• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Elfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • André Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Eelco van der Meulen
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
  • Privacy

Home » Maatschappij » Geluk » Postmodernisme is de filosofie van het neoliberalisme

Postmodernisme is de filosofie van het neoliberalisme

7 maart 2021 door gastauteur

Is dat zo, het postmodernisme de filosofie van het neoliberalisme? In de praktijk heeft het wel zo gewerkt. Misschien soms tegen wil en dank van sommigen, maar uiteindelijk met een destructief enthousiasme bij conjunctuurgevoelige ‘denkers’.

Het postmodernisme is de filosofie die idealen en grote ideologieën tot mislukt en achterhaald verklaart. Het schept daarmee ruimte voor een maatschappijvorm die louter het individuele gewin vooropstelt. Lees hier vooral: alle vormen van socialisme zijn onhaalbaar.

Tekst Jasper Schaaf

Elke, dus ook een negatieve maatschappijvorm vraagt om legitimering. Liefst van haar voormalige critici die na hun vastgelopen betoog op apegapen liggen. Dat is op zich niets nieuws.

Het was ongeveer 1980. Adam Smith’ ‘onzichtbare hand’ wordt afgeschaft door de econoom Milton Friedman en consorten. Voor die ene denkbeeldige hand, kwamen miljoenen kleine, particuliere handjes terug. Niet helemaal denkbeeldig. De burger moest zijn eigen broek maar ophouden, ten voordele van de sterkeren die floreren. Een drama echter voor veel ‘zwakkeren’ – gewone mensen dus – die overgeleverd werden aan een ziek, overmatig moralisme van ‘flexibiliteit’ oftewel aanpassing op straffe van afhaken of verlies van werk.

Het liberalisme van Adam Smith zocht naar ‘checks en balances’, bijvoorbeeld met behulp van een regulerende rol van de staat om de financiën te stabiliseren. Het neoliberalisme wilde daar niets meer mee te maken hebben. De staat werd zijn loopjongen.

Het was ongeveer 1980, om precies te zijn 1979. De Franse filosoof Jean-François Lyotard bestempelt in zijn boek ‘Het postmoderne weten’ alle ‘grote verhalen’ van de filosofie als achterhaald. Lees hier vooral: de marxistische en socialistische idealen – in alle varianten – hebben niet gewerkt en dat moet nu maar eens erkend worden. Zó erkend dat er niets overblijft.

Het woord ‘postmodern’ was in de architectuur-theorie al genoemd. Het kreeg nu een allesomvattende betekenis. Weg met het rationalisme van de Verlichting! Vanaf nu waren alle beweringen geoorloofd, of Lyotard dat zo bedoeld had of niet.

En ja, dat is een mooi permanent, zij het wankelend fundament voor het neoliberalisme, dat in de economie immers radicaal het woord ‘solidariteit’ schrapte. Nepverhaal versus het zoeken naar waarheid, makkelijk versus moeilijk, het maakt allemaal niets uit, ieder zijn verhaal, ieder zijn privé-idee.

‘Ieder zijn eigen verhaal’: achter beide opvattingen – post of neo – ligt de diepere grond van het doorgeslagen individualisme en hedonisme. En de jaren daarna, na de opkomst van de Personal Computer, werd dit feilloos aangevuld met de nieuwe wereld van de sociale media.

De postmoderne en neoliberale opvatting leidt tot grote tegenstrijdigheden. Wanneer het erop aankomt worden allerlei grotere maatschappelijke projecten eerst met lof overladen en vervolgens gereduceerd tot individueel opgeknipte belangen. Het zogenaamde ‘kleine verhaal’, zelfs al wordt dat duizendvoudig precies gelijk verteld, wordt klein gehouden en overgeleverd aan nietsontziende bezuinigingsslagen op alles wat riekt naar ‘collectief’.

Dan levert het postmodernisme wanneer nodig de mooie woorden die het harde neoliberalisme nodig heeft. Wat te denken van een ‘participatie-samenleving’? Daar kan toch geen mens op tegen zijn? Maar wél als dat erop neerkomt dat iedere op zichzelf aangewezen burger helemaal alleen gerezen problemen dient op te lossen. En ook wanneer het betekent dat zorg, welzijn, onderwijs, cultuur en milieubeleid keurig genoemd worden, maar jaarlijks opnieuw van alweer een deel van de benodigde middelen worden beroofd. En wanneer goede projecten in volksbuurten de hemel in worden geprezen, maar voor het vervolg geen middelen beschikbaar zijn.

Verhalen zonder body en met valse argumenten als ‘Er móet toch ook bezuinigd worden?’ Of, met de drogreden van ‘de paradoxale opdracht’: ‘De burger moet zelfredzaam zijn.’ Valse vrijheid.

De aangepaste postmoderne burger moet het allemaal zelf doen binnen een hard kapitalisme waarin de regulerende staat is afgehaakt. Met natuurlijk ook een aantal ‘winnaars’ die deze ideologie stutten, maar vooral ook veel ‘verliezers’. Vér verwijderd van het economisch en moralistisch verhaal van Adam Smith. En nog veel verder van de moderne idealen van het marxisme en andere progressieve ideologieën.

