Hedendaagse lezers halen soms ten onrechte oude wijsheidsliteratuur aan om hun overtuiging te schragen dat je vanuit je hart, vanuit je gevoel, vanuit je intuïtie moet leven.

Gisteren kon je in deze krant een correspondentie lezen over de wijsheid van het hart.

Over de functie van het hart is in de loop der eeuwen veel gespeculeerd. Wij zien het hart tegenwoordig wetenschappelijk als een bloedpomp en symbolisch als de zetel van het gevoel, vandaar ‘hartstocht’ en ‘hartenkreet’ en ‘harteloos’, maar dat was vroeger wel anders.

De oude Chinezen, Indiërs, Israëlieten, Egyptenaren en Grieken, waaronder Aristoteles, zagen het hart hoofdzakelijk of uitsluitend als de zetel van het denken, de rede, het intellect, de geest, het bewustzijn, de ziel. Wat wij toeschrijven aan het brein, schreven zij toe aan het hart.

(lees verder onder de afbeelding)

Het hart was de zetel van het verstand

Het idee van het hart als de zetel van de emoties vinden we bij de Romeinse arts Galenus (129 – 210 na Christus). Eertijds was het niet meer dan een speculatieve theorie die onder geneeskundigen langzaam aan gezag won en pas anderhalf millennium later wetenschappelijk weerlegd zou worden. Nog steeds heeft hij zijn fans, vooral onder esoterici.

Hedendaagse lezers halen soms ten onrechte oude wijsheidsliteratuur aan om hun overtuiging te schragen dat je vanuit je hart, vanuit je gevoel, vanuit je intuïtie moet leven. Dat staat er misschien wel, als je zo’n tekst leest met de huidige symbolische betekenis van het woord hart in je hoofd, maar wat als je het zou lezen met de woordenschat van de oorspronkelijke schrijver, die zijn hoofd in zijn hart dacht?

Kristofer Schipper is zich bewust van dit probleem in zijn vertaling van de taoïstische klassieker de Zhuang Zi (circa 200 voor Christus). Hij plaatst herhaaldelijk een voetnoot bij het woord ‘hart’ om aan te geven dat het begrepen moet worden als ‘de zetel van de geest en het verstand’ (hoofdstuk 4, voetnoot 15, 1e editie) en niet als de zetel van het gevoel.

Hart komt in zijn vertaling echter ook herhaaldelijk voor zonder voetnoot. Het kan zijn dat Schipper het vertaalprobleem op die plaatsen bekend veronderstelt, maar het kan ook zijn dat hij op die plaatsen heel andere ideogrammen, bijvoorbeeld het Chinese teken voor gevoel, stemming of gemoed, voor de hedendaagse lezer correct vertaald heeft met ‘hart’. Ik weet het niet, ik lees geen Chinees en het staat er niet bij.

Hoe het ook zij, de vele verwijzingen naar het hart in de klassieke spirituele, religieuze en filosofische literatuur kun je niet zonder meer aanvoeren als bewijs dat de ouden het gevoel hoger aansloegen dat het verstand.

Geeft niks. Het argumentum ad antiquitatem is sowieso een drogreden.