‘Ik worstelde als klein meisje al met de vraag waarom ik mezelf als een geest met een lichaam zie, maar niet omgekeerd: een lichaam met een geest. Terwijl dat wel is wat de wetenschap zegt: een materieel lichaam waarin ergens bewustzijn ontstaat. Zomaar.’

Aldus Sarah Durston, hoogleraar biologische psychiatrie aan de Universiteit Utrecht, in een interview in de Volkskrant van afgelopen maandag. De aanleiding is een boekje dat zij samen met psychotherapeut Ton Baggerman schreef over bewustzijn.

Ik vind die opmerking van Durston een klein juweeltje. Immers, wat staat hier? Om de werkelijkheid te duiden, moet de mensheid het doen met onvolkomen etiketten. Ook in de wetenschap.

Dat het onderscheid lichaam/geest slechts een werkhypothese is, wordt bijna altijd vergeten. In het dagelijks spraakgebruik is het ingeburgerd. ‘Een gezonde geest in een gezond lichaam’. En de wetenschap heeft dankzij het onderscheid het lichaam kunnen bestuderen alsof de geest er even niet toe doet.

Interessant is dat atheïsten vaak de lichamelijk-materiële kant van ons menszijn benadrukken als argument tegen alle godsdienstigheid. Religies verkondigen nogal eens dat de geest sterker is dan het lichaam en het zelfs als ziel overleeft. Als echter niet geest en ziel maar lichaam en materie het laatste woord hebben, slaan die godsdienstige vooruitzichten nergens op.

De betrekkelijkheid van het onderscheid klinkt niet door in de waarheidsclaims van beide kanten. Toch zou het bij alle godsdienstige en wetenschappelijke zoeken bevrijdend werken als we doorhebben dat we allemaal spelen met begrippen waarmee we onze o zo weerbarstige werkelijkheid trachten te benoemen.

Ons bewustzijn speelt met etiketten. In de wetenschap, in de religie, en in alles daar tussenin.

Sarah Durston and Ton Baggerman, The Universe, Life and Everything…: Dialogues on our Changing Understanding of Reality. Amsterdam University Press, 2017, 110 blz. Open access, te downloaden via aup.nl.