De boodschap van het postmodernisme luidt: Je dacht dat we een gemeenschappelijke theorie hadden voor een betere wereld? Vergeet het maar. Wég met het grote verhaal, alleen de kleine eigen visie telt. Je moet het zelf maar uitzoeken. Er is geen autoriteit en geen theorie die er nog toe doet.

Het is de filosofie van de capitulatie. Een inclusief denken en het analyseren van de samenhang der dingen worden losgelaten. Gaat het dan alleen om filosofie, om een theorie?

De boodschap van het neoliberalisme is eigenlijk gelijkluidend: Ook in de praktijk moet je het zelf maar uitzoeken. Ieder voor zich. Niet per se passief, maar een vaak ondoenlijke opgave in een complexe wereld. Solidariteit is geen uitgangspunt, geen waarde.

Het is verkiezingstijd. Gelukkig – en opmerkelijk – heeft het woord neoliberalisme in brede kringen inmiddels een negatieve klank. Maar we zijn er nog lang niet vanaf. Zeker niet doordat de meeste partijen tot voor kort en wellicht in feite nu nog, het neoliberalisme volledig geaccepteerd en diep in hun denken en handelen hebben geïncorporeerd. Dat betekent dat een basis van solidariteit veroverd moet worden, wil ze sterk en duurzaam zijn.

De neoliberale ideologie en praktijk moeten worden opgeheven. Het postmodernisme ook, door een fundamentele kritiek in de filosofie, de literatuur en op andere relevante niveaus. De kritische, klassieke filosofie, van Plato en Aristoteles tot en met Marx en navolgers, zal hier een rol moeten spelen. Deze filosofie, die goed gerelateerd moet zijn aan de actuele wetenschappen, zal steeds nieuwe vormen en uitwerkingen kennen. Dat is tegelijk een deel van het antwoord op alle warrige visies die momenteel zo talrijk rondwaren. Altijd blijkt weer: voor rationaliteit, argumentatie en onderzoek bestaat geen (goed) alternatief.

Het klassieke niet voor zoete koek aannemen, maar wel een basis vormen, waarmee links en progressief vooruit kunnen. Bovendien het niet alleen bij analyses laten, maar ook tot gezamenlijke langdurig werkende oplossingen komen. Het individualisme écht overstijgen.

De kunst is de samenhang te blijven zien, zoals hier tussen het filosofische postmodernisme en het economische neoliberalisme. Het ene vormt een bestaansgrond voor het andere. Maar het moet wel radicaal andersom, zodat samenhang, collectiviteit en solidariteit het algemene karakter van het politieke denken en handelen worden.

Het postmodernisme is het verklaarde einde van de Verlichting en de ideologische capitulatie, de overgave aan de wetten van het Kapitaal. Wanneer nu echter steeds meer stemmen opgaan om het neoliberalisme als achterhaald te beschouwen, zullen ook een hernieuwde ideologische basis en ideologische scholing noodzakelijk zijn.

Met een hernieuwd, gecorrigeerd en verdiept historisch inzicht is het bovendien zo dat elk tijdperk verantwoordelijk is voor een eigen invulling van de politiek, ook met een weloverwogen ‘groot verhaal’ of op z’n minst met serieuze aanzetten daartoe.

Het wegkijken van die verantwoordelijkheid door het postmodernisme toont aan dat het even overbodig is als het hele neoliberalisme.

Jasper Schaaf (1950) studeerde filosofie aan de RUG en studeerde in 1978 af op De invloed van Joseph Dietzgen op de Nederlandse arbeidersbeweging. Schaaf was actief in Vietnamacties, vredesbeweging, studentenbeweging, buurtwerk, linkse politieke  partijen en vakbeweging. Bestuurlijke functies in de vakbeweging, onderwijs en welzijnswerk. En een groot liefhebber van de natuur.

 

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Columns, Geluk, Gezondheid, Politiek Tags: Adam Smith, Aristoteles, filosofie, Jean-François Lyotard, Marx, Milton Friedman, neoliberalisme, Plato, postmodernisme, valse vrijheid, verlichting

Lees ook:

  1. Jasper Schaaf – Voor de zoveelste keer, is Marx nog actueel? (1)
  2. De Boeddha en de klimaatramp (deel 1)
  3. De barmhartige primaat
  4. De kunst van het geluk 2

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Erik Hoogcarspel zegt

    8 maart 2021 om 08:58

    Sorry Jasper, ik denk precies het tegenovergestelde. De grote critici van het kapitalisme zijn postmodernisten: Baudrillard voorop. Hayek en Friedman waren verlichtingsdenkers met geloof in de universele economische wetten. Any Rand, het doel van het bestaan is egoïsme. De verlichting is gelukkig voorbij maar het heeft de aarde onleefbaar gemaakt.

  2. G.J. Smeets zegt

    9 maart 2021 om 12:42

    Erik, Jasper
    over de relatie postmodernisme/kapitalisme/Verlichting heb ik geen mening behalve dat die relatie m.i. een academisch-verbaal labyrint is.

