• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Twaalfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Boeddhisme » Dôgen over meditatie en verlichting

Dôgen over meditatie en verlichting

3 januari 2023 door gastauteur

‘Een leegmaken van het zelf’, ‘een leegstromen van het subject’: bestaat er een mooier en meer adequate beschrijving van meditatie of zazen? Ook hier is, net als in de westerse mystiek, sprake van een leegmaken. Ook bij zazen draait het, zeker in eerste instantie, om een ‘wegneming van alles’, zoals Plotinus dit leegmaken zo treffend omschreef.

Tekst Aantoon Van den Braembussche

Ook bij meditatie is sprake van een leegstromen, een afschrapingsproces, waarbij ingebakken gezichtspunten, mentale gewoontes, interpretaties, emotionele kleuringen, die allemaal nauw samenhangen met het eigen zelf, zoveel mogelijk achterwege worden gelaten. Het gaat erom, zoals dit bij inzichtmeditatie steeds het geval is, om een ‘stilleggen van het wervelen van de geest’, het bedwingen van ‘de aap in de geest’, het pingpongspel van voor- en afkeur, van voor en tegen, van vooruitlopen en terugkijken, verleden en toekomst, kortom alles wat ons verwijdert van het huidige ogenblik, alles wat ons verhindert om het nu-moment te ervaren. De nadruk ligt daarom ook op de ononderbroken aandacht, de waakzaamheid en de alertheid voor het ogenblik.

Steeds opnieuw beklemtoont Dôgen het belang van ‘keuzeloos gewaar zijn’, de aandacht die voorafgaat aan alle gebruik van begrippen, aan elk categoriseren of labelen. Het gaat om een observeren zonder oordelen, zonder voordelen, een naakt en maagdelijk observeren, een kijken of toekijken waarbij we de dingen laten zijn wat ze zijn. Het gaat erom om het waas van illusie, waardoor we doorgaans naar de wereld kijken, op te heffen. De sluier van de illusie, de sluier van Maya te ontsluieren. Het gaat om een onmiddellijke ervaring van het ogenblik, van elk ogenblik, waarbij we alles waarnemen alsof we het voor de eerste maal waarnemen.

Het is precies dit afschrapingsproces dat Dôgen omschreef als het ‘afwerpen van lichaam en geest’. Dit verwijst naar het proces waarop lichaam en geest van zijn conditioneringen worden bevrijd. Een proces waarbij het juk van het zelf overboord wordt gegooid, waarbij het zelf zichzelf vergeet in het ogenblik, zich erin verliest. Elk ogenblik is gedachteloos, de dingen brengen geen bijgedachte met zich mee, het zelf projecteert zijn bezigheden niet langer meer als een raster op de dingen. Dit is het ogenblik waarop lichaam en geest een grote vrijheid bereiken.

Een beroemde, vaak aangehaalde passage uit de Genjo koan is:

‘De boeddhaweg bestuderen is zichzelf bestuderen.
Zichzelf bestuderen is zichzelf vergeten.
Zichzelf vergeten is verlicht worden door de tienduizend dingen.
Verlicht worden door de tienduizend dingen veroorzaakt het ‘afwerpen van lichaam en geest’, alsook die van anderen.
De sporen van verlichting lossen zich op en deze spoorloze verlichting zet zich eindeloos door’.

De boeddhaweg, of de weg naar verlichting, sluit het vergeten van het zelf in, het zelf dat heel het scherm belichaamt waarmee we de werkelijkheid als illusie waarnemen. Het is dit scherm zelf, de diepere kern ervan, het zelf of ego, dat hier als het ware oplost in het ogenblik, zij het even maar. Deze diepere kern ervaren wij als een onvergankelijke, alomtegenwoordige en vaststaande rotsbodem: we zijn er uiterst gehecht aan, omdat wij denken dat wij enkel dit zelf zijn en zonder dit zelf niemand of niets zijn, pure leegte dus…Gezien echter vanuit een verlichte blik op de wereld is dit ego enkel een geconditioneerde en beperkte visie en fungeert het tevens als een gevangenis. Pure onvrijheid. Bron van lijden. Pure misvatting ook, alsof de wereld zoals wij die waarnemen de ene, echte, enig mogelijke wereld is.

