• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Veertiende jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Jana Verboom
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Columns » Jasper Schaaf – Onverdraaglijke vooruitgang

Jasper Schaaf – Onverdraaglijke vooruitgang

5 oktober 2023 door gastauteur

De Duitse filosoof Walter Benjamin (15 juli 1892— 26 september 1940) heeft met de formulering van de titel van zijn boekje Het kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceerbaarheid uit 1936, de mensheid met een eeuwigdurende vraag opgezadeld. Uniek, maar de kritische lezer herkent in de formulering ervan – zoals deze dus – er een eeuwenoud filosofisch vraagstuk in. De formulering is knap en uitdagend, maar het gaat ook over iets voor de hand ligggends: de mens wil in zijn toekomst kijken, maar de kritische filosofie laat zien dat dit niet kan, althans niet zonder meer. Een waardeloos vraagstuk dus? Helemaal niet, het gaat om urgente kwesties, die steeds weer terug blijken te keren. Wel in steeds wisselende vormen.

De bekendste vorm hiervan is de vraag naar de waarheid of onwaarheid van religieuze uitspraken. Bestaat god of meer goden tegelijk of is het een antwoord van niets, hooguit van het ongerijmde? Sinds de opkomst van de kritische filosofie in verschillende gedaanten, van Spinoza, Kant Hegel, Marx en anderen, overheerst het idee dat de mens niet in staat is een betrouwbaar antwoord op dat soort grote vragen te geven. Sommige filosofen, denk aan Marx of Feuerbach, gaan een stap verder en vinden dat je onbeantwoorde theoretische vragen het beste maar kunt ‘bestrijden’, omdat deze ook een correct antwoord op praktische vragen bemoeilijken.

Maar verbod of niet, van achter de wel gegeven antwoorden, hoe gebrekkig vaak ook, floepen in allerlei situaties weer afgeleide vragen en mogelijke antwoorden tevoorschijn. En die blijken vaak een heel concrete, actuele en praktische betekenis te kunnen hebben. Immers, de mens is een creatief wezen en als hij bijvoorbeeld niet meer gelooft in een godheid die actief ingrijpt kun je precies even sterk geloven in onbekende krachten die dat wel doen. Daarmee blijkt dat eigenlijk alles wat misschien geloofd wordt, aangenomen kan worden en bruikbaar kan zijn in praktische situaties.

Dan is de filosofie niet zonder betekenis. Want je kunt lang nadenken over vrij nutteloze dingen, maar net zo goed of zelfs beter over nuttige dingen. Dan kom je bovendien terecht op vlak van de maatschappelijke betekenissen, zoals bijvoorbeeld oorlog en vrede, en zo op het vlak van bewapening in het algemeen. Het is weliswaar een hele sprong van religie naar maatschappelijk handelen, maar wel beschouwd bestaan die verbanden wél. Hoe vaak wordt een oorlog niet als heilig en onvermijdelijk opgediend?

Onverdraaglijke vooruitgang. Kun je vooruitgang tegenhouden? Misschien kun je bepaalde aspecten ervan goed tegenhouden, maar andere juist niet. En dat blijkt in de praktijk uiterst belangrijk. Je kunt namelijk doen wat in de wetenschap permanent gebeurt: vooraf afwegen wat kansrijke en wat  op termijn nog meer kansrijke mogelijkheden zijn. Dat is wat Benjamin (o.m.) doet in zijn korte boekje. Kort, maar scherp vraagt hij zich af welke wereld hebben we op termijn nog wanneer ‘alles’ reproduceerbaar. Reproductie? Gaat het om de kunst en de smaak? Ja zeker, maar het thema is veel breder, al was dat in Benjamins tijd nog niet zo zichtbaar als vandaag de dag.

In feite spelen vragen als die van de filosofie ten tijde van Benjamin ook vandaag nog, en ze zullen gesteld blijven worden. Want het gaat feitelijk om de vraag naar de toekomst. En wat je daarvan kunt kennen. Je kunt de vraag stellen over bewapening bijvoorbeeld. Dan blijken dergelijke vragen heel praktisch. Zo werd aan het eind van de Tweede Wereldoorlog gespeculeerd of de ene partij of eerder de andere in het bezit zou zijn van een Superwapen. Alleen de speculatie al hoorde bij die oorlogsvoering en dreiging. En als we naar de geschiedenis kijken kun je ook in vroegere tijden dergelijke communicatie strijd aanwijzen. Communicatie van Haantje de Voorste. Vooruitgang, grote verandering kan men vaak slechts verdragen door zelf – als spiegelbeeld, als kopie? – ongeveer hetzelfde gaan doen. Of zeggen dat dit gaat gebeuren. Een kopie, is dat vaak geen negatieve energie? Maar die wordt daarmee niet minder als urgent benoemd. In dat opzicht toont de wereld zich als eenheid. Van productiviteit en herhaling. Bij beide zijn dwang en macht, negatieve acties vaak aan de orde.

