Robbert Thijssen is 66 jaar en sinds 1 jaar met pensioen. Daarvoor werkte hij als gynaecoloog. Robbert is voorzitter van de stichting Vipassana Nijmegen. Als vrijwilliger organiseert hij voor de SIM de retraites met het echtpaar Genoud. Hans Gijsen praat met hem.
Hoe ben je in aanraking gekomen met boeddhisme / vipassana meditatie?
Sinds mijn studententijd heb ik belangstelling voor spiritualiteit en filosofie. Mijn ouders zijn niet zover van de Borobudur (Java; Indonesië) geboren. Twaalf jaar geleden was ik in Canada en zat ik een beetje in de put. Ik kwam in een boekhandel een boek tegen over meditatie. Een jaar later deed ik mijn eerste vipassana cursus in het Han Fortmann Centrum te Nijmegen. Het voelde als een ‘thuis komen’. Daarna heb ik me verder verdiept in vipassana.
Wat specifiek maakte dat je in de vipassana thuis kwam?
Wat me onmiddellijk al beviel tijdens de cursus is een bevestiging van wat ik eerder had gelezen over het boeddhisme: je bepaalt zelf het pad en je hoeft niets te geloven van wat er wordt gezegd door de leraren. Je gaat zelf met je ervaring op weg en zo kun je verdieping, inzicht en wijsheid aanraken. Daarnaast heb ik de laatste jaren van mijn werk veel steun ondervonden door te mediteren. Vipassana leverde in die zin ook iets op.
Speelt het Theravada boeddhisme ook voor je of is het puur de vipassana?
Het zijn zeker ook alle achtergronden. Theravada boeddhisme speelt daarin een rol, maar ik zie tevens hoe waardevol de inbreng vanuit andere tradities is. Als ik voorzit bij een meditatie bijeenkomst gebruik ik wel eens voorbeelden uit verschillende boeddhistische tradities.
Kun je een concreet voorbeeld geven?
Nou, ik herinner me heel goed hoe diep het me heeft geraakt toen Martine Batchelor sprak over haar periode in een zen boeddhistisch klooster in Korea en meer specifiek door je in het dagelijks leven soms de vraag te stellen ‘Wat is dit?’. Dat helpt je om je terug te brengen in dit moment, hier-en-nu.
In 2011 hebben jullie Stichting Vipassana Nijmegen opgericht?
Ja, om meer structuur te bieden aan mensen, die nadat ze een cursus gevolgd hebben, blijvend met elkaar willen mediteren op regelmatige basis. De groep groeit. Voorheen zaten we met zo’n 6 tot 12 mensen; nu wordt de meditatie-avond op dinsdag wel eens door 20 tot 24 mensen bezocht. We genieten momenteel van de gastvrijheid van het Jewel Heart Centrum in Nijmegen.
Hoe ben je in aanraking gekomen met Patricia en Charles Genoud?
Dat was ongeveer 7 jaar geleden tijdens een retraite met Carol Wilson en Joseph Goldstein in Beatenberg (Zwitserland). Na afloop kwam ik in gesprek met een vrouw uit Parijs. Zij suggereerde de Genoud’s. De volgende retraite heb ik toen met de Genoud’s gedaan, ook in Zwitserland. Het klikte meteen op een hele bijzonder manier. De eerst zin die Charles sprak tijdens zijn eerste Dhammatalk schoot meteen als een pijl in mijn hart, om het maar eens romantisch te zeggen: “Donc, on est venu ici pour nous rencontrer nous-mêmes” (“We zijn hier gekomen om onszelf te ontmoeten”).
De eruditie en integriteit van Charles raakten me diep. Ik besefte: dit is een leraar, hier kan ik van leren en hij is voor mij een leraar waar ik nog niet mee klaar ben. Met Patricia duurde het iets langer. In het begin vond ik haar wat stug. Over de jaren is ze opener geworden. Haar inbreng tijdens een retraite, met name de mettameditatie en de andere Brahmavihara’s, kan ik zeer waarderen. Bij een volgende retraite kijk ik daarnaar uit.
De Genoud’s hebben ervaring met meditaties bij U Pandita[i] en U Tejaniya[ii]. Heb je zelf retraites gedaan in Birma?
Nee, ik heb geen retraites gedaan in het verre oosten. Ik kijk een beetje uit naar de ervaringen van Dingeman Boot, die momenteel een tweemaanden retraite doet bij U Tejaniya.
De Franse taal op zich is al een verrijking voor de manier waarop ik vipassana ben gaan beoefenen. Sommige connotaties in het Frans deden me dieper beseffen waar het over ging. Bijvoorbeeld: mindfulness, opmerkzaamheid in het Frans ‘présence’. Werpt je terug op wat er nu op dit moment gebeurt: tegenwoordigheid van geest. Je gaat opeens iets van een andere hoek zien.
Hetzelfde was met vipassana: vision pénétrante (doordringende blik). Wij gebruiken inzicht in onze taal vaak conceptueel. Vipassana betekent ieder moment doordringend te zien wat er is, door alle sluiers heen kijken.
[Hans Gijsen: De retraites in Nederland en de VS (Insight Meditation Society) worden door de Genoud’s in het Engels begeleid]
Kun je wat zeggen over de overdracht van de Dhamma door Charles en Patricia?
Jazeker. Charles haalt in zijn Dhammatalks ook westerse mystici aan, zoals Meister Eckhart en hij verweeft het met eigen filosofische ideeën en waarnemingen. Dat maakt het voor mij heel erg waardevol.
Charles benadrukt steeds dat we ons leven vaak zo inrichten dat we met concepten van doen hebben en niet met de directe ervaring. Het verplaatsen van een directe waarneming door een idee van die waarneming is iets waar we continu in vastzitten, waar we steeds mee bezig zijn. Dat betekent ook dat iets als benoemen of een idee van wat je met meditatie moet doen, minder waardevol wordt. Het verplaatsen van meditatie door een concept kan behulpzaam zijn, maar is niet meditatie zelf.
Ik heb veel geleerd van het loslaten van iets dat moet of voorgeschreven is, bijvoorbeeld nauwgezet alle stadia volgen zoals bij de loopmeditatie onderwezen. Het loslaten van het benoemen, ook bij het met aandacht beleven van de ademhaling. Benoemen is soms behulpzaam en niet meer dan dat. Er is een andere diepere aanraking van de werkelijkheid die boven het benoemen uitstijgt.
Hoe klinkt de Dhamma van U Pandita of U Tejaniya door in het werk van de Genoud’s volgens jou?
U Tejaniya legt meer de nadruk op de houding (intentie) en het zien van hele kleine bezoedelingen die je afhouden van het hier-en-nu. U Tejaniya heeft de Genoud’s sterk beïnvloed: de nadruk op de directe intieme ervaring in plaats van het vervangen van die ervaring door een idee of een concept of een beeld of een opdracht die, je jezelf moet geven (‘Ik moet me nu concentreren’. ‘Ik moet nu oplettend mijn loopbaantje doen’.). Het beste is om die los te laten. Intiem bij de ervaring zijn. Waardoor de loopoefening niet alleen een concentratieoefening is, maar een volwaardige meditatie. Het opent een terrein om alle ervaringen die binnenkomen te accepteren. Charles heeft het dan over het omarmen van de totaliteit van de ervaring.
Charles en Patricia geven ieder afzonderlijk ook retraites. Wat is de toegevoegde waarde van de combinatie?
Ik heb retraites met Charles alleen gedaan. Dat is me uitstekend bevallen. Patricia en Charles vullen elkaar aan en dat kwam goed naar voren in de retraite begin 2012 in Naarden. Charles is de filosofische zoeker naar waarheid, die je steeds aanmoedigt om bij zuivere aandacht te blijven. Patricia is de promotor van mildheid en vriendelijke aandacht. Beiden besteden veel moeite en tijd aan de interviews.
Is de combinatie met metta/Brahmavihara’s iets van recente datum of hebben ze dat altijd al benadrukt?
Er zit een lijn in. In het begin werd metta wel aangestipt door Patricia. De laatste jaren is het duidelijk aan gewicht aan het toenemen en heeft Patricia het over de twee vleugels van opmerkzaamheid die niet zonder elkaar kunnen: metta en vipassana. Ik juich deze lijn van harte toe. Humor past bij deze ontwikkeling. Een hele strenge benadering is niet nodig. Humor doet het ijs smelten. Het is een daad van compassie. Het maakt het zoveel zachter.
