• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Elfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Eelco van der Meulen
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
  • Privacy

Home » Columns » Edel Maex » Empathie of mededogen?

Empathie of mededogen?

11 november 2015 door Edel Maex

Paul Bloom, een psycholoog, is een boek aan het schrijven over empathie. Hij praat er honderduit over in interviews en op YouTube: hij is er tegen. Hij zegt zeker zinnige dingen maar ik vind het een beetje flauw om zo nodig de aandacht te willen trekken door een woord op een heel andere manier te gebruiken dan het doorgaans gebruikt wordt. Als president Obama het heeft over een ‘empathy deficit’ dan heeft hij het over iets anders.

Maar Bloom is correct in die zin dat het klassieke idee van empathie in het huidige wetenschappelijk onderzoek in drie onderscheiden concepten uiteenvalt: weten wat iemand voelt, zich voelen zoals die persoon zich voelt en voelen voor die persoon. Een andere onderzoeker, Tania Singer, heeft aangetoond dat bij die drie ook verschillende hersencircuits betrokken zijn.

Het eerste hoort bij wat nu ‘Theory of Mind’ genoemd wordt. Het is het vermogen om het perspectief van de ander te zien en te beseffen dat de ander andere gevoelens, gedachten en behoeften heeft dan jij. Sommige mensen met autisme scoren daar heel laag op. Psychopaten daarentegen zijn daar vaak heel goed in. Maar vele communicaties lopen mis op het niet erkennen van het anders zijn van de ander. Een simpel ‘hoe is het voor jou?’ kan wonderen doen.

Het woord empathie wordt in de psychologie voorbehouden voor het tweede. Als proefpersonen een video zien van een hand waar iemand met een naald in prikt, dan voelen ze die prik in hun eigen hand. Het is letterlijk mee-voelen. Om misverstand te vermijden ga ik verder de term mee-voelen gebruiken en niet empathie.

Volgens Paul Bloom zorgt mee-voelen alleen maar voor problemen. We zouden betere mensen zijn als we het niet hadden. We kunnen ons ethisch handelen beter op rationaliteit baseren dan op ons gevoel, stelt hij. Ook dat vind ik een beetje flauw. We hebben nu eenmaal gevoelens. Het is als zeggen dat mensen beter niet verliefd zouden worden en dat ze hun partner op rationele gronden zouden moeten kiezen. Ik denk niet dat je daar een boek over verkocht krijgt, ook al zal niemand ontkennen dat verliefdheid al vaak tot problemen geleid heeft.

Mee-voelen onderscheidt zich van mededogen (in het Engels compassion, in het Nederlands soms ook vertaald als compassie). Niet dat er in mededogen geen mee-voelen zit, maar de focus wordt er verlegd van mee-voelen naar voelen voor.

Mee-voelen leidt niet altijd tot mededogen en grotere betrokkenheid. Integendeel, het is vaak de reden waarom mensen afhaken. Mensen die iets ergs meemaken verliezen tot hun ontzetting vaak een groot deel van hun vriendenkring. ‘In nood ken je je vrienden.’ Het is niet dat de mensen die afhaken gevoelloze psychopaten zijn. Integendeel, het is juist omdat ze mee-voelen dat ze afhaken, omdat ze met hun pijnlijk mee-voelen geen blijf weten. We hebben weinig common-sense in het omgaan met verdriet. We proberen vaak ons eigen verdriet al weg te duwen. Het verdriet van anderen is veel gemakkelijker te vermijden.

Omgekeerd kan mee-voelen ons zelf in de problemen brengen, als we niet met onze eigen pijn kunnen omgaan. De verschrikkelijke beelden van oorlogen en geweld, van vluchtelingenstromen laten ons niet koud. We voelen mee. Ik hoor dat veel mensen daar van wakker liggen.

Een bekende oorzaak van burn-out in de zorg is wat men ‘compassion fatigue’ noemt. Waar blijf je met al dat menselijk leed waar je als zorgverlener dagelijks mee te maken krijgt? En omgekeerd, wat heb je er aan als je therapeut ontroostbaar in tranen uitbarst bij het aanhoren van je verhaal. ‘Compassion fatigue’ is duidelijk het verkeerde woord. Het is niet aan mededogen waar we aan te onder gaan maar aan ons mee-voelen, dat we niet weten te hanteren. Tegenwoordig begint men over ‘empathy fatigue’ te spreken.

Een ander problematisch aspect van mee-voelen is dat het bijzonder selectief is. Als een proefpersoon een video ziet van een hand waar een naald in geprikt wordt, voelt hij mee. Maar hij voelt veel minder mee als de hand zwart is en de proefpersoon blank, of omgekeerd. In een ander onderzoek bleken voetbalsupporters mee te voelen met supporters van hun eigen club, maar veel minder met supporters van de tegenstander.

Confucius zei al dat binnen de vier zeeën alle mensen broeders zijn. Een vrome wens die vijfentwintig eeuwen later nog steeds geen werkelijkheid is geworden. Het is eigen aan mensen om heel anders om te gaan met de leden van de eigen groep dan daarbuiten. Zo zijn heel lieve mensen tot ongelooflijke wreedheid in staat in oorlogstijd. Hoe kan het dat de commandant van een concentratiekamp tegelijkertijd een lieve papa is voor zijn kinderen? Zodra we de ander niet meer als mens zien, houdt ons mee-voelen op.

Mee-voelen is een emotie waar we vaak heel bewust mee gemanipuleerd worden. De entertainment-waarde van de foto van een kind dat dood aanspoelt is gigantisch. Naar al die andere dode kinderen kraait geen haan. Organisaties die aan fondsenwerving doen weten heel goed ons mee-voelen te bespelen. Ook politiek worden we gemanipuleerd. We kunnen er onmogelijk achter komen welke informatie ons selectief voorgeschoteld wordt en wat wordt achtergehouden. Zo worden we onmerkbaar gemanipuleerd om met de ene groep mee te voelen en de anderen niet als mensen te zien.

Mag ik dan mijn TV afzetten of moet ik blijven kijken? Waarom blijven plakken voor die vreselijke beelden? Wie is er geholpen door jouw wakker liggen? Paul Bloom pleit voor een ‘effectief altruïsme’ dat zich niet baseert op mee-voelen maar op correcte informatie en rationeel denken.

Vaak voelen mensen zich heel schuldig als ze wegkijken. Of moreel verontwaardigd als iemand zegt dat dat oké is om de TV uit te zetten. Het is ook daarop dat de media genadeloos inspelen, op dat schuldgevoel dat geworteld zit in een diep wantrouwen in onszelf en in de notie van een ego dat van nature immoreel is. Deze visie op ego heeft niets met het boeddhisme te maken. Ze is het boeddhisme binnengeslopen toen het het christelijke Westen binnenkwam. Wat mij betreft is deze visie ook niet inherent christelijk, maar ze is er wel heel erg mee geassocieerd geraakt. Als je meedogenloos met jezelf omgaat, wordt het ‘bemin uw naaste als uzelf’ een oproep tot geweld.

Dat is waarschijnlijk ook de reden waarom onze taal een goed woord voor mededogen mist. De Dalai Lama was heel verrast toen, na een complete spraakverwarring, bleek dat het Engelse woord compassion alleen betrekking had op de ander en niet op jezelf.

In het boeddhisme wordt de term karuna gebruikt. Karuna staat niet op zich maar is een van de vier brahmavihara’s. Toen brahmanen aan de Boeddha vroegen wat de weg was naar vereniging met de goden (brahma) raadde hij hen aan, pragmatisch als hij was, om het niet te ver te zoeken en dat nu meteen te realiseren door te verblijven (vihara) in liefde, mededogen, vreugde en onbevangenheid (metta, karuna, mudita, upekkha).

foto Goff Smeets

Ons wantrouwen in onszelf ten spijt, metta en karuna horen bij onze meest natuurlijke gevoelens. Metta is iemand het goede toewensen. Het is het verlangen dat het goed gaat, dat iemand gelukkig is. Karuna is ons begaan zijn met lijden. Het is het verlangen dat lijden ophoudt. Anders dan bij louter mee-voelen is er in metta en karuna een duidelijke intentie. Mudita betekent dat we het mooie en het goede in de wereld blijven zien en appreciëren. Het behoedt ons voor de verzuring en verbittering die we kunnen opdoen, geconfronteerd met zoveel leed.

Maar hoe doen we dat, midden in de wereld staan met goodwill, met mededogen, zonder het mooie uit het oog te verliezen, zonder af te haken, zonder er aan ten onder te gaan? Of Paul Bloom het nu goed vindt of niet, we voelen mee. Hoe gaan we met dat mee-voelen om?

Upekkha is het vermogen om aanwezig te blijven zonder weg te kijken en zonder ons er in te verliezen. Het is de middenweg tussen negeren en meegesleept worden. Het is wat we oefenen in de meditatie: stil worden, onze geest en ons hart openen en aanwezig blijven. Daarom begint mededogen bij onszelf. Ons meditatiekussen is de plek bij uitstek. Kun je zitten met jouw verdriet, je geest en je hart openen en aanwezig blijven? Voor ik mediteerde was dat voor mij ondenkbaar. Ik heb het zittend op mijn kussen moeten leren.

Het is pas dan dat het begon te dagen wat het betekent om er te zijn voor het verdriet van de ander. Mededogen is niet vrijblijvend. Het roept op tot aanwezigheid en tot actie. Anders dan een passief mee-voelen is mededogen een actief tegemoet treden. Misschien is Paul Bloom’s ‘effectief altruïsme’ toch zo gek nog niet.

LEVEN IN DE MAALSTROOM blog

 

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Columns, Edel Maex, Nieuws Tags: Edel Maex, empathie, mededogen

Lees ook:

  1. Luisteren naar iemands verdriet leer je in de eerste plaats op je kussen (3)
  2. Ksaf – Van empathie tot liefde
  3. ‘Het zijn mensen’
  4. De kunst van het geluk 1

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Sjoerd Windemuller zegt

    11 november 2015 om 21:32

    ” Deze visie op ego heeft niets met het boeddhisme te maken. Ze is het boeddhisme binnengeslopen toen het het christelijke Westen binnenkwam. Wat mij betreft is deze visie ook niet inherent christelijk, maar ze is er wel heel erg mee geassocieerd geraakt.”

    Is dit niet vooral de 19de eeuwse invloed van het psychoanalytische model, wat onze westerse blik op de mens en haar ontwikkeling zo heeft veranderd?
    In de discussies in het BD lopen de verschillende betekenisvelden rond de begrip van het zelf en ego vaak verwarrend door elkaar.

    Het boeddhisme stamt uit een tijd en cultuur met een meer stamgebonden collectieve opvatting van de persoon, terwijl wij in het westen sinds het begin van de industriële revolutie een steeds individueler en eenzamer opvatting over de persoon koesteren.
    Dit is bovendien vaak nog steeds gebaseerd op het psychoanalytische mechanische stoommachinemodel uit de 19de eeuw, met zijn krachten, aandrijvingen en remmingen.
    Bovendien is dit beeld vervuilt met de 17de eeuwse reformatorische christelijke opvatting, dat een zondig, ongeremd geil en agressief woest beest in ons schuil gaat, waarvoor de duurzame verlossing vrijwel ontoegankelijk lijkt.

    Een onderwerp voor een volgend artikel, om dat eens te verhelderen?

Primaire Sidebar

Door:

Edel Maex

is psychiater, zenbeoefenaar en auteur. Leven in de maalstroom 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 27 juni 2022 - 3 juli 2022
    Zomer Retraite met Losang Gendun
  • 2 juli 2022
    Zazenkai Zengroep Oshida met Helma Jifu Vulink
  • 3 juli 2022
    Kum Nye Yoga op zondag | Online
  • 4 juli 2022
    Open Les Kum Nye Yoga en Meditatie | Live op ma-di-wo
  • 4 juli 2022
    Online course The Twelve Links of Interdependent Origination
  • bekijk de agenda

De werkplaats

De werkplaats.

Boeddhistische kunstenaars

Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
lees meer »

Pakhuis van Verlangen

In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

Boekbespreking – Michael Bakoenin, God, de Staat en andere vormen van dictatuur

Erik Hoogcarspel - 30 juni 2022

Nog steeds, ook op de klimaatdemonstratie van 19 juni jl., ziet men groepen in het zwart geklede jongeren mee demonstreren die zich presenteren als vertegenwoordigers van het anarchisme. Deze groepen kunnen in het buitenland erg agressief optreden en zelfs banden onderhouden met extreemrechts. Vele oppassende burgers zien het anarchisme aan voor een uiting van jeugdige overmoed, die vanzelf wel zal overgaan. Hoe kun je immers een staat besturen zonder regering? Was het anarchisme niet een soort extreem communisme en hebben we niet gezien dat het communisme gewoon een slecht systeem is?

Boekbespreking – Renée Girard, de romantische leugen en de romaneske waarheid

Erik Hoogcarspel - 14 juni 2022

Volgens de literatuurwetenschapper René Girard (1923 – 2015) worden we juist niet als een uniek zelf geboren. Dit is volgens hem een romantische leugen waarmee we onszelf voor de gek houden. We ontwikkelen ons niet eens tot een uniek zelf, want in de regel worden onze keuzes niet gemotiveerd door een eigen unieke behoefte. We willen meestal graag hebben wat anderen al hebben, juist omdat die anderen dit willen hebben.

Hein Thijssen – ‘God was gewoon een implantaat’

Joop Ha Hoek - 9 juni 2022

‘Wanneer precies weet ik niet meer, maar op een bepaald punt in mijn leven brak mijn kritische geest open. Ik kan me ook niet meer herinneren hoe en op grond waarvan, maar er brak een periode aan waarbij ik me serieus begon af te vragen: hoe kom ik aan het begrip god’? God zat in mijn hoofd als een vage, vormloze massa. Ik moest toen heel nuchter vaststellen dat het begrip ´god´ geen weten was, geen ervaring, maar mij door mensen in  mijn omgeving was aangepraat, in mijn geest was geplant. God was gewoon een implantaat.´

Hein Thijssen – ´Het leven is een schijtende merel´

Joop Ha Hoek - 9 juni 2022

‘Alleen voor een ontwaakte is het achtvoudige pad een natuurlijke zaak’

Boekbespreking – Bernard Mandeville, een ondeugende denker?

Erik Hoogcarspel - 9 juni 2022

Bernard Mandeville (1670 – 1733) werd geboren in een gegoede remonstrantse familie te Rotterdam. Hij studeerde in Leiden en vertrok tegen het einde van de 17e eeuw naar Londen om er een medische praktijk op te zetten. Daar schreef hij eerst luchtige stukjes proza in tijdschriften, maar later publiceerde hij ook over geneeskunde en economie. Zijn bekendste boek is “De fabel van de bijen”.

Meer onder 'pakhuis van verlangen'

Footer

Boeddhistisch Dagblad

over ons

Recente berichten

  • Halte Hertenkamp, aantekeningen van Boeddha’s buschauffeur
  • Simpel en waar: drie nieuwe boeken van uitgeverij Samsara
  • RCC: ‘Shell opnieuw schuldig aan misleiding met ‘CO2-compensatie’
  • Het hoogste niveau van zen is vrij van zen
  • Het jaar 2022 – dag 180 – debat

Reageren

We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

Over het BD

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
Lees ons colofon.

Zie ook

  • Contact
  • Over ons
  • Columns
  • Reageren op de krantensite

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

 

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

 

Privacy en cookies

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

Noodzakelijke cookies

Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

Privacy

Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens