De symptomen waaraan de westerse democratie lijdt, zijn talrijk en vaag, noteert David van Reybrouck. Deze zijn onder andere kiezersverloop, electorale faalangst, compulsieve profileringsdrift, chronische verkiezingskoorts, afmattende mediastress, achterdocht en onverschilligheid. Met ‘andere hardnekkige krampen’ naast elkaar gelegd tonen ze de contouren van het Democratisch vermoeidheidssyndroom.
In de serie over karma: sociale rechtvaardigheid en karma
De Boeddha was duidelijk over karma, maar de praktijk blijkt sterker dan de leer. De precieze werking van karma is onontwarbaar en mogelijk is de leer een vaardig middel.
Waart er een spook door Europa?
Hoewel laaggeschoolden getalsmatig in de meerderheid zijn, dringen ze nog amper door tot het parlement. Meer dan ooit komen populistische partijen op voor laaggeschoolden. Volgens David van Reybrouck in zijn boek Pleidooi voor populisme, zijn deze partijen niet noodzakelijk een gevaar. Ze drukken op een onhandige manier soms het verlangen uit van laagopgeleiden naar politieke betrokkenheid.
Joseph Roth messcherpe kroniekschrijver van de chaos
Journalist/schrijver Josef Roth is een sociaal bewogen en messcherpe waarnemer van de chaotische periode tussen de beide wereldoorlogen. De bekendste van zijn romans zijn waarschijnlijk Radetzkymars en Hotel Savoy. Radetzkymars gaat over de ondergang van de schijnbaar veilige en overzichtelijke wereld van het Oostenrijk-Hongaarse Rijk. Een verloren vaderland voor de auteur. Dit artikel schetst een beeld van het leven van Joseph Roth en van enkele van zijn romans.
Geschiedenis als wapen deel 2
Om de zoveel tijd duiken er sinds 2016 in regeringsgezinde media kaarten op waarop Turkije een stuk groter wordt afgebeeld. De gebiedsuitbreiding is een indrukwekkend Groot-Turkije. Dit is het gevolg van het Nationaal Pact van 1920 waarin de Jonge Turken hun eisenpakket vaststelden voor de vredesonderhandelingen in Parijs, maar die eindigde in het gehate Verdrag van Sèvres. Erdogan is van mening dat de Europese machthebbers met de in 1923 vastgestelde grenzen Turkije ‘opgesloten’ hebben. Als hij echter van de kaarten realiteit zou willen maken, riskeert hij grote problemen met zijn NAVO-partners en met Rusland.
Geschiedenis als wapen deel 1
President Vladimir Poetin zei in 2014: ‘Onze collectieve herinnering bepaalt onze cultuur, onze geschiedenis en onze tegenwoordige tijd. En onze toekomst zal worden gevormd aan de hand van onze historische ervaring.’ Hij is het zelf die actief deze herinnering en ervaringen vorm geeft en propageert. Ivo van de Wijdeven schrijft dat in de Sovjettijd er nog werd gegrapt dat het land een zekere toekomst had, maar een onvoorspelbaar verleden. Onder Poetin is Ruslands geschiedenis als in beton gegoten. Er is maar één historische waarheid en deze is verankerd in de grondwet en de Nationale Veiligheidsstrategie.
Opstand
Al enige tijd beïnvloeden ‘nationaalpopulistische’ bewegingen het politieke klimaat in Europa en in de Verenigde Staten. Op verschillende plaatsen kwamen radicaal-rechtse leiders aan de macht die profiteerden van de ongerustheid over migratie en verlies van identiteit. Er is echter meer aan de hand. De historicus en journalist Marijn Kruk maakte een reis langs de Europese brandhaarden en beschreef zijn ervaringen in zijn vlot geschreven boek Opstand. De populistische revolte en strijd om de ziel van het Westen. Dit artikel geeft een indruk van enkele hoofdstukken hieruit.
‘Als een fascist ademt dan liegt-ie’
Victor Klemperer (1881-1960) werd pas in 1995 beroemd door zijn dagboeken uit de nazitijd. Hij was hoogleraar Frans in Dresden, totdat hij in 1935 ontslag kreeg omdat hij van joodse afkomst was. In de oorlogsjaren maakte hij aantekeningen voor zijn boek Lingua Tertii Imperii, de taal van het Derde Rijk. Dit artikel gaat in op enkele aspecten van deze taal.
Tuimel niet in de valkuil
Snyder schrijft: ‘U bent een individu dankzij uw vermogen om feiten te onderscheiden, en we zijn een samenleving dankzij ons collectieve vertrouwen in algemene kennis. Het individu is ook de burger die bouwt aan zijn maatschappij. De leider die een broertje dood heeft aan de onderzoekers is een potentiële tiran.’
‘De vormen van vrijheid moeten dagelijkse praktijk zijn’
Negatieve vrijheid veronderstelt dat het wegnemen van een obstakel het enige zou zijn dat nodig is om vrij te zijn. Ook wordt Amerikanen verteld dat ze hun vrijheid kregen dankzij de Founding Fathers, het nationale karakter van hun land of dankzij de kapitalistische economie. Niets hiervan is volgens Snyder juist. Immers, vrijheid kan niet worden gegeven, of geërfd en geen enkel land is vrij. Alleen mensen kunnen vrij zijn en het moment dat je denkt dat vrijheid gegeven is, glipt het door je vingers.
Als de wolven in het bos huilen
De gebeurtenissen van de Tweede Wereldoorlog liggen in jaren ver achter ons en voor sommigen ook in lessen geleerd. De wereld is echter nog niet vrij van de dreiging van totalitaire regimes. In Europa glijden sommige landen langzaam af naar de status van illiberale democratieën, waar slechts lippendienst aan de democratische rechtsstaat wordt beleden. Daarom is het goed dat in 2021 Dirk Rochtus’ boek Naar de hel met Hitler, verzet in het Derde Rijk (1933-1945) verscheen. Dit artikel gaat met name over de verzetsgroepen de Kreisauer Kreis en de Weiße Rose en maakt dankbaar gebruik van dit boek.
Kolonialisme vaart per schip en rijdt geen paard
Geschiedschrijving zonder emotionele vooringenomenheid is nodig voor een zorgvuldige reconstructie of duiding van het verleden. Dit is volgens historicus Martin Bossenbroek nog niet het geval bij de geschiedschrijving van het Nederlandse koloniale en slavernijverleden. Zijn boek Kolonialisme! noemt hij een wereldwijde speurtocht en hij hoopt hieruit waardevolle lessen te kunnen trekken voor onze omgang met dit verleden. Dit artikel geeft een indruk van zijn zoektocht.
‘Elitaire piemel met vingers’ blikt terug op 20 jaar populisme
De VVD trok de stekker uit het kabinet Rutte IV en kuste Doornroosje PVV wakker. Voor Wilders’ eenmanspartij was dit een tweede kans sinds de val in 2013 van Rutte I die hij gedoogde. Na veel heisa kwam het kabinet van de partijloze Schoof tot stand. In het boek Maarten van Rossem over populisme en onze democratie blikt de auteur terug op ruim twintig jaar populisme. Dit artikel geeft er een indruk van.
De grondwet is een verzekeringspolis
Er is altijd wel iets aan de hand in ons land, maar zelden in onze recente geschiedenis raakt het de wortels van onze samenleving zo diep, raakte het wie ‘wij’ zijn en waar ‘wij’ voor staan. Het is dan ook niet toevallig dat in de politiek en de publieke opinie teruggegrepen wordt op de grondslagen van onze democratische rechtsstaat, in de politiek en de publieke opinie. In het boek Het verhaal van de grondwet (2019) doet hoogleraar Wim Voermans onderzoek naar de oorsprong van het verschijnsel grondwet, dat hij zelf een geweldig fenomeen noemt en het verhaal erover is meeslepend.
Tirannen haten feiten
In de publieke verbeelding zijn politici de beroepsleugenaars bij uitstek. George Orwell schreef: ‘Politieke taal is ontworpen om leugens waarheidsgetrouw te doen klinken en moord respectabel.’ Leugens behoren tot het DNA van de modern samenleving, maar meestal gebruiken we fraaier klinkende woorden als marketing, reclame en propaganda. Al in 1967 klaagde Hannah Arendt in haar essay Truth and Politics erover dat politiek en waarheid niet goed samengaan. Dit artikel gaat in op de Nederlandse vertaling van haar essay in het boek Tussen verleden en toekomst.
De vrijheid om vrij te zijn is niet alleen vrijheid van angst
De Amerikaans-Duitse filosofe en politieke denker Hannah Arendt werd geboren in een politiek progressief, seculier joods gezin. Ze vluchtte in 1933 naar Parijs en werd later als Duitse stateloze geïnterneerd. Ze wist in 1941 te vluchten naar New York. Misschien werd zij het bekendst door haar boek The origins of totalitarianism en Eichmann in Jerusalem: a report on the banality of evil. Dit artikel geeft een indruk van haar denken over politiek en vrijheid.
