• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Veertiende jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Jana Verboom
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Columns » Is serieuze ethiek in onze tijd nog mogelijk?

Is serieuze ethiek in onze tijd nog mogelijk?

11 april 2024 door gastauteur

Dat is een moeilijke vraag, omdat een goed antwoord een serie lagen van de werkelijkheid moet omvatten. Immers, het gaat om: ‘serieus zijn’, onze tijd, de tijd in het algemeen, mogelijkheden en onmogelijkheden, enzovoort. Of dat juist niet, gelijk zeggen welk aspect je als breekijzer voor de ethiek wilt gebruiken. Maar kan dat serieus wel? Laten we eerst eens globaal kijken en dan toespitsen, levert dat een stevige of ware ethiek op? En waar gaan we deze ethiek dan vervolgens gebruiken?

Tekst Jasper Schaaf

Laten we eerst ook eens naar de term ‘onze tijd’ kijken, een begrip waar ook heel wat soorten kennis bij horen. Denk aan de wetenschap. Dat is een groot deel van ‘onze tijd’, ingepakt, maar dat dan heel tijdelijk en vervolgens steeds weer opnieuw. Daar moet een ethiek die ertoe doet toch een visie over hebben? Is dat een pessimistische, optimistische of moreel neutrale visie? Dat is al een moeilijke vraag alleen al. Moet die eerst of juist het laatste beantwoord worden? En waarom geen andere invalshoek gekozen?

Voor we het weten zitten we aan alle kanten vast aan woorden, daden en gevolgen op tal van zijpaden van de werkelijkheid. En dan natuurlijk de mens nog, daar is deze moraal toch voor bedoeld? Pessimistisch versus optimistisch, ik durf te stellen dat ons tijdperk beide inhoudt. Pessimisme heeft sterke papieren: zie de oorlogen woeden op plaatsten waar kortgeleden nog vrede heerste. Worden die nog stopgezet? Door wie? Maar het optimisme stelt daar wel wat tegenover: tal van nieuwe apparatuur die paal en perk helpen stellen aan de strijd. O ja, dat is politiek naïef. En die naïviteit is ethisch mooi, maar toch niet erg realistisch? Maar dan, is serieuze ethiek, die leidt tot handelen, toch nergens meer aan de orde?

Wat we ook zeggen, elke bewering over een denkbaar alternatief roept nieuwe mogelijkheden op, dan glibbert de ethiek tussen je vingers weg. Dat is realisme of realistisch. Maar dat was de vraag niet! Ethiek gaat over beoordelingen van mensen en dingen, en over toekomstperspectieven. Daar valt genoeg over te zeggen en te beoordelen, maar geeft nog geen ‘objectieve’ maatstaf voor recent actuele en toekomstige stellingnames. Maar een toekomst zonder morele principes en ideeën over leven, vrijheid, digitalisering enzovoorts is ook onvoorstelbaar. Toch? De oplossing van de gestelde vraag lijkt zich te verstoppen en te presenteren tegelijk. Terwijl we over de inhoud eigenlijk nog niets gezegd hebben.

Hier grijp ik in, kortheidshalve, als soort doorzichtige discussietruc. We slaan de werkelijkheid zoals die zich aandient in deze tekst bijna helemaal over. Geen beschouwingen over wapensystemen of over onze zorg voor de zorg, maar eerst proberen een werkende oplossing op tafel te leggen, en dan de verificaties. Werkend, niet per se allesomvattend.

In mijn – achterhaalde? – boek ‘Godsdienstkritiek, respect en actieve tolerantie, Feuerbach herlezen’ noem ik een oplossing van vrijheidsvraagstukken aan de hand van het werk van Rosa Luxemburg (1871-1919). Het gaat in dat werk onder meer om het vrijheidsvraagstuk op te lossen. Heeft een vrijgevochten geest geen zekere inperking nodig om werke1ijk als vrijheid ervaren te kunnen worden, objectief en subjectief tegelijk? Daarin speelt dus de ethiek van de ander of het andere. De stem van de ander, de medemens. Daarnaar luisteren. Luisteren naar de medemens als openbaring van de (totale) werkelijkheid.

