• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Twaalfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Achtergronden » Deconstructie der dharma’s

Deconstructie der dharma’s

9 december 2013 door Taigu

Wij zien een film en dus vermoeden we het bestaan van een projector. Dit is in een notendop de streek die volgens het boeddhisme onze geest ons levert. De film is onze ervaring. De projector, dat is ons ‘zelf’.

Het boeddhisme denkt van oudsher niet zoals wij in dingen, maar in relaties. Het ding dat wij in onze ervaring menen waar te nemen, is welbeschouwd iets wat uit een veld van relaties naar voren treedt.

De werkelijkheid is een geconstrueerde werkelijkheid. Je kunt je geest trainen om niet de constructie te zien, maar de relaties. Lukt je dat in voldoende mate, dan prik je voortaan heen door de zinsbegoocheling die een ongetrainde geest teweegbrengt.

Een getrainde geest ‘ziet’ de relaties in de werkelijkheid. De relaties verkeren in een staat van voortdurende verandering. De ervaring van die verandering, dat is de film.

De projector echter, die is er niet. Met de boeddhistische ervaring van een werkelijkheid vol relaties lost de notie van een permanent zelf op. Het zelf, dat is ook maar één van de vele beelden in de film. Dingen zien zoals ze zijn, als relaties, is één mogelijke manier om het befaamde boeddhistische begrip ‘leegte’ te ervaren.

Let wel: het boeddhisme ontkent niet de realiteit van de zelf-ervaring. We hebben deze ervaring tot op zekere hoogte nodig om in het dagelijks leven te functioneren. Maar het zelf is niet het kompas waarop we in alles moeten varen. Het is goed wanneer we ons ervan bewust zijn dat het is wat het is: een hersenschim. Dan kunnen we ons erdoor niet laten misleiden en ons richten op waar het echt om gaat.

Ervaringswijzen
Talloze boeddhistische monniken hebben na het optreden van de historische Boeddha bestudeerd hoe de menselijke ervaring totstandkomt. Als je probeert bewust te maken uit hoeveel verschillende soorten ervaringen jouw film precies bestaat, dan doe je zo ongeveer na wat die monniken hebben gedaan. Bouwend op de aanwijzingen die de Boeddha had gegeven, kwamen zij gaandeweg met een steeds verder uitgewerkte indeling in vijf ‘ervaringswijzen’: vormen (dingen), waarnemingen, bewustzijn, gevoelens en wil.

Alles wat zich in jouw film aan je voordoet, is een samenspel van deze vijf ervaringswijzen. Je neemt iets waar, maar dat hoeft niet bewust te zijn. Wat zich in je bewustzijn bevindt, is maar een deel van je ervaring. Je kunt een waarneming van iets hebben en tegelijkertijd een gevoel. Die twee kunnen, maar hoeven zeker niet met elkaar te maken hebben. Wanneer je je ervaring onderzoekt, dan kun je ook op de werking van de wil stuiten. De wil kom je tegen wanneer je ervaart wat je drijft, voortstuwt.

Dingen heten sinds de tijd van het vroege boeddhisme ‘dharma’s’. Dharma’s zijn knooppunten van relaties in onze ervaring. Onze opdracht is uit te pluizen hoe het geheel van de geconstrueerde werkelijkheid bestaat uit samenstellende delen: de deconstructie der dharma’s, om het zo maar te zeggen.

Het vereist een zekere subtiliteit van je analytische vermogens om het onderscheid tussen al deze en andere ervaringen te maken, maar je kunt het leren. Daarmee treed je in het voetspoor van de monniken die dit in de eeuwen na de dood van de Boeddha deden.

De vijf ervaringswijzen heten in het boeddhisme de ‘skandha’s’. Je kunt er een tijd over doen om te begrijpen wat hiermee precies wordt bedoeld. Dit komt omdat iedereen in zijn eigen woorden probeert uit te leggen wat de skandha’s inhouden. Er is verschil in terminologie, verschil in toepassing en verschil in de duidelijkheid van de uitleg.

Na de periode van het bronboeddhisme (het optreden van de Boeddha en meteen daarna) kwam de periode van het veelscholenboeddhisme. In die tijd begonnen boeddhisten er uiteenlopende interpretaties van de leer op na te houden. Dat is daarna nooit meer anders geworden.

Lenzen
Hoewel ook skandha’s dus voorwerp kunnen zijn van verwarring, behandel ik ze hier gemakshalve maar in de taal van mijn begrip. Belangrijk is dat ieder van de skandha’s, ieder van de onderscheiden ervaringswijzen dus, zelf ook een veld is van relaties.

