• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Veertiende jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Jana Verboom
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Boeddhisme » Teisho » Wat is genoeg?

Wat is genoeg?

8 mei 2017 door Edel Maex

Meen je dat, dat de bereidheid om te kijken genoeg is? Is het niet eerder alleen maar een voorwaarde om tot inzicht te komen? Het kan toch niet dat de bereidheid zelf al de basale ommekeer is, dat er verder niets te bereiken valt? Is dat niet te simpel?

Het boeddhisme kent inderdaad allerlei lijstjes van te bereiken stadia. Een van de meest bekende zijn de jhana’s. Het zijn stadia van verdieping in de meditatie. Soms zijn het er vier, soms acht, soms voegt de Boeddha er nog een negende aan toe. In de Maha-Maluk­ya-Sutta (M 64) noemt hij ze alle negen. Bij ieder stadium zegt de Boeddha dat de beoefenaar van daaruit tot bevrijding kan komen, tenzij hij bevangen wordt door passie en fascinatie voor dit fenomeen (dhammarāgena tāya dhammanandiyā).

Het merkwaardige is dat je vanuit ieder stadium tot bevrijding kunt komen, al van het eerste. Ook al is er duidelijk een hiërarchie in de verschillende stadia, je moet ze niet allemaal doorlopen te hebben. En ieder stadium, ook het hoogste, is een potentiële valkuil. Als je erdoor gefascineerd raakt, zit je vast.

Ik heb als kind ooit een wielewaal gezien. We kwamen terug uit vakantie aan zee en in de kersenbomen in de tuin zaten wielewalen. De volgende dag waren ze weg. De wielewaal is een zeldzame en schuwe vogel. Ik merk dat ik nog altijd een beetje trots ben dat ik er een gezien heb. Dat is absurd want ik heb er geen enkele verdienste aan. Maar mijn geest heeft de neiging om mij die ervaring toe te eigenen.

Het is met mediteren niet anders dan met vogels. Als je al jaren mediteert en uren op een kussen hebt doorgebracht, dan heb je natuurlijk van alles gezien en ervaren. Sommige ervaringen zijn banaal, saai zelfs. Soms is het iets van ‘wow, dit is geweldig’. Sommige ervaringen maak je, net als de wielewaal, misschien eenmaal in je leven mee.

Hier loop je hetzelfde risico, dat je je die ervaringen gaat toe-eigenen. Bij heel erg ‘wow’-ervaringen kun je het gevoel hebben dat al die uren van verveling en afzien op je kussen, eindelijk wat opgeleverd hebben.

Dit proces van toe-eigenen is exact hoe we een gevoel van ‘ikzelf’ creëren. In plaats van ons te bevrijden, kunnen dergelijke ervaringen ons nog meer vastketenen aan ons zelf. In plaats van bereid te zijn om te kijken, zijn we weer aan het toe-eigenen en uitsluiten.

Om die redenen was het in de tijd van de Boeddha voor monniken een ernstig vergrijp om zich beroepen op een of andere ervaring. Bogen op wat je zelf bereikt hebt, is het voor iedereen zichtbare bewijs van vasthouden aan de illusie dat er een zelf is dat onafhankelijk bestaat van al wat niet zelf is.

Om diezelfde reden eindigt ieder mahayana-ritueel met een ‘overdracht van verdienste’. Als het mij wat opgeleverd heeft dan geef ik het meteen door voor het welzijn van alle levende wezens.

Uiteraard kan meditatie je wat opleveren. Je kunt er bijvoorbeeld rust in vinden. Je geest reflecteert je leven. De enige manier om je geest rustiger te maken is je leven rustiger maken. Als je een tijdje gaat stilzitten is er een grote kans dat, vroeg of laat, ook je geest rustiger wordt. Soms na enkele minuten al, soms maar na een retraite van enkele dagen, en soms niet.

Die rust is mooi meegenomen in onze al te drukke levens. Maar als je op retraite vertrekt met de bedoeling om rustig te worden, dan is het gedaan met de bereidheid om te kijken. Dan zit je te wachten op iets wat moet komen.

De bereidheid om te kijken is dus ook de bereidheid om niet te weten. Je kunt niet weten wat er zal komen. Ook als je meestal rustig wordt bij het mediteren, kun je toch plotseling overvallen worden door verdriet, angst, woede… Dat betekent niet dat het niet lukt, dat betekent alleen dat je deze keer overvallen wordt door verdriet, angst, woede…

Mediteren is helend. Als je zit met je verdriet, met je angst, met je woede… en je bent bereid om ernaar te kijken, dan kun je de ervaring hebben dat de pijn verzacht en heelt. Maar soms denken mensen dat de meditatie niet goed is, als al die moeilijke gevoelens niet komen. Een mens is ook nooit tevreden.

Wielewaal, foto Lip Kee, 2008, Flickr CC by SA 2.0.

Iets wat een bijzondere inspanning vraagt kan een enorme boost van energie geven. Je kunt het hebben bij iedere activiteit waarbij je jezelf moet overwinnen, tegen je angst, je pijn, je vermoeidheid in. Of het nu benji-springen is, of een zware trektocht of een harde retraite, het geeft een ‘wow’ als je het gedaan hebt. De verleiding is heel groot om je die ervaring meteen toe te eigenen. Het probleem is dat dit soort ‘wow’s heel leeg zijn. Ze stellen niet meer voor dan ‘kijk eens wat ik gedaan heb’. De volgende keer moet het dan nog zwaarder.

Dat betekent niet dat die ‘wow’ er niet mag zijn en dat je er niet zou mogen van genieten. Als dat niet zou mogen, dan zijn we weer aan het uitsluiten. Zolang we de ‘wow’ zien als een ‘wow’, blijven we ons bewust van de relativiteit ervan en is er weer de vrijheid om ons door het open veld van de ervaring te bewegen zonder erdoor bevangen te raken.

Je kunt ook, als getroffen door een bliksemschicht, overvallen worden door een ervaring waarbij alles op zijn plaats blijkt te vallen en je de hele wereld ervaart als een eenheid, vol van liefde en mededogen. Het is een veel voorkomende zeldzame ervaring. Zeldzaam omdat maar enkele mensen ze eens ervaren. Veel voorkomend omdat je ze vaak in de literatuur beschreven ziet, of het nu Paulus is op weg naar Damascus of Yamada in de trein naar Kamakura.

Dit soort ervaringen kunnen heel betekenisvol zijn. Ze kunnen je leven veranderen. Misschien voel je de jaloezie nu al opkomen. ‘Als ik dat nu eens kon meemaken!’ Er wordt wat afgeroddeld in sommige zenkringen over wie wel of niet een dergelijke ervaring gehad heeft, of er misschien al een glimp van gezien. Het is een eindeloze bron van concurrentie en naijver onder leerlingen en leraren. Een ervaring op zich kan nooit de basale ommekeer zijn. Zoals bij alle ervaringen: zodra je ze gaat toe-eigenen, zit je vast.

Waarom is dit belangrijk? Het uiteindelijke criterium in het boeddhisme is lijden. ‘Ik onderricht alleen over het lijden en het opheffen van lijden’, zei de Boeddha. Het is door dat verkrampt vastgeketend zitten aan ‘staat mij aan’ en ‘staat mij niet aan’ dat we lijden veroorzaken.

Het zijn niet de ervaringen die ons bevrijden, maar hoe we ermee omgaan. Hoe waardevol bepaalde ervaringen ook mogen zijn, zodra we ze ons toe-eigenen zijn we weer verder van huis. Bereid zijn om te kijken betekent die kramp loslaten. Dat leidt niet tot bevrijding, dat is bevrijding.

