• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Veertiende jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Jana Verboom
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Boeddhisme » Sociale aspecten van het vroege boeddhisme – inleiding in een serie

Sociale aspecten van het vroege boeddhisme – inleiding in een serie

17 maart 2022 door Pascal Versavel

Men moet inzien dat de groei en ontwikkeling van een individu niet enkel afhankelijk is van de eigen inspanning van dat individu, maar ook van de omstandigheden en condities waarin hij of zij leeft. (Sangharakshita)

De spirituele transformatie zoals die met de beoefening van de dhamma (of elk ander spirituele traditie) wordt beoogd is een individueel proces. Maar het is geen individualistische aangelegenheid. De mens is een gemeenschapswezen. Ook teruggetrokken kluizenaars maken deel uit van een bredere gemeenschap. Hoe zouden we anders van hun bestaan afweten? Spirituele transformatie is dus een individueel proces maar het spirituele pad daar er naar leidt bewandelen we in relatie met anderen. In de eerste plaats met anderen die hetzelfde pad proberen te bewandelen. Met hen vormen we een spirituele of religieuze gemeenschap (ik gebruik de termen spiritueel en religieus losjes door elkaar). Die kan klein of groot zijn, een los verband of een hechte structuur vormen. De relaties binnen de spirituele gemeenschap kunnen worden geformaliseerd en dan krijgen we religieuze instituties. Die kunnen allerlei nadelen hebben (verstarring, corrumpering) maar zijn vaak toch noodzakelijk om de spirituele gemeenschap op langere termijn te laten voortbestaan. Deze instituties kunnen verscheidene vormen aannemen, zoals een formeel overdrachtssysteem binnen het zenboeddhisme of kloosters met een uitgebreid pakket aan monastieke leefregels binnen het theravada boeddhisme.

Spirituele beoefenaars en gemeenschappen maken deel uit van nog bredere maatschappelijke verbanden. Tussen de maatschappij en spirituele gemeenschappen bestaat een wisselwerking. Als leden van de maatschappij worden ook de beoefenaars beïnvloed door de algemene sociale en culturele normen en opvattingen. Die kunnen hun spirituele ambities ondersteunen of bemoeilijken (of beide tegelijk). Wanneer de spirituele gemeenschappen over substantiële aanhang onder de bevolking beschikken, worden ze (al dan niet gewild) een politieke machtsfactor. Ze kunnen zich kritisch of zelfs vijandig opstellen tegenover de bestaande politieke orde en zelfs de motor vormen van maatschappelijke veranderingen. Nieuwe spirituele bewegingen kunnen echter zelf de uitdrukking zijn van maatschappelijke veranderingen. Er kan echter ook een welwillende relatie bestaan tussen de spirituele gemeenschap en de gevestigde orde. Dan dreigt er het gevaar van politieke recuperatie en kan de spirituele gemeenschap een instrument worden van politieke en economische onderdrukking. Al deze fenomenen kunnen worden onderscheiden in de geschiedenis van het christendom, de islam en het boeddhisme.

Deze studie vormt een verkenning van al deze aspecten binnen het vroegste boeddhisme, dit is de periode toen de Boeddha zelf actief was. Het maken van deze studie is in eerste plaats bedoeld om mijn eigen inzicht in het socio-historische karakter van het vroege boeddhisme te verdiepen. Om een uitgebreid notenapparaat heb ik mij dus niet bekommerd. Wanneer we het vroege boeddhisme als een spirituele beweging beschouwen, ligt de focus niet zozeer op haar spirituele visie en praktijk (over dat laatste vind je meer dan genoeg in bibliotheken), maar op haar sociale aspecten: op welke manier organiseerden de eerste boeddhisten zich, welke plaats hadden ze als religieuze beweging in de toenmalige maatschappij, en waren ze ook betrokken bij de maatschappelijke problemen uit die tijd? Zowel de interne sociale structuur en samenstelling als de wisselwerking met de bredere maatschappelijke omgeving wordt dus behandeld. Ik probeer verder die sociale factoren en processen te identificeren die hebben bijgedragen tot het succes van het boeddhisme in de toenmalige samenleving. Dit wil niet zeggen dat andere factoren (zoals de persoonlijkheid en het charisma van de Boeddha of de unieke kwaliteiten van de dhamma) onbelangrijk zijn, maar ze vallen gewoon buiten het opzet van deze studie. In een sociologische benadering van spiritualiteit en religie staan overigens niet zozeer de intrinsieke kwaliteiten van spirituele of religieuze ideeën of personen centraal, maar de sociale context waarbinnen ze zich ontwikkelen of bewegen en de sociale rol of functie die ze binnen het grotere maatschappelijke geheel vervullen.

In The Sociology of Early Buddhism merken indoloog Greg Bailey en historicus Ian Mabett op dat we de neiging hebben om over het boeddhisme te denken als één begrip, één ding, met zijn eigen karakter. Maar een wijdverspreide beweging betekent verschillende dingen voor verschillende mensen. Zowel in de geschiedenis van het boeddhisme als bij de wetenschappelijke onderzoekers zien we volgens hen verschillende ‘beelden’ van het boeddhisme.

Het eerste ‘asociale’ beeld is dat van boeddhisme als een ascetische zoektocht belichaamd in de vorm van een beoefening. Hoewel de Boeddha het extreme ascetisme van sommige van zijn tijdgenoten afwees en een middenweg aanprees tussen hedonisme en ascese, wordt het ‘ascetisch’ genoemd omdat het de wereldse aspiraties en sociale banden verwierp. De boeddhistische beoefenaar trekt de thuisloosheid in, om zich te bevrijden van hechting en onwetendheid en zo te ontsnappen aan het wereldse bestaan met zijn oneindige cyclus van frustratie en lijden.

Het tweede en derde beeld zijn ‘sociale’ beelden. Het beeld van de ‘Grote Traditie’ benadrukt de publieke (en regelmatig ook politieke) betrokkenheid van de dhamma (de boeddhistische leer) en sangha. In deze visie wordt het boeddhisme een vorm van religieus leven met een ethische en sociale leer die voor ieder toegankelijk is. Er bestaat een symbiose tussen leken en monniken. Leken verwerven verdiensten door giften aan monniken te geven. Monniken kunnen voorzien in educatie, geven advies aan leken en vertegenwoordigen zelfs de lokale gemeenschap bij de overheid. De boeddhistische leer wordt hier een praktisch systeem dat de onderlinge relaties tussen individuen en tussen heersers en hun onderdanen kan beïnvloeden. De derde benadering (de ‘Kleine Traditie’) laat de concepten en ethische leringen opgetekend in teksten weg als zijnde irrelevant voor het dagelijkse bestaan van gewone mensen en plaatst het boeddhisme in de bredere context van het volksgeloof. Het echte boeddhisme moet volgens deze benadering gezocht worden in concrete manifestaties zoals rituelen om geesten gunstig te stemmen en het bouwen van stupa’s. Monniken onderwezen devotie voor de Boeddha wiens aanwezigheid (of die van zijn relikwieën) een spiritueel krachtig veld genereerden dat bescherming bood tegen slechte geesten.

Deze drie beelden overlappen elkaar in vele details, maar vormen voor Bailey & Mabett elk op zich een coherent verhaal over een historische werkelijkheid die aangeduid wordt als ‘boeddhisme’. Ze gaan uit van de validiteit van elk van deze drie beelden en stellen als hypothese dat het boeddhisme in oorsprong een ascetische beweging was, waaruit zich de twee sociale tradities hebben ontwikkeld.

In het laatste deel van deze reeks komt het spanningsveld tussen het asociale, ascetische beeld en het sociale beeld van de ‘Grote Traditie’ naar voor. Daarin bekijk ik enkele verschillende antwoorden op de controversiële vraag of de Boeddha niet enkel een spiritueel leraar maar ook een maatschappijhervormer was. Hier tekenen zich twee uitgesproken kampen af onder boeddhisten en ‘boeddhologen’. Naast de houding van de Boeddha tegenover het politieke bestuur, armoede en het kastensysteem komt ook de driehoeksverhouding tussen de staat, de samenleving en de sangha aan bod.

Beginnen doe ik met een schets van de sociale en religieuze context waarbinnen het boeddhisme ontstond. Vervolgens komt de sociale structuur en organisatie van de spirituele gemeenschap of sangha aan bod. De meeste auteurs gebruiken, in navolging van de theravadatraditie, de term ‘sangha’ om de gemeenschap van monniken en nonnen aan te duiden. Zelf gebruik ik net als Sangharakshita de term in een bredere betekenis die ook de lekenvolgelingen omvat. Als ik het over de sangha in beperkte betekenis heb, gebruik de term ‘Orde’ (van monniken en nonnen). De vragen die ik in deel probeer te beantwoorden zijn: Hoe was de sangha opgebouwd? Wat was de positie van de vrouw binnen de sangha en specifiek binnen de Orde van monniken en nonnen (in relatie tot de algemene positie in de samenleving)? Hoe was de Orde georganiseerd?

Het daaropvolgende deel is een poging tot sociologische analyse. Uit welke sociale groepen bestond de sangha en hoe was hun onderlinge verhouding? Daarbij wordt er vanuit gegaan dat de Pali-canon als historische bron dergelijke betrouwbare gegevens bevat. Vanuit het standpunt van de historische kritiek is dit niet evident, maar we moeten nu eenmaal werken met de bronnen die voor handen zijn. Daarnaast behandel ik ook de sociologische studie van Greg Bailey en Ian Mabett over de sociale rol of functie van de eerste boeddhistische bedelmonniken.

BIBLIOGRAFIE
Bailey, Greg & Mabett, Ian, The Sociology of Early Buddhism, Cambridge University Press, 2006
Subhuti, Sangharakshita. A new voice in the Buddhist tradition, Windhorse, 1994

 

Categorie: Boeddhisme, Mahayana, Theravada Tags: ascese, leken, monniken, Pascal Versavel, politieke orde, sangha, sociale aspecten, spirituele bewegingen, vroeg boeddhisme

Lees ook:

  1. Sociale aspecten van het vroege boeddhisme – inleiding in een serie
  2. Taigu – potsierlijk, overmoedig boeddhisme
  3. Ondanks coronapandemie – Thaise monniken gaan nog dagelijks op aalmoesrondes
  4. Sociale aspecten van het vroege boeddhisme – deel 2

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Primaire Sidebar

Door:

Pascal Versavel

Pascal Versavel (1971) studeerde vergelijkende cultuurwetenschappen. Hij is christelijk opgevoed, beoefende jarenlang de dharma (Triratnabeweging) en voelt zich het best binnen het spanningsveld tussen het boeddhisme, het vrijzinnig humanisme en het christendom. 
Alle artikelen »

Agenda

  • Agenda
  • Geef je activiteit door

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 10 februari 2025
    Zen Spirit studiegroep 'Het verborgen licht'-vanaf 10 februari 2025
  • 2 mei 2025
    Phowa Studieweek
  • 9 mei 2025
    Seminar Tenzin Wangyal Rinpoche
  • 12 mei 2025
    Maandagochtend meditatie in Amsterdam-West
  • 13 mei 2025
    Verdiepingsbijeenkomst Hand in hand met de Boeddha
  • 13 mei 2025
    Dinsdagavond op even weken samen mediteren in Almere Buiten
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Weet jij wat een anker is? Test jezelf!

    Hans van Dam - 2 mei 2025

    Deel 3 van een 5-delig dwaalgesprek over de mystieke roos.

    ‘Het leven zelf is zazen’

    Wim Schrever - 28 april 2025

    De grote tragedie hier in het Westen is dat we onze eigen spirituele traditie zo snel hebben opgegeven en met het badwater -de religie- ook het kind -de spiritualiteit- hebben weggegooid. Terwijl een mens fundamenteel nood heeft aan spiritualiteit, aan zingeving.

    Geschiedenis als wapen deel 1

    Kees Moerbeek - 20 april 2025

    President Vladimir Poetin zei in 2014: ‘Onze collectieve herinnering bepaalt onze cultuur, onze geschiedenis en onze tegenwoordige tijd. En onze toekomst zal worden gevormd aan de hand van onze historische ervaring.’ Hij is het zelf die actief deze herinnering en ervaringen vorm geeft en propageert. Ivo van de Wijdeven schrijft dat in de Sovjettijd er nog werd gegrapt dat het land een zekere toekomst had, maar een onvoorspelbaar verleden. Onder Poetin is Ruslands geschiedenis als in beton gegoten. Er is maar één historische waarheid en deze is verankerd in de grondwet en de Nationale Veiligheidsstrategie.

    Jaloerse goden te slim af – de geschiedenis de baas…?

    gastauteur - 13 april 2025

    Hongersnood in een hermetisch afgesloten kuststrook die onwillekeurig aan de vernietigingskampen van weleer doet denken, besmet met meer dan een zweem van genocide… Regeert Adolf Hitler over zijn graf heen? Want bestaat Israël niet bij diens gratie? Zou zonder die bittere nazi-erfenis Palestina als land van drie monotheïstische religies niet nog gewoon zo heten? Is de grond er niet vervloekt, juist door godsdiensten die, gevoed vanuit één fictieve bron, vervolgens als protestbeweging steeds in chronologische volgorde aan haar voorgangster ontspruiten, waarmee de kiem voor een eeuwigdurende vete om de absolute waarheid is gelegd? En claimt niet elk van deze broeder- of zusterstromingen dat stuk met hun aller bloed doordrenkte aarde, aanvankelijk voor Abrahams JHWH, vervolgens voor Jezus’ Vader en ten slotte voor Allah – drie godheden die, in verbitterde onderlinge jaloezie verwikkeld, strijden niet alleen om religieuze hegemonie, maar ook om de profane en politieke macht?

    Wat is quiëtisme?

    Hans van Dam - 27 maart 2025

    Over het stillen van de wil.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Het jaar 2025 – dag 129 – vrede en alle goeds
    • De dood van de paus
    • Seks: Joodse posities in Joods Museum Amsterdam
    • Paus Leo XIV – ‘help ook elkaar om bruggen te bouwen – met dialoog, met ontmoeting’
    • Aardbeving van magnitude 3,7 schokt Tibet

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.