Sterven aan het front

Steeds vaker komt het voorbij in de media: een moeder die treurt om haar zoon die gesneuveld is aan het front. Een vader die zijn tranen verbijt. Ze komen uit de Oekraïne, uit Rusland, ze komen uit Israël, uit Palestina. En ze vragen naar de zin van dit sterven. Ze willen niet dat het tevergeefs is. Ze hebben immers voor het vaderland gestreden, en ze hadden willen strijden tot de overwinning.

Het wrede antwoord is, dat dit sterven zinloos is. Het voegt niets toe. Het lost niets op. Het helpt niemand. En als er al sprake is van een ‘overwinning’, dan zal deze niet meer zijn dan de oorzaak van een volgend conflict. De geschiedenis toont het telkens opnieuw aan, deze heilloze afwisseling van ‘vrede’ en oorlog, in het land van Palestina, bijvoorbeeld, al meer dan drieëneenhalf duizend jaar.

Het is en het blijft telkens een naïeve herhaling van zetten binnen de binaire dialectiek van ‘wij’ tegenover ‘zij’, waarbij wij ons uiteraard rekenen tot de ‘goeden’, terwijl zij de slechten zijn. Zelfs stevige coalities vallen uit elkaar, en nu staan wij Europeanen aan de goede kant, en de vermaledijde Trump aan de slechte. En dus roept Ursula van der Leijen, en bij ons Frans Timmermans, op om de regels op te rekken om Europa te bewapenen. Voor een bedrag van 800 miljard Euro moeten er meer soldaten komen, meer wapens, meer tanks en meer drones. Natuurlijk blijft de tegenpartij niet achter, ook zij heeft haar bondgenoten die zorgen voor verse aanvoer van soldaten, van wapens en tanks. Want ieder wil winnen. Niemand verliezen.

Ons menselijk brein helpt ons hierbij met haar neuropsychologische programmering. In fracties van seconden beslist het wie er ‘anders’ is, wie van ons afwijkt, wie dus onbetrouwbaar zal zijn en wellicht gevaarlijk. Er bestaat geen mens zonder vooroordeel. Het brein levert ook de bijpassende actie, we kunnen weglopen, aanvallen of van angst verstijven. De schijnbaar wetmatige logica van conflict escalatie leidt bij alle betrokken partijen tot duizenden doden, die zinloos sterven voor een ‘goede’ zaak.

Maar, anders dan andere zoogdieren, kunnen wij ons bewust worden van ons vooroordeel. We kunnen ervoor kiezen om niet  direct in actie te komen. We kunnen leren om allereerst stil te staan.

Wij zijn er niet toe veroordeeld om het neuropsychologisch programma blindelings te volgen. We kunnen ook voor een geheel andere weg kiezen. Het zijn religieuze, vaak oeroude tradities die ons een handreiking geven voor voor een alternatief. Zij leren ons, de uitzichtloze weg van binariteit, van ‘wij’ en ‘zij’ te verlaten. Zij staan niet voor geweld, macht, superioriteit en overheersing. Religies, zowel in West als in Oost leren nederigheid als basis voor duurzame verbinding, waarin het ‘ons’ centraal staat. In het Christendom vinden we het voorbeeld van St. Franciscus, die ontvangen wordt door de islamitische sultan, en die met zijn broeders leeft te midden van de Palestijnen in nederigheid en geweldloosheid, en die constructief handelt door te zijn in plaats van te doen. In de Oosterse religieuze traditie van het Daoisme, vinden we het rolmodel van ‘de Wijze’. Ook deze forceert niets, ook hij handelt vanuit een positie van nederigheid.

Franciscus en de Wijze hebben respect voor de ander. Zij ontkennen niet de onderlinge verschillen, maar ze erkennen en waarderen deze, omdat wij allen onvervreemdbaar met elkaar zijn verbonden als gelijken.