Werk en bid, orde en tucht, plichtsgevoel
‘Nu de fluwelen-handschoenaanpak van de jaren zeventig en tachtig is verlaten, slaat de pendule weer door naar de andere kant. Wie niet kan meekomen in de maatschappij heeft het aan zichzelf te wijten. Zelfs het woord ‘onderklasse’ is terug van weggeweest.’ Dit schrijft Suzanna Jansen in Het pauperparadijs. Veenhuizen, wonen-onder-toezicht en opvoedcampagnes grepen diep in bij haar familie. Dit artikel geeft een indruk van recente boeken over dit actuele onderwerp.
‘Fascisme met een menselijk gezicht bestond niet en kan niet bestaan.’
De eerste editie van dit boek was 2017 en toen deze was uitverkocht was, vroeg de uitgever ervan aan de auteur een herziene uitgave te schrijven. Dit was voor hem een kans om relevante literatuur van de laatste jaren en verschillende eigentijdse bronnen in de tekst te verwerken. Hij voegde aan de herziene uitgave een postscriptum toe geheten Homeopatisch verdund fascisme? Baudet en Forum voor Democratie. Een van de redenen hiervoor is zijn bezorgdheid over de toenemende polarisatie en ‘de animositeit tegenover de parlementaire democratie, de rechtstaat, de pluriforme samenleving en de vrije pers die Baudet en zijn partij doelbewust aanwakkeren.’
Rechtsstaat in verval: Kafka is springlevend
De manier waarop de PVV omgaat met de interne partijdemocratie leidt tot de vraag hoe deze partij de democratische rechtsstaat dan waardeert. Daarom vindt de auteur het zinvol de PVV te vergelijken met eerdere politieke bewegingen die de legalistische route bewandelden. Communistische partijen in de burgerlijke wereld liftten mee met deze rechtstaat, omdat revolutie onhaalbaar bleek. Ook fascistische partijen, zoals de NSB gebruikten de parlementaire omweg.
Immuun tegen nepnieuws
Het is belangrijk om te beseffen dat complottheorieën op zijn minst drie psychologische basisbehoeften vervullen, die deze theorieën zéér besmettelijk maken. Ook hebben ze al na korte tijd effect op mensen. De theorieën geven ten eerste eenvoudige oorzakelijke verklaringen voor wat anders chaotische en willekeurige voorvallen lijken.
Dubbelganger
Powerfeministe Naomi Wolf is befaamd dankzij The beauty myth (1990). Zij hopte in de jaren vlak voor Covid van de ene samenzweringstheorie naar de andere, voordat ze zich daarna aan het virus wijdde. Ze beweerde niet dat we hadden te maken met een zeer besmettelijk virus dat van dier op mens overspringt, niet met falende (medische) overheden, niet met een door het neoliberalisme uitgeklede gezondheidszorg en niet met hebzuchtige farmaceutische bedrijven. In plaats hiervan zouden we het slachtoffer zijn van een experiment, van een samenzwering, zelfs van een oorlogsdaad. Deze had tot doel om ons te veranderen in technoslaven en ons ervan te overtuigen om vrijwillig onze rechten in te leveren, terwijl ondertussen een groot deel van de mensheid werd uitgeroeid.
Zielloos, decadent en inhalig
De Nederlandse Azië-deskundige Ian Buruma publiceerde in 2004 samen met de Israëlische filosoof Avishai Margali het essay Occidentalisme, een analyse van de afkeer en zelfs haat tegen het Westen. De oorsprong hiervan ligt volgens de auteurs in de rechtse reactie op de Europese Verlichting en de Franse Revolutie.
Cynisme en verontwaardiging
De oorsprong van het boek Just and unjust wars van de Amerikaanse politicoloog Michael Walzer ligt in de anti-Vietnamoorlog beweging. In 1977 verscheen de eerste uitgave en in 2006 de vierde. De auteur onderzoekt de rechtvaardiging van oorlog en maakt onderscheid tussen agressieoorlog en zelfverdedigingsoorlog van het slachtoffer en de handhaving van het oorlogsrecht. Het is een understatement, maar zoveel jaar na de eerste uitgave en de vierde, blijkt in 2024 de oorlog nog niet uitgebannen. Integendeel, vele malen per dag worden we bestookt met beelden uit de hel, met berichtgeving en analyses.
De vis rot vanaf de kop
De eurocrisis was voor velen een groot probleem en voor sommigen een ramp. De ergst mogelijke scenario’s kwamen niet uit, zoals een Europese recessie of de ondergang van de euro. Tijdens deze crisis vreesden politieke waarnemers dat de onvrede over de economie en de bezuinigingspolitiek zouden leiden tot de aantasting van het vertrouwen in niet alleen de zittende leiders, maar ook in politieke instituties en de democratie zelf. Het vertrouwen in de EU liep een deuk op, net als de steun van de bevolking voor de nationale regeringen en andere instituties.
