In de moderne samenleving functioneren we steeds meer vanuit de linkerhemisfeer. Een catastrofale weg.
De rechter hemisfeer en de linkerhemisfeer van onze hersenen hebben een verschillende manier om de wereld te begrijpen. De RH begrijpt de wereld vanuit rechtstreekse ervaringen, aan de hand van volle brede aandacht voor de realiteit. De LH heeft geen directe ervaring, maar functioneert op basis van een representatie, een model van de realiteit. Dat model is voor de LH de zekerheid, omdat het zich niet kan baseren op rechtstreekse ervaring. Daardoor is de LH rigide, richt zich op de (schijn)zekerheid van zijn model. Het denkt abstract, heeft geen overzicht en staat los van de werkelijkheid. De RH is flexibeler, zijn begrijpen is dieper en rijker, en weet dat absolute zekerheid niet bestaat. Verschillende meningen kunnen volgens de RH een kern van waarheid bevatten, afhankelijk van de context. Een LH-denker is een modeldenker en is daardoor makkelijk volgzaam te maken. Is hij eenmaal ‘aanhanger’ van een bepaald model, dan zal hij dat willen blijven vasthouden, ook al heeft de RH andere tegenstrijdige ervaringen.
Een kenmerk van de moderne westerse wereld is dat we ons laten misleiden door het steeds benadrukken van de linkerhemisfeer. Anders gezegd: een kenmerk van deze tijd is dat we vooral met de wereld omgaan vanuit een door ons gemaakt model daarvan. En deze representatie houden we ten onrechte voor de werkelijkheid zelf. Een analogie om deze situatie duidelijk te maken kan de volgende zijn: de RH heeft een directe ervaring van een situatie en reageert op basis daarvan en de LH gaat uit van een foto van de werkelijkheid.
Bij een goed lopend proces wordt de wereld waargenomen door de RH, vervolgens wordt de informatie naar de LH gestuurd voor verwerking en daarna weer naar de RH voor de toetsing aan de context. Maar de LH gaat in onze samenleving steeds meer zijn eigen gang, met desastreuze gevolgen. De LH is in vergelijking met de RH inferieur als het om het begrijpen zijn een situatie aangaat. Daarnaast ziet de LH zijn representatie (model) als de werkelijkheid. Het model dat de LH gebruikt is statisch en een vereenvoudiging van de werkelijkheid. Doordat de LH zich hier niet van bewust is, heeft deze te veel vertrouwen in zijn eigen proces. Eenmaal een model aangenomen, dan is de LH nauwelijks meer van zijn standpunt af te brengen door informatie die iets anders vertelt.
In een vorige bijdrage schreven we: “De twee hersenhelften moeten goed samenwerken waarbij RH die de context bewaakt, om als mens optimaal te kunnen functioneren. Daarbij moet de RH de meester zijn en de LH de dienaar. Als de LH gaat domineren, dan zal het overzicht verdwijnen, zonder dat de persoon dit als een probleem ziet. Hij merkt het zelfs niet eens en als er problemen ontstaan dan zoekt hij de oorzaak bij anderen. De LH heeft geen idee van wat het allemaal niet weet. Wat voor een persoon geldt kan ook gelden voor de samenleving als geheel. Volgens de filosoof en psychiater Iain McGilchrist komen we steeds meer in een door de LH gedomineerde samenleving terecht, emotioneel onverschillig en gebaseerd op regels, modellen en protocollen. Het lijkt ons dat dit op vele domeinen van de samenleving waarneembaar is. Van de stikstofdiscussie, de opwarming van de planeet, de zorg voor ouderen tot de protocollen van de belastingdienst, de linkerhersenhelft denkers bepalen met hun regels ons leven.
Uitwisseling van ideeën wordt tegenwoordig steeds meer een strijd van leven op dood. Elkaar proberen te begrijpen is vervangen door elkaar proberen onder uit te halen. Dat is het gevolg van LH denken, waarbij er maar één standpunt mogelijk is. Bij de RH kan in ieder standpunt een deel van de waarheid aanwezig zijn. De RH legt de nadruk op samen, de LH is gericht op Ik, het eigen gelijk, op eigen belang en hoe ik dat belang voor elkaar kan krijgen. De LH denkt in termen van macht en ziet de ander al snel als concurrent, waar hij mee in competitie is en de RH in termen van samen en verbondenheid, waar hij samen mee een community vormt.
Onze maatschappij wordt onpersoonlijker, bureaucratischer en steeds meer model gestuurd, waardoor volle brede aandacht schaars wordt. Veel moeders en vaders kan je met hun baby in de kinderwagen zien wandelen, terwijl ze bezig zijn met wat anders, zoals de muziek op hun koptelefoon of de sociale media op hun telefoon. De opvoeder heeft zich los gekoppeld van de baby.
Of de 6-jarige jongen die geconfronteerd werd met scheidende ouders, die flink ruzie maakten waar hij bij was. Terwijl zijn veilige wereld aan het wankelen was, had hij een grote mond tegen zijn juffrouw op de basisschool. “Ik maak je dood” sprak hij en gebruikte zijn kleurpotlood als een soort pistool. De juffrouw schrok hier zo van, dat met instemming van de schoolleiding, ze ervoor zorgde dat het jochie geschorst werd, wegens bedreiging van de leerkracht. De context van het gebeuren kreeg geen aandacht. Het overtreden van regels door het jochie was geldend voor schorsing. Wat er speelt op persoonlijk niveau voor dat kind, de leerkracht en wat er gebeurt in hun relatie kreeg geen aandacht. De situatie liep uit op een conflict, met als gevolg dat het ventje pas een half jaar later weer onderwijs kreeg, nu op een andere basisschool. Zo leerde hij al op jonge leeftijd dat het niet alleen -in-de-wereld-zijn- is, maar toch vaker dat wenselijk -Ik-tegen-de-wereld.
Een 69-jarige alleen wonende vrouw kreeg de diagnose longkanker. Ze kon zichzelf al snel niet meer douchen of aankleden. Ook kon ze haar stoma niet meer verzorgen en kreeg ze een open wond die niet heelde. De wijkverpleegkundige vroeg meer verpleeghulp aan. Vijf maanden later is er ondanks aandringen nog geen akkoord van de zorgverzekeraar. De zorgverzekeraar heeft winst als voornaamste waarde en beslissingen worden genomen op basis van empathieloze LH-algoritmen.
Het herstel van de gedupeerden van de toeslagenaffaire loopt vast in bureaucratische chaos. De organisatie stelt niet de gedupeerde ouders en kinderen centraal, maar de eigen regels en procedures. Een schandaal dat ontstaan is door de empathieloze LH denkers en waarvan de oplossing ook weer vastloopt door de dezelfde mensen.
Zomaar wat voorbeelden van onze afstandelijker wordende samenleving. En de politiek geeft meestal het slechtste voorbeeld. Een aantal Nederlandse politici denkt er wijs aan te doen openlijk te verklaren dat ten koste van alles Poetin moet verliezen. Ze zouden er wijzer aan doen te communiceren dat ze graag willen dat we met zijn allen moeten proberen een einde aan de oorlog te maken. Hoe kan je met het oproepen tot machtsuitoefening over anderen komen tot vrede. Als niemand zich kan veroorloven om te verliezen zal iedereen verliezen.
Vooral in de politiek is de dominantie van de linkerhersenhelft extreem. Politici zijn bij uitstek LH-denkers, die de aandacht voor de werkelijkheid verloren hebben en het overzicht geheel kwijt lijken te zijn. En als je geen overzicht meer hebt, dat roep je maar wat, zonder je nog bewust te zijn van de gevolgen. Dat kan je bijvoorbeeld voorstellen om een aanvalswapen als de F-16 straaljager naar de Oekraïne te sturen.
We leven steeds meer in een materialistische wereld gericht op nut en macht, met hebzucht als doorlopende achtergrond motivatie. Afleiding is inmiddels vooral een noodzakelijkheid, waardoor het een gevangenis is geworden. Volle brede aandacht voor de natuur, elkaar, de omgeving kunnen we niet meer opbrengen.
Steeds meer mensen kunnen zich niet meer vinden in deze materialistische, overprikkelde samenleving. Door het beperkte verklaringsmodel van het materialisme (LH), gericht op de waarden plezier, nut, winst en macht voor zichzelf, zijn we andere waarden als loyaliteit, schoonheid, goed zijn voor anderen, rechtvaardigheid en elkaar echt ontmoeten op de tweede plaats gaan zetten of helemaal uit het oog verloren. We dienen ons bewust te worden dat dat onze LH intelligente beperkingen heeft en dat we de intuïtieve holistische intelligentie van de RH broodnodig is. We hebben mensen nodig die authentiek en integer zijn, ergens voor staan en die verschillen van mening kunnen overbruggen. We zullen het zelf moeten organiseren, misschien dat er politici zijn die het begrijpen en ons volgen.
Rob van Boven (1951) is psycholoog en geregistreerd psychotherapeut. Hij was consultant voor verschillende organisaties (drugs en verslaving counseling, vaardigheden workshops) en werkte vijftien jaar als een behandelingscoördinator in een psychiatrische instelling. Bij Rob van Boven wordt het geloof van de overlever bewust gemaakt en een juiste plaats gegeven. Het doel is om los te komen van de dwang van het geloof en bewustzijn te ontwikkelen naast deze denk- en voelpatronen. Hoe meer je van het geloof van de overlever bevrijd bent, zonder het te bestrijden, maar door het de juiste plek te geven, hoe vrijer je kan leven.
Luuk Mur ( 1952) is psycholoog en heeft een drietal boeken geschreven over de door hemzelf ontwikkelde hulpverleningsmethode communitysupport. Hij is lid van de Dzogchen Community Nederland. Dzogchen is een vorm van Tibetaans boeddhisme waarbij veel belang wordt gehecht aan de ontwikkeling van individueel bewustzijn. Bij deze traditie streeft men naar non-dualiteit van het bewustzijn. Mensen zijn zich niet alleen bewust ( je weet dat je dit leest), maar je kunt je ook bewust zijn van dit eerste bewustzijn. Dit meta-bewustzijn wordt ‘gewaarzijn’ genoemd.