Pas geleden kreeg ik van mijn moeder een mooi setje gouden pennen cadeau. Een vulpen en een balpen – samen in een zwartleren etuitje – die nog van mijn opa waren geweest. Bijna stiekem schoof ze ze me toe, net zoals zij ze zelf ook bijna stiekem van mijn opa gekregen zal hebben. “Hier meisje, neem jij die maar mee…” Stiekem, niet omdat niemand het mocht weten, maar wel omdat het onderdeel was van die laatste grote opruiming die je aan het eind van je leven houdt. Als voorbereiding op het naderende afscheid. En dat gaat natuurlijk niemand wat aan.
sterven
Renske haiku 13 – intens
…
‘Tibetaanse boeddhistische geleerde na zijn dood 28 dagen in thukdam’
Hoewel zij klinisch dood worden verklaard, tonen de organen van deze overledenen dagen of weken geen teken van bederf.
Thukdam: Wat is leven? Wat is dood?
‘Not the End’ is het project waaraan radiomaker en beeldend kunstenaar Menno Bijleveld (1966) in de zomer van 2016 twee maanden heeft gewerkt om beter zicht te krijgen op vragen als: Wat is leven? Wat is dood? Kan ons sterven overstegen worden? Is er bewustzijn dat doorgaat na onze dood? Not the end was de hele maand augustus binnen en buiten het Gastatelier Louwrien Wijers in het Friese Ferwerd te zien en te horen.
Menno – ars moriendi
Meneer Van Hall slaapt. Menno ’s maag rommelt. Zijn darmen spelen op. Hij wil naar het toilet, maar durft niet om aflossing te vragen en blijft daarom maar zitten. Hij maakt zijn hand voorzichtig los en zoekt de polsslag van de patiënt. Zesennegentig slagen per minuut telt hij. Menno zucht, schuift zijn stoel een beetje naar achteren en begint allerlei figuurtjes in het witte pleisterwerk van het plafond te bestuderen. Hij voelt zich slaperig worden.
Menno – tegengehouden
Het kan niet anders of zijn ouders horen hoe allerlei gevoelens hem de adem benemen en hem de strot dichtknijpen. Hij is ongelooflijk blij dat opa hem moet hebben gevoeld en gehoord, zoals Aya haar vader voelde en hoorde in haar slaap. Maar hij is ook boos op zijn grootvader, omdat hij hem heeft verraden aan zijn ouders, door zijn naam te noemen. Hij voelt een intens verdriet opkomen om wat er staat te gebeuren.
Het jaar 2025 – dag 86 – doodgaan
Toen een vriend stierf stond een fanfare in de tuin om afscheid te nemen.
Somewhere over the rainbow, skies are blue.
Take care out-there.
Menno – uitgetreden
Met een lichte schok realiseert Menno zich dat hij uit zijn lichaam is gestapt, en om zich ervan te overtuigen dat hij niet dood is, werpt hij een blik op zijn lichaam dat als een standbeeld in het gras naast zijn fiets zit. Intuïtief voelt hij aan dat hij onmiddellijk in de zittende figuur terug kan keren, als hij dat wil. Maar nu nog niet. Nu wil hij op bezoek bij opa.
Nathan – Het einde van de wereld
Advaitisten zitten vast in het beeld van Brahman. Vergeet niet dat advaita een Indiase filosofie is. En dat zij geloven in schepping. Boeddha sprak niet over een schepper. Brahman staat boven de wereld, het tijdelijke. Alles is slechts een manifestatie in Brahman. En de wereld, het gemanifesteerde is een illusie.
Menno – sterven (1)
Menno denkt na. Uiteraard heeft zijn broer gelijk, zoals altijd. Honden en katten gaan dood, net als vogels, koeien en paarden. Alles wat leeft, gaat vroeg of laat een keer dood. En alles wat niet leeft, gaat op den duur stuk. Het is alleen niet eerlijk dat opa juist nu doodgaat. Hij wil het niet.
Ujukarin – Dharma-draaideuren
Deze week vieren de Mahayana-sanghas Paranirvana-dag, oftewel de dood van Gautama Buddha in zijn toenmalige lichaam; Theravada-sanghas doen dit meestal gezamenlijk met Vesak (geboorte en verlichting) in mei. Dat geeft een mooie gelegenheid om tijd te besteden aan onze inspiratie als volgeling-van-de-dharma, en diens grafische weergave in een toevluchtsboom. Belangrijke levensvragen kunnen zo de revue passeren, zoals ‘wie was of is jouw inspiratiebron?’ en ‘wat hoop je te bereiken qua spirituele kwaliteiten, en wat hoop je door te geven aan je medemensen?’.
We sterven elke dag een beetje…
En dat is maar goed ook, want zo wennen we vast aan de grote dood, die op ons wacht.
Edel – Ton
Dat het zou voortgaan, dat was zijn grote bekommernis. Hij had aan een aantal mensen transmissie gegeven. Hij besefte dat transmissie altijd weer tot problemen leidt. Maar transmissie is geen eretitel. Het is een missie. Wat mij betreft is het nog veel meer een passie. De passie om het mooiste wat je gekregen hebt, door te geven. Een titel kan daarbij helpen of in de weg zitten. Maar zonder passie houdt het op.
Sterven
Iedere zuigeling komt ter wereld om er dood te gaan. Dat klinkt cru, maar zo is het nou eenmaal. Deze aarde is één groot sterfhuis! Mensen, dieren, insecten, planten… alles gaat een keer dood. Je daartegen verzetten is volstrekt zinloos. Als er geen mensen sterven, mogen er uiteindelijk ook geen baby’s meer geboren worden.
Levenskunst-atelier
Levenskunst gaat over vragen als: Hoe geef je vorm aan je leven? Hoe leid je een goed leven? Voor de Oude Grieken stond filosofie gelijk aan levenskunst. Plato en Aristoteles bijvoorbeeld dachten na over het goede leven. Het beste dat je persoonlijk kon bereiken was gelukkig zijn. De vraag naar het goede leven ging ook over hoe de samenleving gelukkiger kon worden.
De dood als onderdeel van het leven
Leven en dood staan niet tegenover elkaar. Net als onsterfelijkheid en sterfelijkheid niet tegenover elkaar zijn, want het leven omvat beide.
Het jaar 2024 – dag 213 – deoudevrouwendevogels
Vogels en de stervende vrouw.
Somewhere over the rainbow, skies are blue.
Take care out-there.
NVVE – Hoofdlijnenakkoord biedt niet meer vrijheid van sterven
De Nederlandse Vereniging voor Vrijwillige Euthanasie (NVVE) is teleurgesteld dat in het hoofdlijnenakkoord geen aandacht is voor meer vrijheid van sterven. Tachtig procent van Nederland vindt dat er meer mogelijk moet zijn op het gebied van euthanasie en hulp bij zelfdoding, bijvoorbeeld als mensen vinden dat hun leven voltooid is. Dat blijkt uit opiniepeilingen van Kieswijzer en KiesKompas.
Boeken – Kraaienmars
Schrijfster Karin Anema onderzoekt in haar boek Kraaienmars hoe mensen in verschillende culturen met de dood omgaan. Het ene moment verwondert ze zich ver weg – bijvoorbeeld in Mexico – dan weer heel dichtbij zoals in Den Haag. Tegelijkertijd weet ze de gesloten uitvaartbranche bloot te leggen. De paradoxen tussen intens verdriet, conflicten, humor en schoonheid maken het extra spannend.
Guy – dhammazaadjes – Wat zal er van ons geworden?
‘Moeilijk is het om hen te bevrijden die—verweven met de charme van het bestaan—vastgeklonken zijn aan het lokkende ‘worden’. Voorwaar, bevrijdt wordt men niet door anderen!
Het levenseinde verkiezingsdebat
Omdat de meningen van de diverse politieke partijen sterk uiteenlopen én het soms nog onduidelijk is wat de standpunten van relatief jonge partijen zijn, belooft het een prikkelend debat te worden.
Geen dood, geen vrees (82) – Tranen
Wanneer je je beseft dat alles niet meer zo gaat zoals je het kon dan is dat een hard gelag. Dan kun je de mooiste dingen schrijven; dan kun je schrijven dat je niet bang hoeft te zijn voor de dood omdat er geen angst hoeft te zijn. En toch is die er (ook).
De functie van een zenmonnik
Op onze open dag kwam tot mijn grote vreugde een Japanse vriend ons bezoeken. Maar zijn komst was iets minder vrolijk dan normaal hij vroeg mij of ik bereid was de Soshiki-ceremonie (overlijdensceremonie) voor zijn moeder wilde doen als die overleden was. Het ging niet zo goed met haar en met mijn vriend ging het ook niet zo goed.
Russsiche boeddhistische monnik 90 jaar dood en toch nog in leven?
De boeddhistische monnik Dashi-Dorzho Itigilov stierf officieel 90 jaar geleden op 75-jarige leeftijd in Boerjatië, een regio in Siberië. Hij liet schriftelijk vastleggen dat zijn lichaam na 30 jaar moest worden opgegraven en na 75 jaar moest worden vernietigd. Nu nog is onduidelijk of hij echt dood is of in een staat van diepe sluimering verkeert. Het lichaam is niet vergaan.