Door hier ‘het andere’ te benoemen sla ik in een klap, heel oneerbiedig dus, een hele reeks relevante historische filosofen over, ik weet het, maar wil nog vooral de waarden van de ethiek van de ander en het andere naar voren brengen.

Luxemburg – kort gezegd – stelt dat vrijheid die ertoe doet de vrijheid van de andersdenkenden is. Zij stelt dit in een tijd waar de belangrijkste burgerlijke vrijheden voor het volk nog niet door strijd verworden was. En ook kunnen we zeggen dat Luxemburg de waarden van de vrijheid als strijd verworvenheid oprekt. Daarmee houdt zijn een belangrijk principe recht overeind.

In een discussie moet je dat eens proberen, luisteren naar de andersdenkenden. Het is moeilijker dan je denkt, zeker als je dat radicaal doet. Vrijheid en het gebruiken van nieuwe mogelijkheden en toepassingen groeien in kracht wanneer ze benoemd en erkend als waardevol worden.

Denken vanuit jezelf ‘inleveren’, denken en handelen vanuit personen en sociale initiatieven en handelen op grond van dergelijke principes. Destructie en wapenwedloop passen dan slechts in en vanuit verouderde principes. Een ethisch kader dat vrijblijvendheid passeert, opheft, hoe je het ook wilt noemen, zij kunnen een verrijking zijn en het egocentrisch principe overtreffen. De verschillende bestaansvoorwaarden van mens en dier in hun waarde laten, sociaal collectief handelen en denken, daarin mensen scholen en opvoeden.

Is serieuze ethiek in onze tijd mogelijk?

Verrassenderwijs wordt de gestelde lastige vraag tot op zekere hoogte wél opgelost. Inderdaad dan slechts tot ‘tot op zekere hoogte’, maar dat is al meer dan meestal kan. Rekening houdend met het maatschappelijke niveau waarop een vraagstuk zich presenteert.

Uitgaan van algemene belangen en antwoorden uit de massa, als dat werkelijk voorop stond zouden van de oorlogen die nu plaatsvinden heel andere gezichtspunten naar voren komen dan nu het geval is. Waarop dus ook ‘geacteerd’ kan worden. Kijk bijvoorbeeld naar Oekraïne of naar de feitelijk irrationele, sterk overdreven begerige blik van China op zijn omgeving. Concretiseer het uitgangspunt van ‘de ander’ op de natuur. Die zegt zoveel! En dat geldt ook voor in de materie opgeslagen waarden en alle ecologie.

Zie echter daar tegenover het drastische maar overheersende principe dat van alle rijkdommen die op de wereld ontdekt worden onmiddellijk ook de exploitatie, de roof ervan vastgesteld moet worden. Zo bestaan in de natuur de slachtoffers van fout denken en handelen. Over de ethiek valt hier helaas heel wat meer serieus te zeggen dan dat zij mogelijk is en hard nodig blijft.

De wereld vraagt om veel meer rationaliteit en ethiek dan de ethiek momenteel biedt. Want de nieuwe opgave die bij onze gestelde vraag aansluit luidt: wat is een ethiek in oorlogstijd? Vragen we daarmee eigenlijk niet liever om opheffing in plaats van om een mooie formulering? Wat vraagt onze tijd echt? Op zoek naar een antwoord blijkt die verstopt achter een grote (dialectische) knoop van vragen en antwoorden. Dit artikel is dus niet af.

STOP DE OORLOGEN!

Genoemde bron: Jasper Schaaf, Godsdienstkritiek, respect en actieve tolerantie, Feuerbach herlezen, Uitgeverij Damon, Budel, 2010. Zie de verwijzing naar Rosa Luxemburg (1871-1919), op pag. 59-60. Het gaat in dat boek onder meer om ‘het vrijheidsvraagstuk’ op te lossen. Heeft een vrijgevochten geest geen zekere inperking nodig om daadwerkelijk de vermeende of juist ontbrekende vrijheid (vrijheden) te kunnen ervaren?
Jasper Schaaf (1950) studeerde filosofie aan de RUG en studeerde in 1978 af op De invloed van Joseph Dietzgen op de Nederlandse arbeidersbeweging. Schaaf was actief in Vietnamacties, vredesbeweging, studentenbeweging, buurtwerk, linkse politieke  partijen en vakbeweging. Bestuurlijke functies in de vakbeweging, onderwijs en welzijnswerk. En een groot liefhebber van de natuur.