Het gaat om de praktijk, ook al toont de filosofie zich in haar onzichtbare jasje. Veranderingen, vooruitgang, wetenschap in actie, ze vertonen zich lang niet altijd concreet, eerlijk, humaan. Daardoor zijn ze des te meer onverdraaglijk. Dat te beseffen kan een basis vormen zijn, om de kennisontwikkeling de betere plek te geven, die zij verdient. Dat is niet onder de grond, maar erboven, niet stiekem, maar in balans. De oorlogen van de laatste jaren en de groeiende geopolitieke dreiging, tonen aan dat de kant van de onverdraagzaamheid erbij hoort. Dat althans haar bestaan erkend wordt. En geanalyseerd en actief maar vreedzaam bestreden moet worden. Ze geven veel stof  tot denken. Denken, dát is inderdaad broodnodig.

Walter Benjamin
Boek: Het kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceerbaarheid, 1936. Diverse uitgaven en vaak ook antiquarisch verkrijgbaar.
Jasper Schaaf (1950) studeerde filosofie aan de RUG en studeerde in 1978 af op De invloed van Joseph Dietzgen op de Nederlandse arbeidersbeweging. Schaaf was actief in Vietnamacties, vredesbeweging, studentenbeweging, buurtwerk, linkse politieke  partijen en vakbeweging. Bestuurlijke functies in de vakbeweging, onderwijs en welzijnswerk. En een groot liefhebber van de natuur.

 

Categorie: Columns, Geluk, Gezondheid, Jasper Schaaf, Politiek Tags: Feuerbach, filosofie, God, godheis, Kant Hegel, maatschappelijk handelen, Marx, religie, Spinoza, superwapen, Walter Benjamin

Lees ook:

  1. Postmodernisme is de filosofie van het neoliberalisme
  2. Jasper Schaaf – Voor de zoveelste keer, is Marx nog actueel? (1)
  3. Jasper Schaaf – Voor de zoveelste keer, is Marx nog actueel? (2 en slot)
  4. Zen in the polder – film over meditatie en bewustzijn

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Primaire Sidebar

Door:

gastauteur

diverse schrijvers 
Alle artikelen »

Agenda

  • Agenda
  • Geef je activiteit door

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 10 februari 2025
    Zen Spirit studiegroep 'Het verborgen licht'-vanaf 10 februari 2025
  • 2 mei 2025
    Phowa Studieweek
  • 9 mei 2025
    Seminar Tenzin Wangyal Rinpoche
  • 12 mei 2025
    Maandagochtend meditatie in Amsterdam-West
  • 13 mei 2025
    Verdiepingsbijeenkomst Hand in hand met de Boeddha
  • 13 mei 2025
    Dinsdagavond op even weken samen mediteren in Almere Buiten
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Weet jij wat een anker is? Test jezelf!

    Hans van Dam - 2 mei 2025

    Deel 3 van een 5-delig dwaalgesprek over de mystieke roos.

    ‘Het leven zelf is zazen’

    Wim Schrever - 28 april 2025

    De grote tragedie hier in het Westen is dat we onze eigen spirituele traditie zo snel hebben opgegeven en met het badwater -de religie- ook het kind -de spiritualiteit- hebben weggegooid. Terwijl een mens fundamenteel nood heeft aan spiritualiteit, aan zingeving.

    Geschiedenis als wapen deel 1

    Kees Moerbeek - 20 april 2025

    President Vladimir Poetin zei in 2014: ‘Onze collectieve herinnering bepaalt onze cultuur, onze geschiedenis en onze tegenwoordige tijd. En onze toekomst zal worden gevormd aan de hand van onze historische ervaring.’ Hij is het zelf die actief deze herinnering en ervaringen vorm geeft en propageert. Ivo van de Wijdeven schrijft dat in de Sovjettijd er nog werd gegrapt dat het land een zekere toekomst had, maar een onvoorspelbaar verleden. Onder Poetin is Ruslands geschiedenis als in beton gegoten. Er is maar één historische waarheid en deze is verankerd in de grondwet en de Nationale Veiligheidsstrategie.

    Jaloerse goden te slim af – de geschiedenis de baas…?

    gastauteur - 13 april 2025

    Hongersnood in een hermetisch afgesloten kuststrook die onwillekeurig aan de vernietigingskampen van weleer doet denken, besmet met meer dan een zweem van genocide… Regeert Adolf Hitler over zijn graf heen? Want bestaat Israël niet bij diens gratie? Zou zonder die bittere nazi-erfenis Palestina als land van drie monotheïstische religies niet nog gewoon zo heten? Is de grond er niet vervloekt, juist door godsdiensten die, gevoed vanuit één fictieve bron, vervolgens als protestbeweging steeds in chronologische volgorde aan haar voorgangster ontspruiten, waarmee de kiem voor een eeuwigdurende vete om de absolute waarheid is gelegd? En claimt niet elk van deze broeder- of zusterstromingen dat stuk met hun aller bloed doordrenkte aarde, aanvankelijk voor Abrahams JHWH, vervolgens voor Jezus’ Vader en ten slotte voor Allah – drie godheden die, in verbitterde onderlinge jaloezie verwikkeld, strijden niet alleen om religieuze hegemonie, maar ook om de profane en politieke macht?

    Wat is quiëtisme?

    Hans van Dam - 27 maart 2025

    Over het stillen van de wil.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Het pad uit het woord
    • Het jaar 2025 – dag 128 – eigen vrijheid eerst
    • Boeken – De Vallei van Troost
    • ‘Gebruik de rechter niet als zondebok voor falend beleid’
    • Boeddha’s pleegmoeder is een voorbeeld voor boeddhisten op Moederdag

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.