Het samenspel van die relaties kleurt als het ware de ervaring van jouw film. Het is alsof in de projectie van jouw film de skandha’s als verschillende lenzen over elkaar heen draaien. De metafoor van over elkaar heen draaiende lenzen is adequaat om tot uitdrukking te brengen hoe je ervaring is opgebouwd uit verschillende lagen.

In discussies met boeddhisten merk ik wel eens dat de basis van het boeddhisme mensen makkelijk ontsnapt. We blijven op de een of andere manier toch hangen in een dualistisch wereldbeeld: hier ben ik, daar is de werkelijkheid.

Het is ook niet zo eenvoudig, omdat je je van denken in dingen moet verplaatsen naar ervaren van velden van relaties. Dat is vaak iedere keer toch weer een krachttoer die vereist dat mensen zichzelf meenemen naar een andere voorstellingswereld dan de gebruikelijke.

Dit doen vergt een zekere mate van plastisch taalgebruik en de hersengymnastiek die nodig is wil je leren wat het verschil is tussen een ding, een begrip, een beeld en een emotie. Intuïtief begrijpen we het verschil wel, maar je dit bewust maken, is voor menigeen toch een abstracte, filosofische exercitie. Het is echter wel een voorwaarde wil je je op een zinvolle manier met boeddhisme bezighouden.

Boeddhisme kan niet zonder het ontwikkelen van het vermogen om te analyseren wat zich in je ervaring afspeelt; het kan niet zonder leren waarnemen wat je waarneemt. De skandha’s vormen het fundament onder de boeddhistische ervaringsleer.

Het boeddhisme heeft veel meer, en veel meer verfijnde, manieren om de menselijke ervaring te beschrijven. Aan de periode van het veelscholenboeddhisme (ik neem deze termen over van Thich Nhat Hanh) danken wij bijvoorbeeld ook een nog steeds veel gebruikte classificatie van allerlei gemoedstoestanden waarin mensen kunnen verkeren. In het veld van relaties kan een toestand van kalmte ontstaan, of boosheid, of energie, of geluk, of angst.

Pragmatiek
Je kunt een lange lijst maken van zulke gemoedstoestanden. In het boeddhisme worden ze ‘mentale formaties’ genoemd. Bij Thich Nhat Hanh vind je er in totaal eenenvijftig. In het woord formaties kun je opnieuw beluisteren dat er sprake is van iets wat is samengesteld, van een samenspel van relaties.

Zulke mentale formaties kunnen heilzaam zijn of onheilzaam, een belangrijke toevoeging. Belangrijk omdat heilzaam en onheilzaam een indicatie opleveren voor de richting van je handelen. Gemoedstoestand en handelen zijn nauw verbonden. Boeddhisme is vanaf het prille begin geïnteresseerd geweest in wat heel maakt (heilzaam) en wat breekt (onheilzaam). Heilzaam handelen leidt tot vermindering van lijden van jouzelf en anderen, onheilzaam handelen tot vermeerdering.

Deconstructie der dharma's 3Wanneer de geest ons geen streken meer levert en je in vrijheid kunt beslissen over de richting van je handelen, dan ben je in staat om in iedere gegeven situatie te doen wat heel maakt. Om deze reden spreekt de formulering van het achtvoudig pad ook van ‘juist inzicht’, ‘juist levensonderhoud’, ‘juiste concentratie’, enz. Wat precies juist is, is niet voorgeschreven in een gebod. Juist is wat in de pragmatiek van de situatie heilzaam is.

Ieder van de skandha’s, iedere ervaringswijze, wordt in het boeddhisme letterlijk tot aandachtsgebied gemaakt. In de sutra over het cultiveren van de aandacht, de Satipatthana Sutra (MN 10), geeft de Boeddha aanwijzingen voor een methode die je kunt volgen om de analyse van je ervaring steeds verder te verfijnen.

De Dharma, nu met een hoofdletter en in het enkelvoud, is het inzicht dat de Boeddha ontwikkelde in de opbouw van de relaties die alle mogelijke ervaring omvatten. Deze openbaring kan een ieder ten deel vallen die zijn of haar aandacht voldoende cultiveert langs de lijnen van de Satipatthana Sutra of wat andere boeddhistische tradities daar dan ook voor in de plaats stellen.

Perspectiefwisseling
Je focus richten op je ervaring, die ervaring adequaat analyseren, dingen omdenken naar relaties en ontdekken hoe je gemoedstoestanden en gedrag kunt omvormen tot heilzaamheid – dit behoort tot de kern van het boeddhisme. De Boeddha zette een beweging in gang die tot doel had en heeft heen te prikken door de illusies die de geest ons kan voorschotelen. Door die illusies leren heen prikken resulteert in vrijheid, een vrijheid op grond waarvan je in staat bent te handelen in de geest van heelheid voor alles en allen.

