Ik vind het soms maar raar dat je mediteert terwijl de wereld crepeert. En dat maar blijft doen. In mijn interpretatie zit er een dwingend soort existentiële logica in het boeddhisme, die al begint met het preken van de Boeddha.
Bij Jacqueline Stone lees ik dat het boeddhisme in het middeleeuwse Japan een nieuw bevrijdingsparadigma ontwikkelde (Original Enlightenment and the Transformation of Medieval Japanese Buddhism, 1999).
Voor persoonlijke bevrijding was geen ingewikkeld spiritueel transformatieproces meer nodig. De macht van karmische obstructie kon in de nieuwe voorstelling van zaken worden gebroken met één enkele conditie, of dit nu was je toevertrouwen aan Amida Boeddha (Shinran), de mantra reciteren van de Lotus Sutra (Nichiren) of je het inzicht eigen maken in je Ware Aard (Dogen).
Ik vraag me af hoe vaak het boeddhisme in zijn geschiedenis nog meer nieuwe bevrijdingsparadigma’s heeft ontwikkeld. En ik vraag me af in welke ‘bevrijdingsmatrix’, in welke kluwen van voorstellingen over manieren om bevrijding te realiseren, wij ons bevinden in een periode waarin het Westerse boeddhisme blootstaat aan modernistische invloeden.
Mindfulness
Over de vraag hoe vaak het boeddhisme nieuwe bevrijdingsparadigma’s heeft ontwikkeld, kun je een heel boek volschrijven. Duidelijk lijkt mij dat het oorspronkelijke boeddhisme (‘Hinayana’) en Mahayana er verschillende voorstellingen van bevrijding op nahielden. Maar hoeveel precies? Het middeleeuwse Japan laat een doorontwikkeling zien van eerdere voorstellingen uit de voorafgaande geschiedenis van Mahayana.
In onze tegenwoordige bevrijdingsmatrix lijken meditatie en mindfulness in ieder geval een centrale plaats in te nemen. Zo centraal, dat mensen er in een discussie soms moeite mee hebben zich voor te stellen wat er hierbuiten nog meer bij boeddhisme kan komen kijken. Of hoe je bevrijding kunt realiseren zonder dat meditatie eraan te pas komt.
Is bevrijding een particuliere aangelegenheid? En wat doe je met je leven nadat je tot een bevrijdend inzicht bent gekomen?
Gigantische frictie
Ik vind het soms maar raar dat je mediteert terwijl de wereld crepeert. En dat maar blijft doen. In mijn interpretatie zit er een dwingend soort existentiële logica in het boeddhisme, die al begint met het preken van de Boeddha. Gautama leert ons hoe we aan de hand van een pragmatische ethiek invulling kunnen geven aan ons handelen. Zen leert ons (al vanaf vijf eeuwen vóór Dogen) dat beoefening en dagelijks leven één zijn, een goede reden om te zorgen dat je met Zen niet in mystiek blijft hangen.
Met de dagelijkse praktijk heeft het boeddhisme vanaf dag één een gigantische frictie gecreëerd. Dit geldt zeker ook voor de dagelijkse praktijk van onze consumentistische wegwerpsamenleving. Hoe gaat dit verhaal verder?
Samsara is nirvana, ja. Vaak echter is er toch meer samsara dan nirvana. De vraag is dus niet alleen tot welk bevrijdingsparadigma je je als boeddhist gevoelsmatig aangetrokken voelt, maar ook wat dit betekent voor de praktijk van je handelen.
Niet dat ik dit allemaal heb opgelost. Ik ben één derde Dogen, één derde Thich Nhat Hanh en één derde Shinran. Kan dat eigenlijk? Zazen en sociaal engagement onder één dak met een persoonlijk toevertrouwen aan een ‘anderkracht’, in het volle bewustzijn van je onvermogen je op eigen kracht te verheffen uit je samsarische gebondenheid?
Ontrafelen
Als ik Jacqueline Stone lees, dan denk ik: ach, wat zou je over het boeddhisme in onze tijd over een paar eeuwen een mooi boek kunnen schrijven. Ontrafelen van factoren en motieven is stukken makkelijker wanneer alle betrokkenen niet meer in leven zijn.
In het nu is er een complete industrie die dagelijks via de drukpers en de social media een kretologie van mindfulness, compassie en Boeddhacitaten over de mensheid uitstrooit. Er is een gestage stroom van spiritueel toerisme van de ene naar de andere locatie, van boeddhisten en belangstellenden op zoek naar een meditatief moment of een woord van wijsheid uit de mond van een rondreizend lerarenkorps.
Ondertussen slaat het boeddhisme nog geen deuk in een pakje boter in het licht van de vraagstukken waarvoor de wereld zich geplaatst ziet. Mijn vragen zijn vragen in de marge van een spiritueel spektakelstuk waarin op het toneel van de openbaarheid de vrijblijvendheid en de ‘zelf-bevrediging’ vaak niet zijn te onderscheiden van de oprechte inspanning om andere levende wezens te bevrijden. Maar al te vaak worden in het moderne boeddhisme kritische geluiden weggepoetst onder onbegrip of een gemakzuchtige gezapigheid. In het dharmakippenhok liever geen onrust: “Hemeltje, dissonantie; dat is zo onboeddhistisch!”
Naïef lief
In dat opzicht is de spoeling te dun, veel te dun. Naar mijn gevoel gaat boeddhisme te gemakkelijk over ‘mij’ en niet over de ‘ander’. En voor zover het op de ander gericht is, gaat het vaak om een naïef ‘lief zijn voor elkaar’ zonder de slag te maken van woorden naar daden, zonder een ketenverantwoordelijkheid te activeren die verder reikt dan ik-en-mijn-directe-omgeving. In het Mahayana van tegenwoordig komt paradoxaal genoeg gedrag voor dat men historisch gezien aan het Hinayana-kamp toeschreef. Velen schuilen binnen het boeddhisme tegen de boze buitenwereld in plaats van de bevrijding de wereld in te brengen.
Het is ondertussen toch echt onze eigen verantwoordelijkheid om in het heden duidelijk te krijgen hoe precies we ons bevrijding voorstellen, in theorie én praktijk. Duidelijkheid! Het is makkelijk om ons vast te houden aan grote namen uit het verleden en ons in groepsbijeenkomsten te buigen over de bronnen van eeuwenoude tradities. De uitdaging is evenwel om één of meer bevrijdingsparadigma’s te ontwikkelen die de belofte inhouden van een betekenisvol antwoord op de vraag hoe individu, samenleving en bevrijding zich in een eigentijds boeddhistisch perspectief tot elkaar verhouden.
Ujukarin zegt
Hmmm…. je kon de tegenvraag verwachten, Jules: hoe kun je de wereld bevrijden als je niet eerst ZELF een stukkie losser gekomen bent van Begeerte, Haat en Misleid zijn? Het risico op afglijden tot ‘Fighting for Peace’ is dan erg groot, en veel uit boeddhisten ontstane geengageerde bewegingen in Azië zijn daarin ook afgegleden – tot aan oorlogvoering of andere geweldsvormen en/of diep-ingebedde corruptie toe.
Bij mijn kluppie kun je in ieder geval zelf kiezen hoe veel of weinig geëngageerd je met de Dharma bezig wilt zijn. Door fulltime te werken én geld te sparen voor Goede Doelen bijvoorbeeld (Windhorse Trading), of door vrijwilligerswerk voor sociale projekten (o.a. India), of door gewoon in de maatschappij te werken en daarnaast nog vrijwillige zaken te doen en geld bij te dragen naast op je kussentje te zitten. En we zijn er zeer streng op dat mensen die fulltime ‘geengageerd’ bezig zijn toch ook voldoende tijd vrijmaken voor op kussen zitten enzo, een maand per jaar is toch wel het minimum.
Ben benieuwd, with folded palms,
Kees Moerbeek zegt
Het werk van Bernie Glassman in de VS zou ik niet willen omschrijven als ‘naïef ‘lief zijn voor elkaar’’ zonder de slag te maken van woorden naar daden’. Er zijn heel wat Amerikanen die hun leven danken aan boeddhisten die soep en voedselpakketten verstrekken.
Is onderstaand artikel over ons land een voorbeeld van ‘naïef ‘lief zijn voor elkaar’’? http://www.vriendenvanboeddhisme.nl/html/sterfelijkheid.html
‘De uitdaging is evenwel om één of meer bevrijdingsparadigma’s te ontwikkelen die de belofte inhouden van een betekenisvol antwoord op de vraag hoe individu, samenleving en bevrijding zich in een eigentijds boeddhistisch perspectief tot elkaar verhouden.’
In het hier en nu, sinds eind 19-de eeuw op Sri Lanka, Japan en in China het boeddhistisch modernisme ontstond, zijn bevrijdingsaradigma’s volop in ontwikkeling.
Op de site van de International Network of Engaged Buddhists schreef David Loy het volgende artikel over het onderwerp dat Jules Prast aansnijdt. Ik kan het iedereen aanraden.
http://www.inebnetwork.org/news-and-media/6-articles/528-the-new-bodhisattva
Nel Hofstra zegt
Begeef me vooralsnog qua mening op het middenpad in deze discussie, maar blij dat dit onderwerp aan de orde is en bijzonder geinteresseerd in een verdere verdieping van dit thema.
Ujukarin zegt
Goede toevoegingen, @Kees!
* Glassman en zieken-gevangenenzorg kunnen wel degelijk prima outreach-werk zijn, en je hoopt dan maar dat ze die basisregels die ik gaf van ook-voor-jezelf-blijven-zorgen en boeddhistische-ethiek-blijven-bewaken kunnen handhaven
* David Loys verhaal op de INEB site geeft de uitdaging goed weer. Maar verwijst niet naar de realiteit van de bevrijdingsparadigma’s in Lanka, Japan en China. Die is op zijn zachtst gezegd erg gemengd, mede juist omdat de mensen in die bewegingen uiteindelijk meer sociaal/aktievoerder werden dan nog serieus boeddhist laat staan ethisch. De ruzies in Japan rondom Nichiren/Soka Gakkai met tempelverbrandingen, in China tussen groepen en mede met de dubieus akterende overheid, en in Lanka met 25 jaar terug de monniken-met-Kalashnikovs-revolutie (JVP) en de laatste jaren de verbrandingen van moskeeen en kerken ‘omdat die onboeddhistisch gedrag zouden stimuleren’ tonen waar dat allemaal fout kan (en zal) gaan…
With folded palms,
Kees Moerbeek zegt
Ik ben ervan overtuigd dat David Loy dit niet over het hoofd te zien. Terecht signaleer je dat ‘nationaal boeddhisme’ kwalijke kanten heeft. Gelukkig wordt daar ook in boeddhistische kringen daartegen geageerd.
http://www.inebnetwork.org/public-statment/410-conflict-in-myanmars-rakhine-state-a-statement-from-the-international-network-of-engaged-buddhists
Kees Moerbeek zegt
In de opmerking over Loy zit een verschrijving, de correctie kwam niet door.
Anne zegt
Waarom praten we bij toepassen in dagelijks leven toch gelijk over vrijwilligerswerk en geld geven voor goede doelen? Beginnen bij je eigen keuzes lijkt me een basis. Hoe behandeld jij de ander is al een heel groot iets. Die ander is ook ver weg. Gewone dagelijkse beslissingen als het kopen van een iphone hebben impact op een ander. In dit geval omdat je kiest voor een product van een bedrijf dat berucht is om extreem slechte behandeling van werknemers.
De beslissingen die je op dit gebied kan nemen zijn er vele en ze kunnen best wel lastig zijn.
Nic zegt
Mooie reactie.
Ik wil ook nog toevoegen dat mediteren terwijl de wereld crepeert misschien weer iets zinvoller is dan televisie kijken en als een ramptoerist alle rampen aanschouwen en chips eten op de bank.
Kees Moerbeek zegt
Nic, ooit is mij in de zendo verteld dat wij in de gelukkige situatie verkeren dat we in het rijke deel van de wereld geboren zijn. Uit dankbaarheid daarvoor zijn wij het aan de minder-bedeelden verplicht om alle levende wezens te bevrijden. Zij zijn daar minder goed toe in staan, of helemaal niet, omdat ze druk bezig zijn met overleven.