Categorie: Columns, Economie, Jasper Schaaf, Natuur, Politiek Tags: China, de ander, ethiek, natuur, Oekraïne, onze tijd, realiteit, Rosa Luxemburg

Lees ook:

  1. Oorlog en vrede (deel 2)
  2. Taigu – Boeddhisten vóór Europa
  3. Taigu – Nood breekt dharma
  4. China, Rusland: ‘Virus kwam uit Oekraïne’, Nieuwe studie: ‘Nee, uit een lab in Wuhan’

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Primaire Sidebar

Door:

gastauteur

diverse schrijvers 
Alle artikelen »

Agenda

  • Agenda
  • Geef je activiteit door

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 10 februari 2025
    Zen Spirit studiegroep 'Het verborgen licht'-vanaf 10 februari 2025
  • 2 mei 2025
    Phowa Studieweek
  • 9 mei 2025
    Seminar Tenzin Wangyal Rinpoche
  • 12 mei 2025
    Maandagochtend meditatie in Amsterdam-West
  • 13 mei 2025
    Verdiepingsbijeenkomst Hand in hand met de Boeddha
  • 13 mei 2025
    Dinsdagavond op even weken samen mediteren in Almere Buiten
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Weet jij wat een anker is? Test jezelf!

    Hans van Dam - 2 mei 2025

    Deel 3 van een 5-delig dwaalgesprek over de mystieke roos.

    ‘Het leven zelf is zazen’

    Wim Schrever - 28 april 2025

    De grote tragedie hier in het Westen is dat we onze eigen spirituele traditie zo snel hebben opgegeven en met het badwater -de religie- ook het kind -de spiritualiteit- hebben weggegooid. Terwijl een mens fundamenteel nood heeft aan spiritualiteit, aan zingeving.

    Geschiedenis als wapen deel 1

    Kees Moerbeek - 20 april 2025

    President Vladimir Poetin zei in 2014: ‘Onze collectieve herinnering bepaalt onze cultuur, onze geschiedenis en onze tegenwoordige tijd. En onze toekomst zal worden gevormd aan de hand van onze historische ervaring.’ Hij is het zelf die actief deze herinnering en ervaringen vorm geeft en propageert. Ivo van de Wijdeven schrijft dat in de Sovjettijd er nog werd gegrapt dat het land een zekere toekomst had, maar een onvoorspelbaar verleden. Onder Poetin is Ruslands geschiedenis als in beton gegoten. Er is maar één historische waarheid en deze is verankerd in de grondwet en de Nationale Veiligheidsstrategie.

    Jaloerse goden te slim af – de geschiedenis de baas…?

    gastauteur - 13 april 2025

    Hongersnood in een hermetisch afgesloten kuststrook die onwillekeurig aan de vernietigingskampen van weleer doet denken, besmet met meer dan een zweem van genocide… Regeert Adolf Hitler over zijn graf heen? Want bestaat Israël niet bij diens gratie? Zou zonder die bittere nazi-erfenis Palestina als land van drie monotheïstische religies niet nog gewoon zo heten? Is de grond er niet vervloekt, juist door godsdiensten die, gevoed vanuit één fictieve bron, vervolgens als protestbeweging steeds in chronologische volgorde aan haar voorgangster ontspruiten, waarmee de kiem voor een eeuwigdurende vete om de absolute waarheid is gelegd? En claimt niet elk van deze broeder- of zusterstromingen dat stuk met hun aller bloed doordrenkte aarde, aanvankelijk voor Abrahams JHWH, vervolgens voor Jezus’ Vader en ten slotte voor Allah – drie godheden die, in verbitterde onderlinge jaloezie verwikkeld, strijden niet alleen om religieuze hegemonie, maar ook om de profane en politieke macht?

    Wat is quiëtisme?

    Hans van Dam - 27 maart 2025

    Over het stillen van de wil.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Het pad uit het woord
    • Het jaar 2025 – dag 128 – eigen vrijheid eerst
    • Boeken – De Vallei van Troost
    • ‘Gebruik de rechter niet als zondebok voor falend beleid’
    • Boeddha’s pleegmoeder is een voorbeeld voor boeddhisten op Moederdag

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.