Na een lange zoektocht in zowel het Oosten als in de westerse wetenschap, is Marnix van Rossum, psycholoog en meditatiebegeleider, tot de conclusie gekomen dat het vooral (geloofs)overtuigingen en dogma’s zijn die ons belemmeren om vrij te leven en te doen wat goed voor ons is. Hij noemt dit boxen.

Van Rossum: ‘Al tijden erger ik me wat aan een te eenzijdige benadering van het boeddhistisch onderwijs en heb ik zo het vermoeden dat dit hetgeen is waardoor er weinig aansluiting is bij jonge mensen. Die zijn systeem en doctrine moe als je het mij vraagt. Pas geleden was ik weer op een retraite en het ging over de drie karakteristieken. Uitvoerige uitleg over vergankelijkheid, lief bedoeld, fijne sfeer, maar niets over dat dingen ook terug komen en hoe belangrijk het is dingen te creëren. Een heel verhaal over geen-zelf, maar niets over hoe te zorgen voor je ikje en hoe die niet af te keuren. Over compassie, maar niet over jezelf toestaan boos te zijn etc. Ik mis de nuance en merk dat deze benadering mensen niet zozeer wijs maakt, maar eerder volgers creëert. Het zoeken naar wat waar is, is echter juist waarom ik zoveel respect heb voor de dhamma.

Doordat ik ook psycholoog ben zie ik denk ik meer hoe boeddhisme als zijnde een leer met overtuigingen, of boxen, ook een negatief effect kan hebben op de psyche. Ik weet ook genoeg van het boeddhisme denk ik, dat ik kan concluderen dat de Boeddha het dit niet zo heeft bedoeld.’

Wat is een box?

Boxen zijn overtuigingen over wat goed is en wat niet, als het ware ingepakt in een doos. Dat kan zijn over hoe je moet zijn als boeddhist, maar ook als mens, werknemer, of ouder. Hier zijn we ons vaak niet eens van bewust. De werkelijkheid speelt zich echter niet af in een dergelijke begrensde omgeving, maar is voortdurend in beweging, met vele dimensies, grijstinten en ze blijft veranderen. We zijn meer dan een rechtlijnige box.

Boeddha stapte out of the box

De Boeddha, wat we van hem denken te weten, was iemand die niet bang was out of the box te stappen. Eerst door geen koning te willen worden. Hij ging daarin zelfs tegen de normen van zijn familie in. Als asceet die niet at en dronk besloot hij op een gegeven moment beter voor zichzelf te gaan zorgen. Dat was zo buitengewoon op dat moment dat zijn vrienden hem verstootten.

Hij accepteerde ook geen box van anderen. Zelfs toen hij leraar mocht worden binnen een meditatiesysteem en een hele stoot discipelen in zijn schoot geworpen zou krijgen, bedankte hij daarvoor. Uiteindelijk nam hij geen enkele vorm meer aan en bevrijdde hij zich zelfs uit de dwingende omgeving van zijn eigen identiteit, of de identiteit die anderen hem gaven.

Hij besteedde zijn leven, niet om een dogma, of leer uit te dragen, maar vooral om anderen te helpen hun vaste overtuigingen los te laten. Dat kon verschillen per persoon: soms door een vraag te stellen, soms door hen iets te laten doen, of op verschillende onderwerpen te laten mediteren.

Boeddhisme wordt een box

Verlichte geesten krijgen volgers. Zo’n organisatie wordt gebaat bij het in stand houden van een systeem, of een vorm, waardoor een kritische analyse van kernovertuigingen, regels en principes gemakkelijk te wensen zal overlaten. De Boeddha wilde niet dat er een box van zijn leer werd gemaakt. Hij wees bewust geen opvolger aan. Hij noemde de dhamma, een ander woord voor de waarheid die door hem is blootgelegd, de opvolger. Hij wilde dat wij zelf checken wat voor ons werkt. Hij zei ook: mijn leer is als een boot die je over de rivier brengt. Een kist of boxje waarin je kan zitten, die je helpt oversteken, maar die je natuurlijk na het bereiken van die overkant niet blijft meeslepen. En hij zei: mijn lessen zijn als een vinger die naar de maan wijst. Als je de maan wilt zien, blijf dan niet naar mijn vinger staren. Ga af op waar mijn vinger naar wijst. Met andere woorden, neem mijn teksten niet te letterlijk.

Dat gebeurt natuurlijk wel door sommige boeddhistische academici, of trouwe volgers. Boeken worden vol geschreven met ingewikkelde uitleggen over termen, principes en modellen, of het aanhalen van teksten/sutta’s, om duidelijk te maken waarom precies dit boeddhisme ons naar die maan kan laten kijken, of ingewikkelde discussies over waarom de een het wel heeft begrepen en een ander niet. Of over waarom het wel, of juist niet gecombineerd mag worden met andere vormen van healing, spiritualiteit, of therapie.

Het boeddhisme kan natuurlijk bij het verkrijgen van die inzichten wel veel betekenen, omdat het je bijvoorbeeld kan helpen uit de omgeving, jouw en onze boxen te stappen. Over hoe we denken over het leven, wie we zijn etc. Het geeft ons als het ware ietwat bevrijding, dichter bij het boxloze en onze intuïtieve wijsheid zou je kunnen zeggen, maar we moeten oppassen dat we niet in een nieuwe box stappen. Dat is namelijk erg verleidelijk omdat het houvast en richting geeft, in deze nogal complexe wereld.’