauteur - 1 augustus 2022

    Stel dat de vooronderstelling dat de mens beschikt over een vrije wil nu eens niet waar blijkt te zijn terwijl ons wetstelsel daar wel vanuit gaat en daarmee aansluit bij het vrije-markt-denken, het kapitalisme. En als dat niet waar is of maar heel beperkt, wat betekent dat dan? Dat er zoiets als een vrije wil bestaat is een aanname, een geloofsartikel.

    Narrative self en experiential self: hoe begrip van meditatieonderzoek beoefenaars kan helpen op hun pad

    gastauteur - 31 juli 2022

    Ik gebruik wel eens het beeld van een motor met zijspan. Als je geen meditatiebeoefenaar bent dan zit het narratief achter de stuur en de directe ervaring in het zijspan. Door beoefening kan je dat omdraaien, kom je ‘in’ de ervaring. En als je het narratief toch nodig hebt, dan zet je hem in. Waarvoor het ook helpt is dat mensen het niet meer zo vervelend vinden wanneer ze niet opmerkzaam zijn omdat ze begrijpen waar het narratief mee bezig is. Zo voorkom je de opbouw van aversie tijdens het mediteren.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Part of Me… Shaping Mental Spaces
    • ‘Geef ons heden ons dagelijks brood’
    • Elf visioenen van het Levende Licht
    • Het jaar 2022 – dag 219 – sorrypoliticus
    • Dalai Lama feliciteert nieuwe Indiase vice-president met benoeming

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

     

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

     

    Privacy en cookies

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

    Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

    Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

    Noodzakelijke cookies

    Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

    If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

    Privacy

    Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens