Angst is een emotionele toestand die een ongedefinieerde bedreiging signaleert. Het is een psychosomatische reactie, want angst gaat bijna altijd gepaard met lichamelijke symptomen. Je hart gaat bijvoorbeeld sneller kloppen, je ademhaling versnelt en je spieren spannen zich aan.
De ongedefinieerde bedreiging ligt in de toekomst en als die bedreiging intreedt, blijkt de angst niet altijd nodig te zijn geweest. Een uitspraak van een onbekende schrijver luidt dan ook: „Een mens lijdt dikwijls het meest door het lijden dat hij vreest.” Mijn vader zei dit ook altijd en ook Paulo Coelho (zie hoofdstuk 18 “Vrijheid”) schrijft in “De Alchemist”: „De angst voor het lijden is erger dan het werkelijke lijden.”
Maar wat is nu eigenlijk “lijden”? In het boeddhisme heet het lijden “dukkha” en worden er drie vormen van lijden genoemd:
- De eerste soort dukkha is het directe lijden door een fysieke of psychische oorzaak. Lichamelijk lijden treedt altijd op als er iets mis is in of met ons lichaam. Psychisch lijden wordt ervaren wanneer we niet krijgen wat we willen, of wanneer we gedwongen worden om te leven met of te verdragen wat we niet willen.
- De tweede soort dukkha is verandering (zie hoofdstuk 19 “Vergankelijkheid”).
- De derde soort dukkha is de dukkha van het zijn (geboorte en dood -> zie hoofdstuk 19 “Vergankelijkheid”).
Het psychisch lijden wil ik nader onder de loep nemen met name het lijden wanneer we gedwongen worden om te leven met of te verdragen wat we niet willen. Waarom lijden we? Omdat we in onze vrijheid worden beperkt, met onze rug tegen de muur worden gezet en het slikken of stikken is. Is het echter nodig dat we lijden? Nee, dat is het niet.
Ik ken dit soort van lijden en het ontstond uitsluitend door niet te willen accepteren dat sommige dingen nu eenmaal zo zijn als ze zijn. Door je te verzetten, bereik je niets, in tegendeel je vergroot je lijden alleen maar en als je niet oppast, verlies je jezelf erin.
Angst is een slechte raadgever en daarom is het raadzaam er niet naar te luisteren, want alles komt sowieso zo als het komen moet.
Maar als er zich desondanks een situatie voordoet waarvoor je angst hebt en je alleen al bij het idee eraan wanhoopt, denk dan aan de wijze en humorvolle woorden van de Dalai Lama:
Is er een oplossing,
dan heeft het geen zin om je op te winden.
Is er geen oplossing,
dan heeft het geen nut om je op te winden.
Siebe zegt
Hallo Loes, even wat delen,
Ik vind het interessant te zien dat de Pali Boeddha werkelijk ALLE soorten gedachten/beschouwen over ervaringen in termen van ” Ik en mijn” afwijst. We moeten dit afzweren, loslaten, prijsgeven, alle.
Er kan bijvoorbeeld de volgende manier van denken ontstaan als pijn wordt gevoeld:…”Ik ben die pijn, die pijn is van mij”….die manier van intellectueel dealen met pijn draagt niet alleen bij aan meer lijden, psychisch lijden inderdaad, maar ook aan meer passie en begoocheling en voedt zo ook de diepere ketens en oorzaken van lijden.
Er kan bijvoorbeeld ook de volgende manier van denken ontstaan over die pijn: “Ik ben die pijn niet, die pijn manifesteert zich IN mij”…Ook dit is een onvaardige en onheilzame reflectie.
Kortom, zodra we gaan reflecteren over ervaringen in termen van Ik en mijn, hoe dat er dan ook uitziet, dat draagt niet bij aan de oplossing van lijden, zuivering, verlichting. Deze vormen van beschouwen worden sakkaya ditthis genoemd en hier moet afstand van worden gedaan.
Dit betekent niet dat onze hele belevingswijze dan al vrij moet zijn van het gevoel van Ik en mijn, maar we moeten dit niet meer via beschouwingen over belevingen voeden. Dan doen we afstand van sakkkay ditthi. Maar ook dan nog is onze belevingswijze sterk gekleurd met Ik en mijn.
Als we intellectueel niet meer passie en begoocheling voeden (door contemplatie van anicca, dukkha en anatta) dan kunnen we naar de diepere ketens kijken, de emotionele ketens, rusteloosheid, het verbeelden zelf, de onwetendheid.
Ik vind het nu ergens ook wel verbazingswekkend dat we zo onrealistisch ervaringen kunnen beschouwen. Het hele idee dat we ze kunnen bezitten is onrealistisch bijvoorbeeld en toch ben je weer verbaasd, of teleurgesteld of ontdaan wanneer dingen veranderen, en wat uit de aard der zaak niet eens anders kan!
Trouwens een voordelige en zelfs voor het pad naar verlichting noodzakelijke vorm van angst wordt onderwezen als de angst voor de consequenties van onheilzame en immorele daden. Angst dat je reputatie er aan gaat, dat mensen slecht over je gaan denken, dat je gevangen wordt gezet, dat niemand je meer wil zien etc. In die zin wordt angst wel degelijk gezien als een goede raadgever, sterker, samen met schaamte om iets immoreel te doen, wordt deza angst (otappa in Pali) gezien als de Beschermers van de Wereld. Stel je ook een wereld voor waarin niemand enige reserve kent om te doden, stelen, liegen, bedriegen.