Sayadaw U Tejaniya is een hedendaagse Birmese vipassana leraar en monnik, die de laatste 10 jaar een ware opmars heeft gemaakt in ‘vipassana-land’. Hij is eigenzinnig en traditie doorbrekend en trekt studenten aan als Joseph Goldstein en Carol Wilson.
Ashin Tejaniya lijkt om verschillende redenen populair te zijn. Hij kan iemand als geen ander wijzen op het ‘verkeerde’ toepassen van een meditatiemethode, wat in korte tijd tot transformatie kan leiden. Ook is zijn benadering erg behulpzaam voor het dagelijkse leven buiten een klooster.
Verwacht geen altijd vriendelijke, altijd geduldig luisterende leraar. Hij is ook geen metta specialist. Iemand vroeg aan Sayadaw: ‘’waarom leert u ons geen metta of liefde- en mededogenmeditatie zoals in andere kloosters?’’ Zijn antwoord was: ‘’Ik heb 10 jaar metta meditatie gedaan, maar veel liefdevoller werd ik er niet van’’. Hij is eerlijk en direct.’’ ‘Inzicht’, daar draait het om’’.
Zijn leraar was Shwe oo min, welke in 2002 is overleden en door alle tradities in Birma (Myanmar) veel aanzien genoot. ‘Ga maar beoefenen bij andere tradities en leraren en kom dan terug om daarover te rapporteren’, gaf Shwe oo min aan Ashin Tejaniya mee. Dat is een ongebruikelijk advies in het traditiegetrouwe Birma. Dit heeft mogelijk wel bijgedragen aan een zekere unieke en eigenzinnige aanpak als het gaat om vipassana.
Mindfulness van geest (Chitanupassana)
Ashin Tejaniya focust op Chitanupassana, ofwel het 3e fundament van mindfulness (geest) vanuit de satipatthana. De geest is volgens Ashin Tejaniya het belangrijkste om te benadrukken in meditatie. Mediteren is een activiteit van de geest, zegt hij. Dat doen we met de geest, niet met ons lichaam. Zowel lichaam, gevoel, als dhamma’s (groeperingen / wetmatigheden) vinden bovendien plaats in de geest en daarom omvat mindfulness van geest het gehele pad van de Satipatthana.
Hoe geest observeert, staat centraal in zijn onderwijs. Doen we het met een achterliggende agenda, wensen en verlangens, of zijn we daarentegen ontspannen, onbevangen, receptief en geïnteresseerd? Voorafgaand aan de meditatie adviseert hij: ‘’vraag je af, wil ik in meditatie iets bereiken waarover ik gehoord of gelezen heb? Of juist iets niet ervaren?’’ ‘’Zo ja, dan is dat niet de weg van dhamma’’, zegt hij.
Wanneer je geconcentreerd wilt raken, een stille geest wil hebben bijvoorbeeld, dan is dat verlangen en daar wil je als mediterende nou precies van afkomen. Het zou daarom tegenstrijdig zijn te mediteren met zo een wens op de achtergrond, ook omdat het meer ongemak veroorzaakt. Terwijl je daar juist vanaf wilt komen als je mediteert.
Relaxte baseline
Voor je begint met meditatie vraag jezelf af: ‘ben ik relaxed en ontspannen?’ Dat komt ook overeen met de instructie in de satipatthana: ‘hij vertoeft in mindfulness, vrij van verlangen en onvrede naar de wereld’. Alleen als je ontspannen bent zonder iets anders te verlangen, dan neemt de mindfulness en concentratie werkelijk toe, is de mening van Ashin Tejaniya.
Een ander voordeel van een relaxte en receptieve houding als ‘vast anker’ is, dat als dit verandert, men zich hier sneller bewust van is. Als we plots de kalmte verliezen door bijvoorbeeld irritatie dan merken we dat eerder op. Hierdoor kan de irritatie, ofwel de aversie, als nieuw meditatieobject gelden om dit beter te begrijpen en te zien wat het veroorzaakt.
Aversie is niet iets om weg te wensen, maar is eerder iets interessants, zo hoopt Ashin Tejaniya dat we het leren te benaderen. Een valkuil kan zijn dat we de aversie of irritatie afwijzen. ‘’Als boeddhist mag ik niet geïrriteerd zijn’’. Maar dat is geen bekwame houding ten opzichte van de aversie zo zegt hij. Er is geen zelf dat iets fout doet, dus ‘jezelf’ de schuld geven klopt niet en belemmert verder inzicht.
Deze bekwame meditatieve houding is vergelijkbaar met die van een natuurwetenschapper. Die registreert de processen in de natuur, zonder er iets mee te willen, of er iets van te vinden, maar om het te leren kennen. Net zo, zijn wij de ‘natuur’-wetenschappers van onze eigen geest.
We zijn erg gewend, te oordelen. Het een te willen en het ander niet, maar als je je verstoringen (defilements) veroordeelt en in een hokje stopt, zegt Ashin Tejaniya, dan zullen ze je op andere manieren blijven controleren. Zijn eerste boekje heet mede daarom ‘dont look down at the defilements, they will laugh at you’.
Je kunt je beter afvragen, welke onderliggende ‘houdingen’ en verwachtingen veroorzaken deze aversie? En kloppen die wel? Inzicht in de werkelijke oorzaken (i.p.v. reageren op de aanleiding), maakt over het algemeen gemakkelijker dat de aversie spontaan verdwijnt. Toename van dit soort inzichten zou maken dat de geest geleidelijk steeds meer afstand gaat nemen van onheilzame of verstorende gedragingen. Dat doet het vanzelf, vanuit inzicht, zo benadrukt hij. Dat zou zijn omdat de geest van nature neigt naar het positieve.
Concentratie
Ashin Tejaniya benadrukt een vorm van concentratie in zijn beoefening, die niet het gevolg is van focussen. ‘Onheilzame concentratie’ gebeurt veel bij yogi’s zegt hij. Dat is focus met te veel energie, gestuurd door verlangen om ergens te komen. Deze ‘zware concentratie’ kan gevaarlijk zijn. De energie om ‘ergens te komen bouwt zich op tot een niveau dat yogi het niet meer in controle heeft. Het kan de verstoringen zelfs versterken, ‘double trouble’, zoals hij zegt in het interview dat hij gaf aan U Kumara in 2008.
‘’Als ik over concentratie praat’’, zegt Ashin Tejaniya, ‘’dan bedoel ik stabiliteit, gerustheid, kalmte, stilte, evenwichtigheid, of de bijeengekomen geest. Deze is het gevolg van een wijze ontspannen houding, waarin je naar niets op zoek bent. Deze vorm van concentratie, zo meldt Ashin Tejaniya, duurt langer om zich te ontwikkelen, dan bij focussen, maar het voordeel is dat we hem minder snel verliezen in het dagelijks leven vergeleken met de concentratie die het resultaat is van de meer gefocuste beoefening’’.
Methodiek
De methodiek van Ashin Tejaniya wordt ook wel eens ‘open gewaarzijn’ genoemd. Wees gewaar, maar controleer niet van welk object je gewaar bent. Er is altijd wel iets om gewaar van te zijn. Wanneer we gewaar zijn van de geest, zijn we tegelijk ook gewaar van objecten in de geest. Dat kan ‘zien’ zijn, of horen, of voelen, of een gemoedsstaat zijn. Dat wisselt snel, of juist niet. Je kunt ook van meerdere objecten tegelijkertijd gewaar zijn, zegt Ashin Tejaniya. Continuïteit is vooral belangrijk. Zelfs op de WC van zijn klooster hangen bordjes, ‘wees gewaar’ inzicht kan ieder moment ontstaan.
Er kan zo een momentum van mindfulness ontstaan, waarbij natuurlijk gewaarzijn continue is. Dit geeft een gevoel van vrijheid zoals je nog nooit het ervaren, zo benoemt hij in het boekje ‘dont look down’. Je bent dan onder andere gewaar van het gewaarzijn zelf.
Ashin Tejaniya onderwijst een bepaalde visie of ‘methode’, maar begeleidt tegelijk individueel en lijkt niet of weinig gebonden een systematiek. Hij reageert vrij, in het moment op de rapportage van yogi’s, dat meestal in kleine groepjes plaatsvindt. Hierdoor kunnen de mediterende ook veel van elkaar leren.
Laat objecten jou kiezen
In plaats van dat jij een meditatieobject kiest, laat objecten jou ‘kiezen’, zo luidt het advies. Zonder vast object mediteren kan lastig zijn voor zowel beginnende mediteerders, als mensen die gewend / gehecht zijn aan bepaald meditatieobject. Men kan zich ‘verloren’ voelen. Neem dan ‘de geestessituatie als geheel’, als meditatieobject, kan een advies zijn. Dan merk je misschien op dat er ‘aversie’ is voor ‘verloren’ voelen. Je kunt dan hierop de bekwame meditatieve houding beoefenen. In plaats van aversie kun je interesse ontwikkelen in bijvoorbeeld hoe ‘verloren’ voelen is, wat het veroorzaakt, etc.
Al adviseert Ashin Tejaniya zo nu en dan ook om toch met de ademhaling als een meditatieobject te werken. Bijvoorbeeld om naar terug te keren als we teveel worden opgenomen door de gedachtes, of niet weten wat we moeten doen. Dat is vooral aan de orde voor de beginnende mediteerder is zijn mening.
Labelen
Labelen van wat je opmerkt, zoals dat een belangrijke rol speelt in de Mahasi vipassana traditie, is niet nodig volgens Ashin Tejaniya. Als je weet dat je kijkt, weet dat je hoort, ruikt, denkt en dan is dat volgens hem genoeg. Dan is er namelijk al gewaarzijn. Een nadeel van labelen kan volgens Ashin Tejaniya zijn dat het een soort mantra kan worden, een gewoontepatroon van de geest. Dat komt gefocuste concentratie ten goede, maar niet inzicht. Bovendien, labelen doe je in het dagelijks leven ook niet, dus je moet leren gewaar / mindful te zijn zonder labelen. De mogelijke voordelen van labelen benoemt hij er niet bij.
Ogen open
Een ander advies dat Ashin Tejaniya geregeld geeft is om te leren met de ogen open te mediteren. ‘’In het dagelijks leven heb je, je ogen ook open’’, zo zegt hij.’’ Als je niet mindfulness kunt beoefenen met de ogen open, verlies je gewaarzijn snel in het dagelijks leven’’
De meditatieve moeite
Mindfulness en daarmee bedoeld het ‘kennen’ van wat zich voordoet, hoeft geen moeite te kosten. Het is niet hard proberen te focussen. Dat is vanuit verlangen. ‘’Doe je handen eens tegen elkaar’’, zegt hij wel eens. ‘’Voel je de sensaties van je handen, ken je ze? Je herinneren gewaar te zijn, is eigenlijk alle moeite die het kost.
Mediatieschema’s
Er is in zijn klooster minder nadruk op meditatieschema’s en vaste zituren. We zijn al zo geprogrammeerd om in blokken van tijd, van hier naar daar te bewegen is zijn mening. Als je jezelf verplicht een uur stil te zitten dan ben je gemakkelijk meer daarmee bezig dan met de kwaliteit van je meditatie.
Ashin Tejaniya wil nog wel eens het voorbeeld geven van S.N. Goenka: ‘’now start again’’ zegt S.N. Goenka in het begin van een meditatie. Alsof je meditatie aan en uit kan zetten, kan Ashin Tejaniya soms lachend zeggen. Wees juist geïnteresseerd in waarom je beweegt van het een naar het ander, is zijn advies. Gun je zelf die vrijheid om oorzaak- en gevolg relaties op te merken. Inzicht in oorzaak en gevolg, dat is namelijk wat bevrijd.
Beweeg natuurlijk en ontspannen
Het volgens Ashin Tejaniya niet nodig om extreem te vertragen, zoals langzaam lopen. Het gevaar dat daarin schuilt is dat je spanning opbouwt. Bovendien, in het dagelijks leven doe je ook niet alles langzaam. Beweeg natuurlijk en ontspannen op een manier dat de continuïteit van gewaarzijn gemakkelijk langdurig voortgezet kan worden.
Mindful praten
In zijn klooster mag er ook gepraat worden en het is dus geen ‘stilte’ klooster. Dat is omdat we ook praten in het dagelijks leven, is zijn standpunt. Veel verstorende emoties, komen op gedurende het spreken. Er is daarom veel te leren wanneer we praten. Wees dan gewaar van je intenties, zo is een advies. Waarom zeg je het een en niet het ander? Ook als je luistert: Hoe is je reactie? Is er afkeer, of juist verlangen om in de rede te vallen? Al is het wel de bedoeling praten tot een zeker minimum te beperken in het klooster.
‘’Mijn klooster is een trainingskamp voor het dagelijks leven’’, zo zegt hij. ‘’Wat heeft het voor zin als je alles hier langzaam en geconcentreerd doet zonder te praten, maar in de buitenwereld plots alles anders is en je niet weet wat je moet doen?’’
Wijsheid en vragen stellen
Soms kan het in meditatie goed zijn jezelf een vraag te stellen, benadrukt Ashin Tejaniya. Waarom gebeurt dit? Wat is dit? Dat kun jezelf zo nu en dan afvragen. Dat prikkelt interesse en dat prikkelt inzicht. Misschien vergelijkbaar zoals dat bij Zen het geval is. Antwoorden kunnen dan als het ware spontaan (uit ons ‘onbewuste’?) ontstaan, maar dienen ook geen doel op zich te zijn, zo waarschuwt hij. Het is meer om de geest te ‘prikkelen’ wanneer het bijvoorbeeld verveeld is.
Mindfulness in het dagelijks leven
Gewaarzijn kan overal en altijd beoefent worden. Zelfs achter de computer. Elke ochtend kan men wifi gebruiken in zijn klooster. Soms laat hij iemand schrikken. ‘’Ben je gewaar? ‘’. Roept hij dan terwijl je druk aan een email werkt. ‘’Weet je dat je kijkt? Tikt? Zit? Ademt? Wat je gemoedstoestand is? Je energielevel? Of ben je volledig opgenomen door de inhoud van ‘werk’?’’
Het is belangrijk dat je niet alleen kan mediteren in stilte op een kussentje, maar ook als er veel informatie op je afkomt waar je iets mee moet. In theorie zou zelfs mindful multitasken mogelijk zijn. Het gaat om de houding waarmee we iets doen en of we daar gewaar van zijn. Multitasken we met aversie en stress, of zijn we ontspannen en hebben een observerende en onderzoekende houding naar deze situatie?
Hoe verhoudt deze benadering zich tot andere methodes en is er een juiste methode?
Mogelijke nadelen van de benadering van Ashin Tejaniya
Zoals eerder genoemd kan de methode moeilijk zijn voor beginners. Ook wordt het klooster door sommige wat te ‘sociaal’ beleefd, met wat weinig stilte en discipline. De omgeving bij Ashin Tejaniya kan voor sommige wat weinig sturend zijn.
Ook deze benadering kan een systeem van geloofsovertuigingen creëren over wat goed den fout is en dat kan maken dat we niet meer helemaal onszelf kunnen of willen zijn, of onszelf te negatief, of positief gaan zien. ’’ Ik heb geen bekwame houding en blijf maar reageren’’ bijvoorbeeld. Of: ‘’inzichten ontstaan niet, ik kan het niet’’. Of juist ‘’Ik heb een inzicht, ik ben geweldig’’. Al zal Ashin Tejaniya er zeker wat van zeggen als hij ziet dat dit speelt.
Ook valt op dat Ashin Tejaniya zichzelf een beetje lijkt af te zetten tegen andere methodes. Hij lijkt dat te doen om mensen te helpen om een rigide en blind gebruik van een meditatiemethode los te kunnen laten, maar het beeld dat hij daardoor schept kan wat ongenuanceerd zijn. Voor S.N. Goenka is het bijvoorbeeld ook niet de bedoeling meditatie ‘’aan en uit’’ te zetten, zoals wat Ashin Tejaniya aangeeft. Goenka benadrukt eveneens continuïteit: ‘continuity of practise is the secret of succes’’ (al is er minder aandacht hiervoor binnen de methodiek en in de rapportage). Het verplicht lang stilzitten kan inderdaad wat veel een streven worden en minder gericht op inzicht, maar het kan ook voordelen hebben. Om de geest te verdiepen bijvoorbeeld, bewust en los te komen van impulsen, of een zekere weerbaarheid tegen onprettige gewaarwordingen te ontwikkelen.
Wat betreft de kritiek van Ashin Tejaniya op de Mahasi methode lijkt deze ook niet altijd even genuanceerd. In sommige gevallen kan labelen waarschijnlijk wel ‘nuttig’ zijn. Het kan het (onderscheidend) gewaarzijn bevorderen, of helpen de associatieve geest meer heilzaam in te zetten. Bovendien behoeden ook Mahasi leraren voor ‘teveel’ label. 10% van de aandacht dient op het label te zijn en 90% op ervaren is meestal het advies. Het is een ‘skillfull means’. Het label is in de mahasi geen ‘wet’. In wat ook wel de vipassana njana van ‘komen en gaan’ wordt genoemd, komen en gaan objecten zo snel dat labelen niet lukt en zelfs in de weg zit. Labelen is dan niet nodig (vergelijkbaar met momentum van Tejaniya?). Ook te geforceerd langzaam bewegen, daar zal een goede Mahasi leraar voor waarschuwen. De mediteerder krijgt meestal geadviseerd om op een natuurlijk manier te vertragen.
Toch lijkt Ashin Tejaniya wel een belangrijk punt te benadrukken dat ook de Mahasi methode wat rigide kan worden toegepast. Teveel nadruk op focussen, ambitie en het labelen kan inderdaad zorgen dat men stagneert, of juist onheilzame gewoontes in stand houdt door de meditatie en men nog moeilijker verandert. Waarin Ashin Tejaniya dan ook een belangrijke bijdrage in lijkt te leveren is de ‘houding waarmee’, je beoefent, in tegenstelling tot een bepaalde methode zo goed mogelijk navolgen.
Conclusie- het individu is belangrijk
Een conclusie lijkt te zijn dat al deze wegen voor en nadelen hebben, maar dat de bandering van Ashin Tejaniya op zijn minst een zeer waardevolle aanvulling iis op de andere vipassana methodes.
Een conclusie kan ook zijn dat individuele toepassing belangrijk is. De een kan worden aangemoedigd meer moeite te doen, maar voor een ander die perfectionistisch en ambitieus is, kan dat averechts werken. De Boeddha gaf ook vooral individueel toegespitst onderwijs, omdat mensen daar het meeste mee geholpen leken te zijn.
Welk meditatieobject?
De Boeddha onderwees 40 meditatieobjecten voor verschillende types. Voor de een werkt een label misschien wel prettig en ondersteund het de mindfulness, maar voor een ander? Voor de een werkt adem bij de maag, maar ik ken bijvoorbeeld iemand die veel last heeft van spanningen bij de maag, voor wie bij de neusvleugels het beste lijkt te werken. Mindfulness van geluid kan ook werken als de adem vervelend is. Uit de satipatthana: hij vertoeft in mindfulness (van lichaam, gevoel etc), voor helder weten en continue mindfulness. Waarmee lijkt te worden gezegd dat mindfulness het doel is, in tegenstelling tot de meditatieobjecten. Die zijn het middel en zowel lichaam, gevoel, geest, als dhamma’s lijken een evenredig belangrijk middel te kunnen zijn.
Meerdere wegen naar Rome
Het is goed mogelijk dat meerdere wegen naar Rome leiden. Ga je met de auto naar Rome (met een meditatiemethode), dan moet je wel kunnen rijden om vooruit te komen en geen ongelukken te maken. Belangrijk is hoe je de auto, ofwel de meditatiemethode bestuurt. Gebeurt dat op een vaardige en intelligent manier? Ashin Tejaniya lijkt ons als geen ander te kunnen helpen inzicht te krijgen in hoe we onze meditatiemethodes besturen en hoe we vaardige reizigers kunnen worden.
Als we in Rome zijn, dan stappen we waarschijnlijk uit de auto. Het is belangrijk op te merken hoe een meditatiemethode je dient en het je niet gevangen houdt. Rome is waarschijnlijk indrukwekkender wandelend door de gebouwen, dan observerend achter het autoraam.
De benadering van Ashin Tejaniya kan helpen om bepaalde concepten en geloofsovertuigingen over meditatie los te laten en we daarom vrijer en wijzer kunnen mediteren.
Boeken van Ashin Tejaniya zijn in het Engels gratis te downloaden op ashintejaniya.org. Recentelijk is het boekje don’t look down at the defilements’ in het Nederlands vertaald. Zie www.bwitz.nl. Of http://www.gigaboekshop.com/product/kijk-niet-neer-op-je-verstorende-emoties/
Bronvermelding:
- Don’t look down at the defilements they will laugh on you’ (Tejaniya, 2006)
- Awareness alone is not enough (Tejaniya, 2008)
- Dhamma everywhere (Tejaniya, 2011)
- Eigen ervaring / interpretaties op basis van retraites onder begeleiding van U Tejaniya (en van Mahasi, Goenka etc.)