    Ik ben het wel eens met Eriks opmerking dat er rare gedachtensprongen in Jaspers stuk staan. Met name Jaspers flirt met “…een hernieuwde ideologische basis en ideologische scholing.” Voor elk van jullie beiden een aandachtspunt voor wat het waard is.
    – Erik: met de globale opwarming [een natuurkundig en ecologisch feit] is een universele economische grondwet in het vizier gekomen. Namelijk dat de relatie homo sapiens/habitat a-symmetrisch is. Dat wil zeggen, mens kan economisch niet zonder habitat, habitat kan ecologisch goed zonder mens. Dus spoel het idee van universele economische wetten niet weg met het vuile badwater van Hayek en Friedman.
    – Jasper: het grote verhaal anno 2021 is de globale opwarming met alle gevolgen daarvan. Post-modernisten hebben zich daar nooit mee bezig gehouden en dat is de reden dat ze al lang irrelevant zijn. Je maakt je druk over niets als je je niet druk maakt over de globale opwarming. Met hernieuwde ideologie (daar heb je het over) heeft dat helemaal niets te maken.

Primaire Sidebar

Door:

gastauteur

diverse schrijvers 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 25 mei 2022
    Meditatiegroep Bloemendaal
  • 25 mei 2022
    Meditatiegroep Bloemendaal
  • 26 mei 2022 - 29 mei 2022
    Hemelvaartretraite Schoonheid van Zijn
  • 27 mei 2022 - 29 mei 2022
    'Gezond leven, natuurlijk sterven'
  • 28 mei 2022
    Green Tara Practice morning
  • bekijk de agenda

De werkplaats

De werkplaats.

Boeddhistische kunstenaars

Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
lees meer »

Pakhuis van Verlangen

In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

‘Yatra naar Majjhimadesa – een pelgrimsreis naar het Middenland’.

Guy E. Dubois - 24 mei 2022

De Majjhimadesa was de broedkamer van de Dhamma —de Leer van de Boeddha’s. Het is het gebied waar de Boeddha geboren werd, waar hij tot Zelfrealisatie kwam, waar hij predikte en het parinibbana bereikte. In Boeddha’s tijd waren overgrote delen van het Middenland bedekt met junglevegetatie. De fauna was veelzijdig en bestond o.m. uit leeuwen, tijgers, herten, olifanten en neushoorns.

Baas over eigen karma

Kees Moerbeek - 22 mei 2022

Het individu is de enige die de volledige controle heeft over zijn daden, ongeacht de druk die anderen op hem kunnen uitoefenen. Een onheilzame handeling onder grote druk uitgevoerd, heeft echter een ander karmisch effect dan een vrijwillige onheilzame handeling.

Boekbespreking- De lach van de Boeddha. Een ontmoeting met de boeddhistische filosofie

Erik Hoogcarspel - 21 mei 2022

Vandepitte gooit zijn lezers al snel in het diepe met zijn uiteenzetting over de leegte. Hij geeft daarbij een eigen interpretatie, die enigszins afwijkt van de boeddhistische teksten.

Boekbespreking – De jonge Filosoof

Erik Hoogcarspel - 9 mei 2022

In het boekje “De jonge filosoof” wordt een zekere Christoph opgevoerd, die in de bibliotheek een boek vindt van David van Goorle. Dit is het kleinere boek “Idea Physicae”, maar dan in het Nederlands. Christoph vindt met andere woorden de (niet bestaande) Nederlandse uitgave” Schets van de Natuur” in de bibliotheek.

Over populisme en het menselijk tekort

Kees Moerbeek - 8 mei 2022

‘Waarom is de burger boos?’ is volgens de geschiedkundige Maarten van Rossem gemakkelijk en ook wetenschappelijk verantwoord te beantwoorden, schrijft hij in zijn boek Waarom is de burger boos? De burger is boos, omdat hij bezorgd is over de omvangrijke immigratie en de veronderstelde negatieve effecten op onze samenleving. Dit artikel geeft een indruk van zijn boek, met aanvullingen van de socioloog Anton Zijderveld.

Meer onder 'pakhuis van verlangen'

Footer

Boeddhistisch Dagblad

over ons

Recente berichten

  • Over het nut van spirituele instructies
  • Het jaar 2022 – dag 143 – spijt
  • ‘Yatra naar Majjhimadesa – een pelgrimsreis naar het Middenland’.
  • ‘China gebruikt sport om mensenrechtenschendingen te legitimeren’
  • ER blokkeert industriespoorlijn en toegangswegen in havengebied Rotterdam

Reageren

We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

Over het BD

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
Lees ons colofon.

Zie ook

  • Contact
  • Over ons
  • Columns
  • Reageren op de krantensite

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

 

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

 

loading Annuleren
Bericht niet verstuurd - controleer je e-mailadres!
E-mail-controle mislukt, probeer het opnieuw
Helaas, je blog kan geen berichten per e-mail delen.
Privacy en cookies

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

Noodzakelijke cookies

Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

Privacy

Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens