Uit onderzoek van foodwatch blijkt dat zeventig procent van het assortiment in de supermarkten uit de omstreden ‘ultra-processed foods’ bestaat. Ultra-processed foods zijn sterk bewerkt fabrieksvoedsel. Tot deze categorie voedsel behoren relatief veel ongezonde producten als frisdrank, snacks en fastfood. Zo bevatten ze vaak veel suiker, vet en zout en weinig mineralen, vitaminen en vezels.

Ultra-processed foods worden in verband gebracht met obesitas, diabetes type 2, hart- en vaatziekten en diverse vormen van kanker. Onder andere de Wereldgezondheidsorganisatie en het Voedingscentrum waarschuwen voor deze categorie fabrieksvoedsel, die een steeds groter deel van het Westerse voedselaanbod is gaan uitmaken. foodwatch: “Ongezonde ultra-processed foods domineren de supermarktschappen, met vergaande gevolgen voor de volksgezondheid. Zo komen er in Nederland wekelijks 1.200 nieuwe patiënten met diabetes type 2 (suikerziekte) bij. Dit toont de noodzaak aan van een actief voedselbeleid van overheidswege. Denk bijvoorbeeld aan een lagere belasting op verse groente en fruit ten opzichte van junkfood, wettelijke maatregelen tegen kindermarketing van junkfood en dwingende maatregelen tegen misleidende etiketten.” Een goed voedingsadvies voor consumenten is: eet vooral onbewerkt, vers en plantaardig.

Onderzoek

foodwatch selecteerde bij de drie grootste supermarkten in Nederland (Albert Heijn, Jumbo en Lidl) middels een aselecte steekproef 651 voedingsproducten. De producten werden naar de mate van bewerking ingedeeld in vier categorieën, volgens een door de Wereldgezondheidsorganisatie gebruikte systematiek: vers onbewerkt of licht bewerkt voedsel (bijvoorbeeld verse groente, fruit, eieren, melk), bewerkte ingrediënten (bijv. fles olie, pot zout, enz.), bewerkt voedsel (bijv. kaas, brood, fruit/groenteconserven, geconserveerde vis, ham, enz.) en sterk bewerkt voedsel (bijv. chips, hamburgers, ontbijtgranen, soepen, kant- en klare maaltijden, frisdrank, toetjes excl. Yoghurt, enz.). 70,5% (459 van de 651 onderzochte producten) viel in de categorie ‘ultra-processed foods’ (sterk bewerkt fabrieksvoedsel). 16% (106 producten) van de producten in de supermarkt is vers onbewerkt of licht bewerkt. 3% (19 producten) is een bewerkt ingrediënt. 10% (67 producten) is bewerkt voedsel. Zie het informatieblad onderzoeksmethode voor meer informatie over de onderzoeksmethode en indeling in categorieën.

De veel gehoorde klacht over ultra-processed foods is dat er door de fabrikanten veel suiker, vet en zout aan wordt toegevoegd. Dit wordt ook bevestigd door het onderzoek van foodwatch: aan meer dan driekwart (350 van de 459 producten, 76%) van dit fabriekseten is suiker toegevoegd. Zo blijkt suiker toegevoegd aan producten als maaltijdsalades, pastasaus, vleesbeleg, gepaneerde vis, ovenkroketten, zoutjes, soep, brood(puntjes), kaas-uienbroodjes, worstenbroodjes, pita broodjes, kipkerriesalade, aardappelsalade, BBQ saus, mosterddip, beschuit, tomatenketchup, ontbijtgranen, toastjes en pindakaas. Aan 69% van de ultra-processed foods (315 van de 459 producten) is zout toegevoegd. Aan 93% van de ultra-processed foods (429 van de 459 producten) is suiker en/of zout toegevoegd.