Waarbij ik aanteken dat die vrijheid niet noodzakelijk absoluut is. De meeste mensen moeten zich telkens weer brengen tot het punt waar deze vrijheid ontstaat en dan nog kunnen ze ook maar doen wat er binnen de gegeven omstandigheden in hun vermogen ligt. In de omstandigheden van ons bestaan ligt vaak een zekere beperking besloten die we niet zomaar kunnen overstijgen.

Het is dan ook niet gezegd dat volledige bevrijding in dit leven voor iedereen voor het grijpen ligt. De geestelijke training van het boeddhisme leert je wel om te gaan met de perspectiefwisseling van ding en relatie, van vrijheid en onvrijheid, van lijden en geluk. Dat is in de praktijk al heel wat.

 

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Achtergronden, Boeddhistisch leven, Columns, Jules Prast Tags: dharma, ervaringen, film, getrainde geest, ik, Taigu Prast, werkelijkheid, zelf

Lees ook:

  1. Het zelf als vaardig middel
  2. Besta ik, of besta ik niet?
  3. Frans Langenkamp – De werkelijkheid kan niet met ons verstand begrepen worden
  4. Hoe kan ik aan mezelf werken als ik geen zelf heb?

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Marjita zegt

    10 december 2013 om 06:10

    Wat een goed artikel is dit. Zo helder, zo grondig uitgelegd! Heel veel dank!

    • Jules Prast zegt

      10 december 2013 om 08:42

      Jij bedankt voor je hartelijke reactie, Marjita!

  2. Eric M Stols zegt

    10 december 2013 om 14:13

    Beste Jules Prast,

    Alhoewel de vergelijking met de Projector dus een metafoor is die eerder gebruikt is,
    – en zeker niet het Boeddhisme is voor behouden (zie Plato’s grot!) ,

    -een uitstekend stuk van je.

    Het “buiten jezelf geplaatst naar je zelf in de interactie met anderen te kunnen kijken”
    en daar je wrong perceptions te kunnen wegnemen naar een grotere vrijheid en inzicht,
    – het is de basis, of zou dat moeten zijn, van het boeddhisme.

    Wellicht mag ik trachten in a priori gebrekkige woorden (excuses) het onzegbare van uit enige eigen ervaring trachten te benaderen?

    Het wegnemen van je eigen verkeerde veronderstellingen en aanvankelijke verkeerde interpretaties,
    het geeft eerst een gevoel van het moeten erkennen van eigen falen, het opgeven van een verkeerde ego zekerheid,
    om vervolgens door de catharsis heen naar het grotere gevoel van een veel ruimere vrijheid en veel groter inzicht te kunnen reiken.
    De ongedachte en onverwachte verwondering en verbinding met al het levende dat je toevalt…
    Door de tranen heen een enorm gevoel van bevrijding en ruimte te kunnen ervaren.
    En omdat het in eerste instantie ten koste moge gaan van een (verkeerd) zelf,
    -het (enig) ongemak met zich mee brengt alvorens de grotere bevrijding komt,
    – wellicht een indicatie voor het juiste pad…

    En dit vermogen schijnt echte spiritualiteit te kunnen bepalen,
    wellicht is het het enige vermogen dat ons echt boven de dieren schijnt uit te tillen.
    Dat we als mens dus tot deze modus van “ken u zelve” kunnen komen.

    Dit vergt natuurlijk eerst rust, anders lopen wij onszelf, op de vlucht voor het niet-zelf, de leegte, voorbij.
    Vervolgens komt de inzicht beoefening, het zien hoe wij geplaatst zijn in het veld van relaties..
    Als het mee zit ontwikkelt in de rust tevens de meer mystieke (meta cognitieve, voorbij het verstand) ervaring
    en blijkt dit ook de gelegenheid te bieden waarin intuïtie zich heel langzaam maar gestaag organisch lijkt te kunnen ontwikkelen.
    Blijkt er uit de verkeerd gedachte negatieve leegte een vertrouwingswekkende volledigheid aangereikt te worden.
    De diepte en lengte van het stoppen en stilstaan, de rust ervaring, lijkt hier gebiedend te zijn in hoeverre deze “boven verstands” en intuïtie ervaring ons daadwerkelijk kan toevallen…
    Deze langzaam groeiende intuïtie (Prana) maakt dat het inzichtsproces meer dan een lineair mechanisch, platte oorzaak gevolg, 1 op 1 logica, een kil rationalisme wordt.
    Maar nogmaals, dit is dus een ervaringsmodus, je ziet het pas echt als je het door hebt, het zelf verworven hebt.
    Oefening baart hier dus zeker kunst?
    Maar het schijnt de enige kunst te zijn die er absoluut toe doet?

    Eric M Stols.

    • Jules Prast zegt

      10 december 2013 om 20:12

      Dharma delen, dankjewel, Eric.

Primaire Sidebar

Door:

Taigu

Taigu (1961) is historicus, auteur en zenboeddhist met een zwak voor de nembutsu. Hij laat zijn geest vrijmoedig dwalen over het boeddhisme en de wereld. Evenals bij de Japanse zendichter Ryokan Taigu staat zijn dharmanaam voor ‘grote dwaas’. 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

23 mrt
Zen Meditatie Introductie
23 mrt 23
27 mrt
Wekelijkse Zen in Twente meditatie avond op maandag
27 mrt 23
28 mrt
Meditatiecursus in de Dhammakaya traditie
28 mrt 23
28 mrt
Vipassana meditatie Rotterdam
28 mrt 23
Rotterdam
29 mrt
Ontspanningsmeditatie Rotterdam (vipassana)
29 mrt 23
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Wanneer iedereen liegt, weet niemand nog wie er liegt

    Kees Moerbeek - 19 maart 2023

    Een staatsgreep, of het manipuleren van het politieke systeem zijn voorbeelden van andere manieren om aan de macht te grijpen dan verkiezingen. Onverbloemde macht is echter beperkt houdbaar en macht verkregen met geweld vraagt meer geweld om het in stand te houden.

    Geschiedkundige Romila Thapar – de stem van afwijkende meningen

    Kees Moerbeek - 12 maart 2023

    Romila Thapar is een van India’s meest vooraanstaande geschiedkundigen. In haar boek Voices of Dissent (2020) beschrijft ze de rol van het ‘meningsverschil’ in de verschillende periodes van de Indiase geschiedenis. De Boeddha was een van degenen die vraagtekens zette en met een alternatief kwam. Dit artikel gaat met grote stappen door haar boek.

    Het jaar 2023 – dag 66 – vlokjesneeuw

    Joop Ha Hoek - 7 maart 2023

    KNMI regen en natte sneeuw. Somewhere over the rainbow, skies are blue. Take care out-there.

    Spelen met oneindigheid, verrassende figuren en patronen

    Erik Hoogcarspel - 6 maart 2023

    Hoe zit het nu met het oneindige? Om te beginnen merkt Zantema op dat er verschillende soorten oneindigheid bestaan. Als voorbeeld noemt hij het zogenaamde Hilbert-hotel, vernoemd naar de wiskundige David Hilbert. Dit is een denkbeeldig hotel met oneindig veel kamers. Als deze allemaal bezet zijn en er meldt zich een nieuwe gast, dan zou hij of zij op het eerste gezicht geen kamer kunnen krijgen. Dit lukt echter wel met een bepaald trucje: laat iedere gast verhuizen naar de kamer ernaast. Deze is er altijd, anders zouden er niet oneindig veel kamers zijn. De eerste kamer komt dan vrij.

    Hoe zen is Zuid? De weg van de vier geloften met een bus vol ikken.

    Erik Hoogcarspel - 2 maart 2023

    De schrijfster, Hanneke Dijkman, is lerares zenmeditatie en woont in Rotterdam Zuid, in de wijk Vreewijk. Als Rotterdammer vraag je je dan af zen in Zuid ‘ken dit wel?’ Zuid is namelijk het jongste en armste deel van de stad, de plaats waar in het begin van de vorige eeuw arme landarbeiders uit Zeeland en Friesland kwamen wonen om in de haven te werken. De Rotterdammers aan de linker Maasoever hadden het toen over de ‘boeren’, die een geit op zolder hadden en in klederdracht liepen. Dit is natuurlijk nogal overdreven, maar Zuid heeft de reputatie van een verzameling probleemwijken nooit helemaal van zich af kunnen schudden.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Waarin verschijnt Bewustzijn? De holle retoriek van de non-dualist
    • Wereldwijd blinddoeken wetenschappers standbeelden en eisen klimaatactie
    • Guy – De aandacht van satipatthana (2)
    • Ludo – Eén
    • Bhutan: ‘Bruto Nationaal Ongeluk voor 140.000 verzwegen vluchtelingen’

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

     

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

     

    Privacy en cookies

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

    Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

    Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

    Noodzakelijke cookies

    Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

    If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

    Privacy

    Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens