Wat weinigen weten is dat het woord ‘boeddhisme’ een begrip is van recente datum. Het is de verzamelnaam die de Britse kolonisatoren in de 19de eeuw gaven aan de veelheid van tradities die ze in de diverse Aziatische landen tegenkwamen en die hun wortels hadden in de leer van de Boeddha.
De Boeddha heeft dus nooit de woorden ‘boeddhisme’ of ‘boeddhist’ uitgesproken. Nóg explicieter: in de hele Pali-canon (1) is er géén énkel spoor van beide begrippen te vinden.
De Boeddha noemde zijn leer ‘Buddhadhamma’ (letterlijk: de leer van de Boeddha) of kortweg ’Dhamma’.
Zijn volgelingen noemde hij niet ‘boeddhisten’ maar Dhammi; Dhammattho; Dhammanuvatti; Dhammiko; Dhammacari en Dhammavihari. Allemaal Pali-woorden die neerkomen op het volgende: ‘vrienden, volgelingen van de Leer; zij die van de Dhamma houden; zij die van de Dhamma hun klooster hebben gemaakt’.
Zo zie je maar dat je steeds naar de oorsprong van de dingen moet gaan om alles beter te begrijpen. Om alles juist te plaatsen. Kijk. Observeer. Onderzoek. Zélf.
Dit is de betekenis van ‘Ehipassiko’—’Kom en zie’. De Boeddha zei tot zijn volgelingen:
‘Verifieer zélf of datgene wat ik vertel met waarheid correspondeert.’
Dingen zijn niet ‘waar’ omdat de Boeddha het zegt. Ze zijn ‘waar’ omdat ze met waarheid overeenstemmen. En ze stemmen overeen met waarheid indien ze correleren met de natuurwet: wat in het verleden was, in het heden is en in de toekomst zal zijn. Waarheid behoeft geen externe autoriteit om zich te (be)vestigen. Waarheid heeft geen nood aan hiërarchie, aan externe legitimaties en bekrachtigingen. Noch aan lineages, noch aan transmissies, noch aan tradities. Waarheid overstijgt het geconditioneerde.
De Boeddha maakt duidelijk dat de volgeling het laboratorium van zijn eigen geest en lichaam moet betreden en zélf het experiment moet uitvoeren. Door meditatie. Door observatie. Door reflectie. Door niet lukraak aan te nemen wat anderen zeggen. Door niets aan te nemen op basis ‘van horen zeggen’ (P. anitiha). Waarom zou je iets aannemen op grond van de maatschappelijke functie die de persoon die het zegt inneemt?
Kijk. Observeer. Onderzoek de dingen. Aandachtig en gelijkmoedig. En oordeel zélf. Jijzelf bent persoonlijk verantwoordelijk voor je bevrijding.