Niets is echter minder waar. De wereld zoals wij die waarnemen, is een persoonlijk gekleurde opvatting. Die wereld is lang niet zo stabiel als we aannemen, integendeel: deze wereld ontsnapt ons als zodanig, zolang hij is gevangen in ons hoogstpersoonlijk projectiescherm. Dus het ego is tegelijk onze houvast én onze gevangenis. Vandaar dat verlichting enerzijds met ervaring van de afgrond gepaard gaat, zoals ik hoger beschreef, maar tevens met ‘een onbeschrijfelijke vreugde’. De stilte van de verlichting, satori of samadhi, vervult ons uiteindelijk met de vreugde van het ontwaken. Een mooiere parallel met de ervaring van het sublieme is nauwelijks denkbaar.

Toch is Dôgen heel erg voorzichtig en behoedzaam om een absolute wig te drijven tussen normaal bewustzijn en verlichting. Zoals ik reeds betoogde beschikt volgens Dôgen iedereen over een boeddhanatuur, hoe onverlicht hij of zij uiterlijk ook moge zijn. Er is daarom geen volstrekt onderscheid tussen verlichting en niet-verlichting. Enerzijds is iedereen in potentie in zekere zin al verlicht is, omdat hij of zij een boeddha-natuur bezit. Vandaar dat hij ook uitdrukkelijk zegt: Zodra je begint te mediteren, ben je al verlicht. Anderzijds kan verlichting worden onderbroken. Het is niet noodzakelijk een permanente toestand. Daarom moet de verlichting gecultiveerd worden. Het adagium van Dôgen is dan ook: praktijk en realisatie (of verlichting) zijn één!

Maar er  is meer. Een ander adagium van Dôgen, wellicht nog meer uitdagend, luidt: illusie en verlichting zijn één. Niet zelden waarschuwt Dôgen: hoed u voor diegene die beweert dat hij of zij verlicht is. Een verlichte, die er prat op gaat verlicht te zijn, zit nog volop in het zelf of het eigen ego! Een verlicht iemand zal zich nooit als zodanig voorstellen of uitroepen. Zo luidt het in de Genjo koan zeer scherp:

‘Grote verlichting over misleiding vind je bij boeddha’s; grote misleiding over verlichting vind je bij levende wezens. Sommige mensen realiseren verlichting bovenop verlichting; anderen worden in hun illusie nog verder misleid. Wanneer alle boeddha’s werkelijk boeddha’s zijn, is er geen noodzaak voor hen dit te beseffen. Niettemin zijn zij verwerkelijkte boeddha’s en blijven zij het boeddhaschap verwerkelijken’.

Of nog, zoals ik hierboven citeerde:

‘De sporen van verlichting lossen zich op en deze spoorloze verlichting zet zich eindeloos door’.

Verlichting en illusie, boeddha’s en levende wezens, zijn onscheidbaar. Illusie betekent misleid worden omtrent verlichting, verlichting betekent verlicht worden omtrent illusie! Dit is diepgaande niet-dualistische visie.  Uiteindelijk zal Dôgen betogen dat wij het boeddhaschap zelf moeten overstijgen én negeren.

Uit het boek De stilte en het onuitsprekelijke van Antoon Van den Braembussche – over “Dôgen over meditatie en verlichting”. De selectie komt uit  het hoofdstuk ‘De bloemen van de Leegte. Dôgen over meditatie. Over beeldcultuur, kunst en mystiek. Antwerpen, EPO, 2016 (blz. 126-129).