Ultra-processed foods

De Wereldgezondheidsorganisatie, het Voedingscentrum en vele wetenschappers waarschuwen de laatste tijd voor de overdaad aan aanbod van ultra-processed foods. Sterk bewerkte fabrieksvoedsel is niet per definitie ongezond: in theorie kunnen het ook gezonde producten zijn. De praktijk is echter anders: sterk bewerkt voedsel bevat meestal weinig vitaminen, mineralen en vezels, en teveel suiker, vet en zout. Daarmee dragen deze producten bij aan de grote problemen die de overmatige consumptie van deze stoffen veroorzaken. Zo komen er wekelijks in Nederland 1.200 patiënten met diabetes type 2 (voedingsgerelateerde suikerziekte) bij.

De Wereldgezondheidsorganisatie (pdf) over Ultra-processed foods:

“Compared with wholesome foods, and freshly cooked meals ultra-processed products are higher in sugar, saturated fats and sodium, lower in dietary fiber, minerals and vitamins, and are more energy-dense … The World Health Organization and the World Cancer Research Fund state that sugary drinks, energy dense snacks and ‘fast food’, all of which are ultra-processed, are key drivers of obesity, diabetes, cardiovascular diseases and several cancers.”

Hoogleraar Jaap Seidell omschrijft ultra-processed foods als volgt:

“Ultra-processed foods zijn voedingsmiddelen die hypersmakelijk en zelfs verslavend dan wel quasi-verslavend lekker zijn maar doorgaans een beperkte voedingswaarde hebben bij een relatief hoge energie-dichtheid. Ze missen essentiële voedingsstoffen als vitamines, mineralen en zijn ook vezelarm […] Met de veiligheid van deze voedingsmiddelen is microbiologisch gezien niets mis […] Wel dragen ze in buitensporige mate bij aan de consumptie van toegevoegde (vrije) suikers, zout en transvetten en daarmee aan de mondiale epidemie van welvaartsziekten.”

Het Voedingscentrum zegt over ultra-processed foods:

“Over het algemeen is kiezen voor minder bewerkt eten en zelf koken met verse producten een goede vuistregel voor een gezonder en duurzamer eetpatroon. […] Er bestaat echter ook een categorie van producten die sterk bewerkt zijn en die per portie veel calorieën, suiker, verzadigd vet en zout bevatten en maar weinig vitamines, mineralen en vezels. Dit worden ultra-processed foods genoemd. Het is vaak zo bedacht dat we er makkelijk te veel van eten: het is gemaksvoedsel, je hoeft zowat alleen maar de verpakking open te maken om het op te eten. Ook worden dit soort producten verkocht in een aantrekkelijke verpakking, zijn ze overal te krijgen en zorgt slimme marketing ervoor dat we er al gauw te veel van eten. Denk aan ijs, koekjes, zoete (zuivel)dranken, snoep, chocolade, gebak, toetjes, pizza, gezoete ontbijtgranen en chips. […] Alle bewerkingen helemaal mijden is […] onmogelijk en ook niet nodig. Maar te veel ultra-processed foods eten is niet gezond. Eet je volgens de Schijf van Vijf dan eet je een evenwichtige voeding, met niet te veel sterk bewerkte producten en krijg je niet te veel suiker, verzadigd vet en zout binnen.”

Gevolgen gezondheid: obesitasepidemie

Steeds meer mensen hebben last van overgewicht. Er is sprake van een obesitasepidemie, stelt de Wereldgezondheidsorganisatie. De artsenorganisatie KNMG spreekt zelfs van dé belangrijkste bedreiging van onze gezondheid.

Inmiddels heeft bijna de helft (43%) van alle Nederlanders overgewicht en is 12% obees. Hierdoor hebben steeds meer mensen een verhoogde kans op obesitas, hart- en vaatziektes, diverse vormen van kanker en diabetes type 2 (suikerziekte), en stijgen de zorgkosten sterk. Jaap Seidell, hoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam, zegt dan ook in zijn boek Tegenwicht: “Dik worden is geen abnormale reactie op een normale omgeving, maar een normale reactie op een abnormale omgeving”: de obesogene maatschappij. Door de overdadige toevoeging van suikers, vet en zout aan alledaags (sterk bewerkt) voedsel en de overdadige marketing van ongezond voedsel, krijgen consumenten teveel van deze stoffen binnen. Deze obesogene omgeving is de krachtige motor achter de wereldwijde obesitasepidemie.