Pas zag ik een foto op tv die veel betekenis had. Kun je dat zo zeggen? De achtergrond was de oorlog in Palestina en de discussies over schuld die daarbij gevoerd worden. De inhoud daarvan is aan verandering blootgesteld. ‘Logisch’ zal men zeggen. Dat is precies wat een oorlog is en doet. Wat we nu weten, wisten we kortgeleden nog helemaal niet. De oorlog als grote veranderaar. En of dat lukt hangt mede van ingenomen posities af. De oorlog als klassieke maatschappelijke en ook religieuze motor. En het kind in de oorlog drukt de posities uit die genomen worden. Met steevast het volk, de werkers in beeld. De betere klasse zie je minder. Op de vlucht misschien?
O ja, de foto, leg uit. Een kind dat uit de puinhoop een foto heeft meegenomen? Die bekijkt ze, lang, heel lang. Direct na het wegleggen pakt ze de foto weer op. En weer neerleggen. Oppakken, weer neerleggen, enzovoort. Een smartphone heeft ze niet, of geen bereik? Ik schrijf wel ‘ze’, maar weet helemaal niet of dit jonge een jongen of meisje is. Dat is niet goed te zien.
Is dit kind alleen? Of heeft ze zich alleen aan haar naaste familie onttrokken? Waar moet deze wereld naartoe? Waar samenhang meespeelt blijkt dat een valkuil te zijn van waaruit de oude tegenstellingen weer opgerakeld konden worden. Oude verbanden die meer aanwezig zijn dan men denkt. Oude instituties en bewegingen. Hoe vaak zijn oude patronen niet voor ‘dood’ verklaard?
Wil de planeet doorleven en de volkeren accepteren, dan zullen de heersers der volkeren radicaal moeten leren accepteren. De middelen om wat resteert ook te vernietigen, mensen, dingen, het leven zijn legio. Bij grote destructie en wrok zullen de herstelmogelijkheden geringer blijken. Dat geldt bovendien ook voor de hele, schier oneindige natuur, hele ecosystemen. Laat de mens beseffen, dat zijn gedeelde macht maar een stukje van de werkelijkheid omvat. Daarnaar leven kan een bespeelbaar veld opleveren. Het leven bestaat uit verschillende niveaus van reacties, acties en solidariteit. Erken dat en betrek alle spelers daarbij. In feite is een revolutionaire ontwikkeling nodig die jarenlang tot herverdelingen leiden en tegelijk revolutionair democratisch is. Complex en efficiënt tegelijk. En juist dat blijkt zo moeilijk, de erkenning en van alles eromheen. Zelfs de meest machtige leiders voelen zich vaak onbegrepen en tekortgedaan. Kijk bv. naar China of Rusland, maar net zo goed naar Nederland, waar na de verkiezingen vooral grote verwarring en machtsspelen domineren. Zijn dit zo echte verkiezingen? Of slechts een farce? Of toch een stap die deel uitmaakt van verbetering op termijn?
De ansichtkaart of de foto, wat het ook is, het is vooral een kleine tik op de vingers van de realiteit op het verstand: ‘Wakker worden!’ Blik van het kind. Misschien kijkt hij/zij wel helemaal langs de afbeelding heen. De kaart ziet dat niet, alles komt in beeld. Alles in het verschiet, kan de mensheid dat wel aan? Zonder dat zomaar te kunnen bevestigen is wel zeker dat bij Karl Marx en Friedrich Engels aanzetten aan de orde zijn die de huidige crises zouden kunnen helpen oplossen. Niet in kant-en-klare brokken, maar in de brokstukken in hun werk die ook getuigen van crises en het denken over denken dáár weer over. Met onder andere de hele gelaagdheid en interacties van de hedendaags maatschappij meedenken. Zo schrijft Marx in Das Kapital over de kansen voor brede maatschappelijke hervormingen. Marx en Engels scheppen de kans zo’n grote revolutie te scheppen, als je uitwerkt wat Marx schreef in Het Kapitaal, hoofdstuk 23. Letterlijk stelt Marx hier: ‘Met het gestadig afnemend aantal kapitaalmagnaten, die zich alle voordelen van dit omwentelingsproces toe-eigent en deze monopoliseert, neemt de omvang van de ellende, de druk, de knechting, de ontaarding, maar ook de woede van de steeds groeiende en door het mechanisme van het kapitalistisch proces zelf geschoolde, verenigde en georganiseerde arbeidersklasse toe.’
De opgehoopte woede op aarde, dit sleutelcitaat van Marx schetst de mogelijkheid van het einde van het kapitalisme als stelsel. Maar het citaat toont ook positief aan hoe die kan ontstaan wanneer de mens tijdig de foute wissels op groen gaat zetten. Het is de kans van je leven, een kans aangeboden door hét leven zelf. Maar geïnspireerd door deze kans is de kant op fouten ritten en ingrepen levensgroot aanwezig. Een ‘wake-up call’, grijp de kansen. Marx laat zien dat de redding niet vanzelf komt. Grijp de kansen die er nog zijn en de nieuwe! En perspectief is er wanneer de arbeidersklasse zich daadwerkelijk schoolt en verenigt. Scholing, vereniging en kansen grijpen. Valt er meer te zeggen over hoe zulke structurele veranderingen er precies uit moeten zien? Niet zoveel, denk ik. De structuren mogen en moeten zelfs veel vrije openingen kennen. Zodat ieder, vooral ook de kinderen er echt bijhoren. Verschillen aanduiden. De nieuwe structuur moet radicaal non-corrupt zijn en de kinderen moeten op school al zien dat de wereld echt heel anders kan, veel socialer, gevoeliger én rationeler. Dat alles tegelijk, ook dat nog. Met behulp van de moderne mens, maar even sterk in de mens van voorheen, die de beschavingen mogelijk gemaakt heeft.
Wat zijn de relevante verschillen met het heden? De nieuwe structuur moet radicaal non-corrupt zijn en de kinderen moeten op school al zien dat de wereld echt heel anders kan, veel socialer, gevoeliger én rationeler. Dat alles tegelijk, ook dat nog. Met behulp van de moderne mens, maar even sterk in de mens van voorheen, zoals misschien de Neanderthalers, die de beschavingen mede mogelijk gemaakt hebben.
Red alle kinderen, het is hun oorlog niet. Red hun begaafdheid, hun roep om hulp en actie.