Categorie: Edel Maex, Teisho Tags: ervaring, hechten, ik, meditatie, zitten

Lees ook:

  1. Edel Maex – waarom gaan we staan, liggen of lopen? Wat is ons doel?
  2. ‘Luisteren naar iemands verdriet leer je in de eerste plaats op je kussen’
  3. Zenboeddhisme is geen wellness
  4. Mooi Land

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Primaire Sidebar

Door:

Edel Maex

is psychiater, zenbeoefenaar en auteur. Leven in de maalstroom 
Alle artikelen »

Agenda

  • Agenda
  • Geef je activiteit door

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 29 mei 2025
    Rust, eenvoud en tevredenheid
  • 1 juni 2025
    Thuiskomen in het lichaam - Meditatiedag met Lex van Heel
  • 2 juni 2025
    Maandagochtend meditatie in Amsterdam-West
  • 3 juni 2025
    Dinsdagavond op even weken samen mediteren in Almere Buiten
  • 4 juni 2025
    Zen Spirit zenmeditatie Arnhem, 1e helft 2025 8 januari-25 juni
  • 4 juni 2025
    Zenmeditatie in Leiden
  • 5 juni 2025
    Introductieworkshop ‘Leven vanuit Vrijheid’
  • 6 juni 2025
    Yoga en meditation
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Deconstructie van het godsbeeld van Pseudo-Dionysius

    Hans van Dam - 23 mei 2025

    Over het verschil tussen weten-wat-niet en niet-weten.

    De wolk van niet-weten

    Hans van Dam - 22 mei 2025

    Over beeldloze mystiek en mystiekloze beelden.

    ‘Het leven zelf is zazen’

    Wim Schrever - 28 april 2025

    De grote tragedie hier in het Westen is dat we onze eigen spirituele traditie zo snel hebben opgegeven en met het badwater -de religie- ook het kind -de spiritualiteit- hebben weggegooid. Terwijl een mens fundamenteel nood heeft aan spiritualiteit, aan zingeving.

    Geschiedenis als wapen deel 1

    Kees Moerbeek - 20 april 2025

    President Vladimir Poetin zei in 2014: ‘Onze collectieve herinnering bepaalt onze cultuur, onze geschiedenis en onze tegenwoordige tijd. En onze toekomst zal worden gevormd aan de hand van onze historische ervaring.’ Hij is het zelf die actief deze herinnering en ervaringen vorm geeft en propageert. Ivo van de Wijdeven schrijft dat in de Sovjettijd er nog werd gegrapt dat het land een zekere toekomst had, maar een onvoorspelbaar verleden. Onder Poetin is Ruslands geschiedenis als in beton gegoten. Er is maar één historische waarheid en deze is verankerd in de grondwet en de Nationale Veiligheidsstrategie.

    Jaloerse goden te slim af – de geschiedenis de baas…?

    gastauteur - 13 april 2025

    Hongersnood in een hermetisch afgesloten kuststrook die onwillekeurig aan de vernietigingskampen van weleer doet denken, besmet met meer dan een zweem van genocide… Regeert Adolf Hitler over zijn graf heen? Want bestaat Israël niet bij diens gratie? Zou zonder die bittere nazi-erfenis Palestina als land van drie monotheïstische religies niet nog gewoon zo heten? Is de grond er niet vervloekt, juist door godsdiensten die, gevoed vanuit één fictieve bron, vervolgens als protestbeweging steeds in chronologische volgorde aan haar voorgangster ontspruiten, waarmee de kiem voor een eeuwigdurende vete om de absolute waarheid is gelegd? En claimt niet elk van deze broeder- of zusterstromingen dat stuk met hun aller bloed doordrenkte aarde, aanvankelijk voor Abrahams JHWH, vervolgens voor Jezus’ Vader en ten slotte voor Allah – drie godheden die, in verbitterde onderlinge jaloezie verwikkeld, strijden niet alleen om religieuze hegemonie, maar ook om de profane en politieke macht?

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Renske haiku – waakhond
    • Ardan – meevechten
    • Als God alomvattend is, omvat Hij ook het kwaad
    • Sodis – de virtuele denkster 530
    • RPC en Charity from the heart – Laat ons Kind zijn

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.