Categorie: Boeddhisme, Columns, Geluk, meditatie Tags: Dogen, leegstromen, lichaam en geest, meditatie, verlichting

Lees ook:

  1. Zitten in verbondenheid – Het onzichtbare zichtbaar
  2. Boeken – Dôgen over meditatie en verlichting
  3. Dôgen over meditatie en verlichting
  4. Silent Illumination (1) – Hongzhi’s Stille Verlichting

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Primaire Sidebar

Door:

gastauteur

diverse schrijvers 
Alle artikelen »

Agenda

  • Agenda
  • Geef je activiteit door
  • Locaties
  • Overzicht op kaart

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

14 sep
Tao en geluk; vijf bijeenkomsten
14 sep 23
29 sep
Retraite voor ouders
29 sep 23
29 sep
Zenweekend/retraite
29 sep 23
29 sep
Volle Maan chant live en online
29 sep 23
30 sep
Weekend Sesshin Zengroep Oshida
30 sep 23
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    De taal van het lijden  (deel 1 van 3)

    gastauteur - 20 september 2023

    De taal welke zich op verschillende momenten in ons leven aan ons openbaart, meestal in de vorm van verlies, pijn en verdriet, het diep begrijpen ervan, te leren het lijden te omarmen, er ruimte voor te creëren, zodat het uiteindelijk los kan komen.  Leren één te worden met de ontvouwing van het leven en het ontdekken, blootleggen en hervinden van deze nobele waarheid. Hoewel dit vaak een erg zware taak lijkt, en voor velen van ons te moeilijk om zelfs maar over na te denken, ligt er binnen dit proces van herkennen en het omarmen van lijden, een ontvouwen van kalmte, vreugde, vrede en harmonie met onszelf en de wereld om ons heen. Elke keer dat we dichter bij deze ontvouwing komen, tillen we een klein stukje van de sluier op die ons ware wezen omhult.

    Taigu – Tibetaans bijgeloof op gespannen voet met anatman

    Taigu - 19 september 2023

    Het geloof dat Tibetaanse boeddhisten vertegenwoordigen in de zielsverhuizing van de dertiende naar de veertiende Dalai Lama, en bij diens overlijden naar de vijftiende, onderstreept nog eens de ondoorzichtige magie waarvan het Tibetaanse boeddhisme is doortrokken. Je zou het een scepticus niet kwalijk kunnen nemen, wanneer deze de conclusie trekt dat bij de overgang van de ene op de andere Dalai Lama een loopje wordt genomen met het leerstuk van anatman, een van de klassieke hoekstenen van het boeddhisme.

    Ardan, van zenleraar tot brugwachter – ‘Je opent de brug en je sluit ‘m weer. Bijna zen.’

    Ardan - 11 september 2023

    'Ik wil mezelf niet opzadelen met titels. En bovendien zei me de titel 'zenleraar' niet zoveel. Was ik nu anders geworden? Kon ik nu beter mensen begeleiden dan daarvoor? Het klopte voor mij niet. Datgene wat mij het meest gebracht had, namelijk die vrije vrouw/man zonder titel liep nu met een titel rond. En dat beviel me niks.'

    Pseudo-Cicero, pseudo-troost?

    Erik Hoogcarspel - 11 september 2023

    Cicero voert in zijn epistel aan dat we niet overmatig moeten rouwen om de dood van een geliefde, omdat er bij de dood voor de geliefde zelf weinig verloren gaat. Het leven is nu eenmaal niets dan ellende. Als je de pech hebt geboren te zijn geworden, kun je maar beter gauw dood zijn. Je hoeft ook niet oud te worden om te slagen in het leven.

    Wat loert daar in de duisternis?

    Kees Moerbeek - 10 september 2023

    Eeuwenlang zwierven ze in de bergen, de bossen, de velden, in de rivieren en langs de kust en joegen de Japanners de stuipen op het lijf of belaagden ze. Ze zijn ook nu niet weg te denken, de yokai.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Boeken – Tem je brein
    • Sociale aspecten van het vroege boeddhisme – deel 3
    • De valse Panchen Lama vertelt Tibetanen om Xi Jinping onvoorwaardelijk te gehoorzamen
    • Het volk mort (7 vervolg) – Toon je kwetsbaarheid niet
    • Waarom het Zelf altijd doet alsof

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.