De eerste editie van dit boek was 2017 en toen deze was uitverkocht was, vroeg de uitgever ervan aan de auteur een herziene uitgave te schrijven. Dit was voor hem een kans om relevante literatuur van de laatste jaren en verschillende eigentijdse bronnen in de tekst te verwerken. Hij voegde aan de herziene uitgave een postscriptum toe geheten Homeopatisch verdund fascisme? Baudet en Forum voor Democratie. Een van de redenen hiervoor is zijn bezorgdheid over de toenemende polarisatie en ‘de animositeit tegenover de parlementaire democratie, de rechtstaat, de pluriforme samenleving en de vrije pers die Baudet en zijn partij doelbewust aanwakkeren.’
Rechtsstaat in verval: Kafka is springlevend
De manier waarop de PVV omgaat met de interne partijdemocratie leidt tot de vraag hoe deze partij de democratische rechtsstaat dan waardeert. Daarom vindt de auteur het zinvol de PVV te vergelijken met eerdere politieke bewegingen die de legalistische route bewandelden. Communistische partijen in de burgerlijke wereld liftten mee met deze rechtstaat, omdat revolutie onhaalbaar bleek. Ook fascistische partijen, zoals de NSB gebruikten de parlementaire omweg.
Immuun tegen nepnieuws
Het is belangrijk om te beseffen dat complottheorieën op zijn minst drie psychologische basisbehoeften vervullen, die deze theorieën zéér besmettelijk maken. Ook hebben ze al na korte tijd effect op mensen. De theorieën geven ten eerste eenvoudige oorzakelijke verklaringen voor wat anders chaotische en willekeurige voorvallen lijken.
Dubbelganger
Powerfeministe Naomi Wolf is befaamd dankzij The beauty myth (1990). Zij hopte in de jaren vlak voor Covid van de ene samenzweringstheorie naar de andere, voordat ze zich daarna aan het virus wijdde. Ze beweerde niet dat we hadden te maken met een zeer besmettelijk virus dat van dier op mens overspringt, niet met falende (medische) overheden, niet met een door het neoliberalisme uitgeklede gezondheidszorg en niet met hebzuchtige farmaceutische bedrijven. In plaats hiervan zouden we het slachtoffer zijn van een experiment, van een samenzwering, zelfs van een oorlogsdaad. Deze had tot doel om ons te veranderen in technoslaven en ons ervan te overtuigen om vrijwillig onze rechten in te leveren, terwijl ondertussen een groot deel van de mensheid werd uitgeroeid.
Zielloos, decadent en inhalig
De Nederlandse Azië-deskundige Ian Buruma publiceerde in 2004 samen met de Israëlische filosoof Avishai Margali het essay Occidentalisme, een analyse van de afkeer en zelfs haat tegen het Westen. De oorsprong hiervan ligt volgens de auteurs in de rechtse reactie op de Europese Verlichting en de Franse Revolutie.
Cynisme en verontwaardiging
De oorsprong van het boek Just and unjust wars van de Amerikaanse politicoloog Michael Walzer ligt in de anti-Vietnamoorlog beweging. In 1977 verscheen de eerste uitgave en in 2006 de vierde. De auteur onderzoekt de rechtvaardiging van oorlog en maakt onderscheid tussen agressieoorlog en zelfverdedigingsoorlog van het slachtoffer en de handhaving van het oorlogsrecht. Het is een understatement, maar zoveel jaar na de eerste uitgave en de vierde, blijkt in 2024 de oorlog nog niet uitgebannen. Integendeel, vele malen per dag worden we bestookt met beelden uit de hel, met berichtgeving en analyses.
De vis rot vanaf de kop
De eurocrisis was voor velen een groot probleem en voor sommigen een ramp. De ergst mogelijke scenario’s kwamen niet uit, zoals een Europese recessie of de ondergang van de euro. Tijdens deze crisis vreesden politieke waarnemers dat de onvrede over de economie en de bezuinigingspolitiek zouden leiden tot de aantasting van het vertrouwen in niet alleen de zittende leiders, maar ook in politieke instituties en de democratie zelf. Het vertrouwen in de EU liep een deuk op, net als de steun van de bevolking voor de nationale regeringen en andere instituties.
Het compromis is de grootste uitvinding van de mensheid
Ondanks de onderlinge verschillen hebben populisten op zijn minst een ding gemeenschappelijk. Ze zijn ontevreden over hun situatie en zij voeren uiteenlopende redenen aan. Hierbij is de regering de kop van Jut, zonder dat zij helemaal of zelfs maar gedeeltelijk verantwoordelijk is voor de situatie. Het is echter de perceptie (beleving) die ertoe doet. Volgens deze beleving speelt de regering een sleutelrol in de samenleving, maar levert ze slecht werk en luistert ze niet naar de bevolking.
Het kind en het badwater
Minister van Justitie en Veiligheid Dilan Yesilgöz noemde tijdens de 2022 HJ Schoo-lezing woke een bedreiging voor de rechtsstaat en de academische vrijheid. Hijgerig gretig stort extreemrechts zich op het stuk rood vlees dat het woke-denken in hun ogen is. Een grote groep mensen lijkt te vinden dat ons land hierdoor wordt bedreigd.
‘Buiten de lijntjes durven kleuren’
Volgens een woordvoerder van Extinction Rebellion put deze organisatie van de A12- demonstratie in Den Haag, de stad van Recht en Vrede, haar inspiratie uit succesvolle bewegingen van burgerlijke ongehoorzaamheid. Amnesty International sprak haar ongerustheid erover uit dat de lokale overheid deze vreedzame demonstranten criminaliseert in plaats van hen te zien als bezorgde burgers. Redenen te over om in dit korte artikel over het essay Burgerlijke ongehoorzaamheid te rade te gaan bij de filosofe Hannah Arendt.
‘Gezag is altijd ook moreel gezag’
De eisen van de democratie en van het recht zijn samen het ijkpunt voor het beleid, het functioneren en de inrichting van de overheid. Ze zijn niet los van elkaar te zien. Het beleid moet in de uitvoering ruimte geven aan diversiteit en rechtvaardig zijn. Vanwege het draagvlak moet het functioneren van onze overheid politiek worden gedragen en publiek worden verantwoord. Bovendien moet dit de rechtsgelijkheid en rechtszekerheid dienen, effectief en efficiënt zijn.
Tolerantie: verbinding is alleen mogelijk met zelfkritiek
Ondanks het feit dat het begrip in de loop van de geschiedenis verschillende betekenissen kreeg, bleef de grondbetekenis herkenbaar. Kort en bondig noemt Schuyt tolerantie op bladzijde 8: ‘de onderdrukking van de neiging anderen te onderdrukken.’