In onze Doopsgezinde Gemeente overkomt het me af en toe dat een lied me raakt vanwege de melodie, en totaal niet door de woorden. De bedoelde boodschap spreekt me niet aan. Desondanks zing ik mee, uit volle borst.
Die zangervaring bepaalt me bij de problematische relatie tussen enerzijds de boodschap en anderzijds het medium waarin ze verpakt wordt.
Kijk je in het algemeen naar religies, dan worden allerlei media gebruikt. Muziek is er slechts een van. Een opvallend muzikaal voorbeeld is de populariteit van het Gregoriaans, onverstaanbaar Latijn, maar met een muziekstijl die velen aanspreekt. Zie Finkers en de dames van Wishful Singing. Bach is dan weer verantwoordelijk voor een heel ander type muziek. Maar ook dan rijst de vraag hoe de toehoorder bij de Matheus-Passie medium en boodschap beleeft.
Rituelen vormen een belangrijk religieus medium. De verbeelding zorgt voor gevarieerde symboliek, in woorden, gebaren, dans, kleuren, kleding, rituele voorwerpen, offers, sacramenten, kunst en gebouwen.
Sommige wereldreligies staan bekend als boekreligies. Hun heilige schrift is het gezaghebbende medium. De boekdrukkunst heeft dit medium belangrijker gemaakt. In het kielzog van heilige boeken komen series andere boeken mee, met een al dan niet blijde boodschap. Recente bestseller: Fokke Obbema, ‘De zin van het leven’. En er zijn natuurlijk kerk- en andere bladen, inbegrepen glossy’s zoals de Happinez.
Het heilige boek is in kerk en moskee het startpunt voor de preek. Het gesproken woord is dan het medium, naast het geschreven woord.
Er zijn zelfs ‘mediumreligies’. Het medium is dan een persoon die een godheid of geest ontvangt in het eigen lijf en door zich laat spreken. Zie de Afro-Braziliaanse godsdiensten en het spiritisme.
De moderne technologie heeft nieuwe media aangedragen. Wie nu ‘media’ zegt, denkt aan de internet, TV, pers. De sociale media bieden mogelijkheden voor de verspreiding van een boodschap. Vooral evangelische groepen gebruiken moderne media. Soms lijkt de samenkomst op een show die op TV niet misstaat. The Passion is een ander voorbeeld van mediagebruik. Daar lijkt de stille hoop dat het medium de boodschap bevrijdt uit de secularisatie.
De vraag is bij dit alles of het medium de inhoud van de boodschap mede bepaalt. De one-liner van Marshall McLuhan (1911-1980) is in de spreektaal gaan zitten: ‘the medium is the message: het medium is de boodschap’, los van de oorspronkelijke inhoud. Hij koppelde er woordspelingen aan: message, massage, mess age, mass age.
Waar het medium zich precies meester maakt van het spel van de zingeving is een spannende vraag. Waar neemt de melodie van het lied dat ik zing het over van de woorden? Ik kan het moeilijk betrappen.
En dan te bedenken dat deze druppel ook gebruik maakt van moderne media. Geen idee wat dat met mijn boodschap doet…
