Een leraar, nodig of niet?

Boeddhisme? Oh ja, dat vind ik mooi. Ja, ik ben nogal eigenwijs hoor, maar ik haal eruit wat ik gebruiken kan en de rest lees ik bewust overheen.‘

Door de jaren heen, terwijl ik mijn weg zocht in een boeddhistisch-gerelateerde bevrijdingsleer of het boeddhisme zelf, kwam ik nogal eens zoekers of Doe-Het-Zelf-Boeddhisten (DHZB’s) zoals ik ze ooit op een forum noemde tegen. Het gelaat getooid met zo’n alwetend glimlachje, bedoeld om me op voorhand al te ontmoedigen, mocht ik aan deze alwetendheid twijfelen.

DHZB zijn. Is dat verstandig? Ik legde deze vraag ooit voor aan een oude lama, waarvan ik wist dat de Chinezen zijn halve familie hadden uitgemoord en die te voet over de bergen naar India gevlucht was. Zijn gelaat weerspiegelde jaren van ontberingen en lijden, maar toen hij het in ontelbare kreukels trok straalde mij zijn vriendelijkheid en wijsheid tegemoet.
‘Dharma beoefenen zonder de kennis en begeleiding van een leraar is als een wild, ongetemd paard zonder zadel proberen te berijden terwijl je het paardrijden niet beheerst.’ zei hij.

Sinds mijn dzogchenleraar, Namkhai Norbu rinpoche niet meer onder ons is voel ik me een beetje een stuurloos schip (deze metafoor is nóg prozaïscher dan die van het paard). Ik voer wel eens een discussie online met vrienden over dharmazaken, maar ben me ervan bewust dat het een intellectueel spelletje is dat nauwelijks ter leringhe, en vooral ter vermaeck dient. Ik probeer nog wel eens praktijk te doen, maar merk dat de bezielende inspiratie van rinpoche ontbreekt. Vaak verlies ik me in bespiegelingen over de ware aard van de geest, dualistische visie op het leven, vraagstukken als goed en kwaad en de oorspronkelijke staat.
Maar ook dit draagt niets bij aan het ontdekken van deze staat terwijl mijn levensklok steeds harder begint te tikken. In feite ben ik momenteel zelf ook een DHZB (of correcter: DHZDP, Doe-Het-Zelf-Dzogchen-Practitioner).

Kan iemand een bevrijdingsleer volgen zonder leraar? Ja. Is het verstandig? Ik denk het niet. Een leer volgen is natuurlijk per definitie tamelijk eenzaam, omdat er nou eenmaal niemand anders is die inzichten kan ontwikkelen en verkrijgen dan wijzelf. Een leraar die transmissie geeft is niet in staat zodanige vibraties over te brengen dat je zó de verlichting in zweeft. Zelfs Boeddha kon dit niet, want anders zou hij, meedogend als hij was, zonder enige twijfel de gehele mensheid al bevrijd hebben.
Dus moeten we het hélemaal zelf doen, hooguit, zoals de Beatles ooit zongen, ‘With a little help from my friend.’ Geen reflecties krijgen op de dingen die je ervaart tijdens je ontdekkingstocht; het lijkt mij niet verstandig of heilzaam.

Ooit bezocht ik een bijeenkomst van Rigpa in Amsterdam. We zaten met ongeveer twintig mensen in een ruimte. Een man van Rigpa vertelde over de dharma, Sogyal rinpoche (dit was voor er meer bekend werd over Sogyals malversaties) was zelf niet aanwezig. Achter mij zat een jonge vrouw in de kleermakerszit. Ik raakte geïrriteerd, omdat ze met een tikkend geluid met haar teennagels zat te friemelen Ze luisterde tussen de tikken door samen met ons naar de uiteenzettingen van de gespreksleider. Na een lezing van ongeveer een uur was er gelegenheid tot het stellen van vragen.
Ze stak onmiddellijk haar hand op.
‘Ja, interessant, het lijkt wel wat op wat ik doe. Ik heb dat zelf allemaal uitgevonden. Geen boeddhisme, maar veel herkenbaars. Om dat goed te doen moeten we eigenlijk met niet meer dan twaalf personen zijn, maar we kunnen in twee groepen werken.’ Ze stond op en begon te wijzen. ‘Als de helft nou aan díe kant gaat zitten en de andere helft aan de andere kant, dan kan ik er tussendoor lopen en aanwijzingen geven. Tussen haakjes, mijn naam is Frieda…’
De verbijsterde gespreksleider had inmiddels zijn adem hervonden en onderbrak haar.
‘Het lijkt me beter dat je jouw bijeenkomsten bij jezelf organiseert, hier gaat het over wat de betekenis van Rigpa is en daar is iedereen toch in de eerste plaats voor gekomen…’
‘Ja, maar die leraren verdienen alleen maar geld aan jullie en je hebt ze helemaal niet nodig. Zalig worden kun je helemaal op eigen kracht bereiken en daar is niemand voor nodig behalve jijzelf!’ De gespreksleider met een Tibetaanse naam die ik vergeten ben ging met Frieda in discussie, tot een reusachtige man met een grote, zwarte baard vertoornd gromde: ‘En nou zitten en luisteren, en anders donder je maar op. We zijn hier niet voor jou gekomen.’
Frieda besefte haar verlies, greep haar tas en liep ontstemd en teleurgesteld naar de uitgang.
Dan moeten jullie het maar zelf weten!’ riep ze nog en liet de deur van het vertrek openstaan, alsof ze de achterblijvers de gelegenheid wilde geven haar te volgen. Dat gebeurde overigens niet.
Natuurlijk was Frieda een wat extreem voorbeeld. Toch ben ik vaak mensen tegengekomen die vinden dat ze uit wat voor leer dan ook datgene halen wat ze kunnen gebruiken. Onverstandig?
Ook Namkhai Norbu rinpoche heeft wel eens gezegd dat een dzogchenpractitioner grenzeloos is en als hij bijvoorbeeld  de Islam of het christendom kan gebruiken in de ontdekkingstocht naar de oorspronkelijke staat, hij dat vooral niet moet nalaten.
Tsja. Boeddha was natuurlijk zelf ook een DHZB, al zou hij zichzelf nooit zo genoemd hebben.
Voor mezelf ben ik tot de conclusie gekomen dat een leraar onontbeerlijk is, en besef dat deze stellingname niet met al te veel prudentie tot stand gekomen is.  Wel zou iedereen er voortdurend op bedacht moeten zijn, dat er veel kaf onder het koren is. Leraren die misbruik van hun macht en hun studenten maken in velerlei opzichten. Ook kiezen voor een leraar – hoe heilzaam dat ook kan zijn, ontslaat je niet van de verplichting alert te zijn en je gezonde verstand te gebruiken. En neem altijd een lantaarntje mee om een goede te zoeken – je zult het nodig hebben.