Nic zegt
Wie zijn de minder bedeelden?
Er zijn genoeg mensen die de rijkdom waarover je het hebt niet herkennen.
Ook die mensen kun je ‘bevrijden’.
Ook in het deel van de wereld waar wij zijn geboren zijn mensen druk met overleven. Waar geleefd wordt zijn mensen druk met overleven.
Voor de een is de vraag ” Hoe kom ik aan een baan” voor de ander “Hoe kom ik aan eten”. Beide situaties gaan over verlangens. Het is mijn inziens fout te denken dat de minder bedeelden dáár zijn en de rijken hier. Als je om je heen kijkt zul je ook levendewezens aantreffen die ondanks de rijkdom die aanwezig is waar jij naar wijst niet gelukkig zijn.
Andersom zie je bij de minder bedeelden waar jij het over hebt ook tevredenheid.
Kees Moerbeek zegt
Ik wist niet dat ik iets wereldvreemds laat staan iets fouts geschreven had, Nic :-)
Laten wel wel wezen, de laatste keer dat landgenoten van ons verdronken tijdens een watersnoodramp of van de honger stierven is meer dan een halve eeuw geleden. Nog veel langer is het geleden dat ze stierven tijdens een epidemie, zoals cholera. Wat dat betreft hebben we het hier goed getroffen. Afkloppen!
De zitters van ‘mijn’ mooie stad achter de duinen, waaronder deze mens, hebben persoonlijke ervaring met lijden. Je wilt het niet weten! Ook maken/maakten wij lijden mee in onze naaste omgeving. Idem dito! Ik hoop dat het jouw en je naasten bespaard blijft.
In onze zendo proberen we dat lijden zittend en zwijgend op een kussentje een plek te geven en los te laten. Zo af en toe praten wij er met elkaar over, na twee periodes zitten. Ook heeft ieder van ons zo nu en dan een onderhoud over dit soort dingen met onze ‘Dharma Holder/assistant-teacher’. Ik dank hem daarvoor.
‘Voor de een is de vraag ” Hoe kom ik aan een baan” voor de ander “Hoe kom ik aan eten”. Beide situaties gaan over verlangens.’ Mwah. Brood op de plank kan het verschil tussen leven en dood. Een baan kan betekenen dat je niet met vrouw en kinderen op straat gesmeten wordt en moet zwerven. Dat is ook een open deur.
Ik zal voortaan in mijn opmerkingen meer mitsen en maren, vraagtekens en relativeringen aanbrengen. Dit om misverstande te voorkomen, maar mijn bijdragen aan dit forum worden dan veel langer :-)
Gassho.
Henk Molenaar zegt
Bedankt Jules voor het mooie stuk! Het is telkens weer checken of we de wereld niet door onze roze boeddha-bril bekijken omdat we wellicht soms neigen naar een soort emotioneel narcisme.
Nic zegt
Je mediteert omdat de wereld/jij crepeert. Als iedereen/jij bevrijd was, waarom zou je dan mediteren?
Andreas van der Velde zegt
Hoofdstuk 1 is te vinden op internet: http://www.uhpress.hawaii.edu/books/stone-chap1.pdf
Jules Prast zegt
Dank, Andreas. Een waardevolle toevoeging. In het eerste hoofdstuk van haar boek zet Jacqueline Stone uiteen wat ‘oorspronkelijke verlichting’ (hongaku in het Japans) omvat en hoe dit zich verhoudt tot eerdere stromingen en begrippen (boeddhanatuur!) in de geschiedenis van het boeddhisme. Dit hoofdstuk kan zeer wel op zichzelf gelezen worden. Stone’s schrijfstijl is echter zeer wetenschappelijk. Hoe prachtig haar boek ook is, het is geen lichte kost.
Panta Rhei zegt
Alles, waar je je op richt, groeit.
Richt je op de EENHEID van alles, van alle leven en er gaat een nieuwe wereld voor je open.
Compassie vloeit als vanzelf uit dat begripsvermogen voort.Niet meer “ik”, maar “wij”.
Dan is Samsara Nirwana, omdat ze niet zonder elkaar kunnen.