Na een lange zoektocht in zowel het Oosten als in de westerse wetenschap, is Marnix van Rossum, psycholoog en meditatiebegeleider, tot de conclusie gekomen dat het vooral (geloofs)overtuigingen en dogma’s zijn die ons belemmeren om vrij te leven en te doen wat goed voor ons is. Hij noemt dit boxen. Wat levert het op om out of the box te gaan? En hoe doe je dat? In 6 stappen legt Van Rossum in dit artikel uit hoe dat mogelijk is.

Na jarenlang boeddhistisch onderwijs te hebben genoten, heb ik er een beetje een haat-liefde verhouding mee opgebouwd. Enerzijds gaf het me heel veel, maar aan de andere kant zaten bepaalde dingen me niet lekker. Nu is me duidelijker wat dat is. Naar mijn idee worden boeddhistische taal en concepten soms verkocht als dhamma (waarheid / het pad), maar zijn ze dat in wezen niet. Het gaat er in veel gevallen niet meer om over wat nou waar is, maar vooral wat er precies gezegd is en wie gelijk heeft. Voor waarheid is het als je het mij vraagt juist belangrijk dat je veel disciplines combineert en dat je je niet teveel identificeert met een vorm, taal, gebruik, of visie. Ik heb de indruk dat boeddhistisch onderwijs daardoor mensen kan afstoten en dat kan een gemiste kans zijn omdat het veel te bieden heeft.

De geest is tricky en slim genoeg om bepaalde pijnpunten, angsten, of kwetsbaarheden te blijven vermijden. Dat is niet altijd erg, maar als je persoonlijke psychologie, of iets van therapie, niet samenbrengt met algemeen geldende spirituele begrippen, is er een risico op wat spiritueel bypassing wordt genoemd. Dat betekent dat spirituele thema’s worden gebruikt als vermijdingsstrategie, niet om werkelijk te groeien.

De oplossing die ik wil voorstellen is om beide kanten van dergelijke begrippen te belichten, geïnspireerd door een soort waarheidsstreven.

Wat is de vergankelijkheid-box?

De Boeddha benadrukte het belang van vergankelijkheid.

Bijvoorbeeld: 

‘’Alle samengestelde dingen zijn vergankelijk. Het een komt, afhankelijk van het ander. Ze komen op en vergaan. Komen in wording en verdwijnen, dat is hun natuur. Het loslaten en bevrijden daarvan betekent superieure gelukzaligheid’’

Mahaa-Parinabbaana Sutta (DN16)1.

Dit is natuurlijke een waardevolle les. We krijgen zoveel stress en spanning van het proberen vast te houden aan iets dat sowieso verandert. Vaak uit angst.

Je vraagt je dan misschien ook af, alles is vergankelijk. Waarom is dit een box?

Het risico kan ontstaan dat, als je dit leest, je gaat denken dat loslaten goed is in algemene zin omdat dingen toch vergankelijk zijn. Dan krijg je namelijk gelukzaligheid. Je kunt dan gaan denken dat vasthouden verkeerd is, of dat je niet goed bezig bent als je moeite hebt met verandering. Terwijl vasthouden, of willen vasthouden, niet altijd verkeerd hoeft te zijn.

Het woord vergankelijk heeft voor veel mensen een wat negatieve betekenis in de zin dat het iets kan oproepen- zoals eten dat bederft, of een lichaam dat sterft, maar verandering kan ook heel positief zijn.

Waar het mis kan gaan is als we bewust of onbewust gevangen worden in een goed en fout situatie. Dus vergankelijkheid zien, beseffen en snappen is goed. Mensen gaan denken dat hechten niet goed is en je zou moeten loslaten. Dat kan maken dat je rigide alles op dezelfde manier wilt doen en wilt zien en dan eigenlijk minder goed het juiste kan doen, op het juiste moment. Het kan leiden tot onderdrukken van gevoelens, van willen vasthouden, of verdriet. Of bepaalde gevoelens vermijden. Stel iemand gaat dood en je denkt, ach alles verandert toch. Dat kan een behulpzame gedachte zijn, maar ook maken dat je de pijn van het gemis niet echt aangaat.

En is vasthouden werkelijk fout? Is dat altijd zo?

Als je je niet leert hechten in je opvoeding dan ontstaan er psychische stoornissen, zogenaamde hechtingsstoornissen. Doordat we onze wereld willen controleren leven we nu in huizen, kunnen we het weer voorspellen, etc. We hebben veel te danken aan het feit dat we als mens onze omgeving willen controleren. Als we dat afkeuren, dan keuren we misschien juist af waarin we zo bijzonder zijn.

Ik noem vergankelijkheid geen box, maar de manier waarop je er erover denkt kan een box zijn als het te eenzijdig is. Met duidelijke grenzen van goed en fout. Je kiest ervoor zo te leven en te snappen dat alles vergankelijk is. Je wilt er meer over weten, gaat naar praatjes luisteren en boeken lezen. Waarom? Waarschijnlijk omdat je er iets van hebt geproefd dat fijn is. Als je denkt aan vergankelijkheid dan hoef je je misschien minder druk te maken over dat dingen veranderen. Heerlijk, vertel me meer. Zo kan ik leren loslaten en kom ik van mijn moeilijkheden af. Zo denk je misschien. Je denkt je weg gevonden te hebben. Maar naar mijn idee zit je dan juist gevangen in een nieuwe box en ben je niet meer bezig met het onderzoeken naar wat waar is, zoals de Boeddha dat kenmerkte.

Wat zie je met betrekking tot de boxen om je heen gebeuren?

De overtuiging dat alles toch veranderlijk is kan er in hebben bijgedragen dat ik dingen in mijn leven niet ben aangegaan. Ik heb enorm veel gehad aan het kloosterleven, maar ben me op een bepaalde manier ook gaan verbergen en vluchten in kloosters. Me gaan bezighouden met loslaten en verlichting, terwijl de uitdaging misschien meer lag in het durven hechten, intieme relaties aangaan en de gevoelens die daarbij horen aan te gaan.

Ik wil misschien ergens ook niet alleen maar loslaten, maar ook dingen doen in de wereld. Iets opbouwen en betekenen. Ik ben er achter gekomen dat het belangrijk is dergelijke gevoelens serieus te nemen, omdat ze lijken voort te kunnen komen uit een soort zielsmissie. In plaats van een idee in mijn hoofd over hoe het moet, wat goed is, te laten voortleven.

Het zou dus kunnen dat het richten op vergankelijkheid op een te eenzijdige manier, juist maakt dat het een vluchtmechanisme in stand houdt. Dat je maar alles moet accepteren en loslaten en daardoor gevoelens van boos zijn gaat veroordelen, of negeren. Hierdoor kun je minder makkelijk jezelf zijn.

Je ziet dan niet dat je misschien wel een heel fijn en mooi persoon bent maar dat je moeite hebt met loslaten. Dat het juist betekent dat je veel liefde in jezelf hebt. Je wilt immers niet dat bepaalde dingen veranderen waar je van houdt. Dan ben je toch ook een mooi persoon?

Ik denk dat het goed is je boxen te herkennen, omdat je soms out of the box moet durven denken, om beter te weten wat voor jou goed is op een bepaald moment. Op deze manier kun je meer leven vanuit jouw diepere behoefte.

Alles heeft voor- en nadelen

Nadenken over vergankelijkheid heeft veel voordelen. Je kunt dingen makkelijker accepteren en meer rust krijgen. Je maakt je misschien minder nodeloos druk om zaken die er minder toe doen. Als je beseft dat alles zo voorbij kan zijn, dan ga je je leven misschien nuttiger besteden aan dingen of personen die werkelijk belangrijk zijn. Je hebt minder last van spanning en stress van het willen controleren en kan dus meer leven met overgave.

De nadelen zijn nu al genoemd. Maar wat levert het op om out of the box te gaan?

De box geeft richting en houvast, maar kun je werkelijk vrij ademen als je constant op je hoede bent of je het wel goed doet? En als je baalt van jezelf als het niet lukt?

Als je dat hele knellende principe loslaat en beseft dat er geen goed of fout is, in algemene zin, dan mag je je verzetten waar je je tegen wilt verzetten, of loslaten van iets dat voelt dat losgelaten mag worden. Op het juiste moment.

Je ervaart de dingen dan minder door concepten, maar meer directheid. Daardoor leer je meer van je ervaringen. Je kunt ook meer jezelf zijn.

Oude onderdrukte gevoelens kunnen dan wel boven komen. Dat kan lastig zijn, maar geeft je vaak ook meer een gevoel van verbondenheid met jezelf. Het leven doet je groeien en leren, maar als je vasthoudt aan boxen dan belemmer je een soort natuurlijk groeiproces.

Stappen die je kunt zetten om out of the box te komen:

1. Welke dingen wil je niet kwijt? Schrijf de dingen op die je niet kunt of wilt loslaten. Zeg vervolgens een aantal keer tegen jezelf dat je een lief en goed persoon bent omdat je wilt vasthouden. Dat is ook liefde en zorg namelijk. Het moet niet iets zijn om jezelf op af te rekenen.
2. Wat is het bewijs dat alles wel verandert? Dat zijn ook feiten die belangrijk zijn om goed te overwegen.
3. Schrijf de dingen op waarvan je blij bent dat ze terugkomen. Dat alles vergankelijk is, is maar één kant van het verhaal. Er zijn ook vele cycli van dingen die terugkomen. Het leven is ritme, na nacht is er dag, de seizoenen wisselen elkaar af, je ademt in en uit, op feestdagen zie je vaak dezelfde mensen en zou er leven zijn na dit leven? Wat vindt jij mooi dat terugkeert?
4. Schrijf op wat je lastig vindt dat terugkeert. Ook oude gevoelens, thema’s en reacties en gebeurtenissen keren terug die niet prettig zijn. Veel moeilijke gevoelens hebben we al sinds onze jeugd. Die blijven terugkomen.
5. Wat kun je actief doen tegen de vervelende dingen die terugkomen? Therapie kan goed helpen voor moeilijke gevoelens, of tegen die gevoelens praten alsof je tegen een kind praat. Zo help je jezelf te groeien in plaats van dat je jezelf afkeurt om iets. Er zijn tegenwoordig hiervoor zoveel hulpmiddelen. We leven in een unieke tijd met talloze methoden, voor ieder wat wils. Je zou gek zijn als je hier geen gebruik van maakt. Je kunt de hele dag tegen jezelf zeggen dat alles verandert, maar verandert dat diepere gevoelens werkelijk? Het is belangrijker dat je inzicht hebt in waarom je iets vasthoudt, dan dat je vindt dat je moet loslaten.
6. Doe waar je blij van wordt! Waar je je voor wilt inspannen. Het is essentieel om je af en toe terug te trekken in een retraite, om dieper tot jezelf te komen, tot je hart en dat gebeurt veel te weinig, maar ik denk niet dat we op aarde zijn, puur en alleen om ons af te zonderen en los te laten. Ik raad je aan meer vanuit je gevoel te doen. Voor de een kan dat iets maatschappelijks zijn, voor de ander iets bedrijfsmatigs, of iets met natuur, met mensen / kinderen. Ieder persoon is anders, heeft andere talenten, kan en wil iets anders betekenen in de wereld.