‘Not the End’ is het project waaraan radiomaker en beeldend kunstenaar Menno Bijleveld (1966) in de zomer van 2016 twee maanden heeft gewerkt om beter zicht te krijgen op vragen als: Wat is leven? Wat is dood? Kan ons sterven overstegen worden? Is er bewustzijn dat doorgaat na onze dood? Not the end was de hele maand augustus binnen en buiten het Gastatelier Louwrien Wijers in het Friese Ferwerd te zien en te horen.
In de witte ruimte van Gastatelier Louwrien Wijers aan de Hoofdstraat 12 in Ferwert zijn op LED-monitoren films te zien van de interviews die Menno Bijleveld gehouden heeft met mensen die hem konden vertellen over sterven-in-meditatie. Ook zijn gesprek met drie gasten over het stervensproces in het Fries Museum, 8 juli 2016, speelt op een LED-scherm. In de etalage staan een uitvaartkist en -baar voor overledenen en buiten staat een ‘tukdam-kist’ zoals die gemaakt wordt voor mensen die zittend in meditatie sterven. Op de wanden zien we de gestorven ouders van Menno Bijleveld en foto’s die met sterven in verband gebracht kunnen worden.
Het atelier voor gastkunstenaars aan de Hoofdstraat in Ferwert wordt via het Nederlandse Mondriaan Fonds, het publieke stimuleringsfonds voor beeldende kunst en cultureel erfgoed, aan kunstenaars en bemiddelaars verstrekt als hun verzoek daartoe gehonoreerd wordt. Gastkunstenaar in juni/juli 2016 is Menno Bijleveld (1966) die mediakunst studeerde aan de Academie Minerva, zeven jaar bij Arts Centre De Appel werkte en de afgelopen acht jaar radioprogramma’s maakte voor de Boeddhistische Omroep en OBA-live. Eén van zijn radioprogramma’s ging over ’tukdam’, de Tibetaanse term voor ‘sterven-in-meditatie’. Zijn werkperiode in Ferwert sluit Menno Bijleveld af met deze eindpresentatie.
In 2006 stierf Koos Oeberius Kapteijn, oprichter van het boeddhistische retraitecentrum ‘Us Thús’ in Greonterp, Friesland, in ’tukdam’. In 2014 stierf Chödje Lama Gawang Rinpoche van het boeddhistische centrum Karma Deleg Chö Phe Ling in Hantum, ook in Friesland, in ’tukdam’. Beiden verbleven na hun overlijden drie dagen in meditatie. De kenmerken van sterven-in-meditatie zijn dat het lichaam, als het hart gestopt is, de kleur behoudt, niet ontbindt en warmte rond de hartstreek voelbaar blijft. Zodra de meditatie voorbij is, gaat de warmte rond het hart weg en begint het lichaam te ontbinden. Er zijn beoefenaars die tot 18 of 19 dagen na het stoppen van hun ademhaling in meditatie blijven en soms zelfs nog langer
Sterven gebeurt niet op het moment dat onze ademhaling stopt. Iemand verblijft volgens de opvattingen binnen het Tibetaans boeddhisme gewoonlijk daarna nog drie dagen in een lucide leegheid en pas als in de neus een druppel bloed zichtbaar wordt, is het bewustzijn verdwenen uit het lichaam.
Vóór het atelier in Ferwert staat de ‘tukdam-kist’ waarin men kan leren mediteren en een idee kan krijgen hoe het is om in meditatiehouding te sterven. De kist is nagemaakt van de ‘tukdam-kist’ waarin het in lotushouding gestorven lichaam van Lama Gawang Rinpoche september 2014 is geplaatst. Deze uitvaartkist is nagebouwd door Hindrik Ype de Vries, ‘De Kistemakker’ uit het Friese Poppenwier, die allerlei handgemaakte houten uitvaartkisten en gedenktekens maakt.
Vrijdag 29 juli was in Ferwert, aan de Hoofdstraat 12, de opening als Mark Kremer, curator en schrijver, de ‘Not the End’ presentatie van Menno Bijleveld opent.
