• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Elfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • André Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Eelco van der Meulen
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
  • Privacy

Home » Achtergronden » Deconstructie der dharma’s

Deconstructie der dharma’s

9 december 2013 door Taigu

Wij zien een film en dus vermoeden we het bestaan van een projector. Dit is in een notendop de streek die volgens het boeddhisme onze geest ons levert. De film is onze ervaring. De projector, dat is ons ‘zelf’.

Het boeddhisme denkt van oudsher niet zoals wij in dingen, maar in relaties. Het ding dat wij in onze ervaring menen waar te nemen, is welbeschouwd iets wat uit een veld van relaties naar voren treedt.

De werkelijkheid is een geconstrueerde werkelijkheid. Je kunt je geest trainen om niet de constructie te zien, maar de relaties. Lukt je dat in voldoende mate, dan prik je voortaan heen door de zinsbegoocheling die een ongetrainde geest teweegbrengt.

Een getrainde geest ‘ziet’ de relaties in de werkelijkheid. De relaties verkeren in een staat van voortdurende verandering. De ervaring van die verandering, dat is de film.

De projector echter, die is er niet. Met de boeddhistische ervaring van een werkelijkheid vol relaties lost de notie van een permanent zelf op. Het zelf, dat is ook maar één van de vele beelden in de film. Dingen zien zoals ze zijn, als relaties, is één mogelijke manier om het befaamde boeddhistische begrip ‘leegte’ te ervaren.

Let wel: het boeddhisme ontkent niet de realiteit van de zelf-ervaring. We hebben deze ervaring tot op zekere hoogte nodig om in het dagelijks leven te functioneren. Maar het zelf is niet het kompas waarop we in alles moeten varen. Het is goed wanneer we ons ervan bewust zijn dat het is wat het is: een hersenschim. Dan kunnen we ons erdoor niet laten misleiden en ons richten op waar het echt om gaat.

Ervaringswijzen
Talloze boeddhistische monniken hebben na het optreden van de historische Boeddha bestudeerd hoe de menselijke ervaring totstandkomt. Als je probeert bewust te maken uit hoeveel verschillende soorten ervaringen jouw film precies bestaat, dan doe je zo ongeveer na wat die monniken hebben gedaan. Bouwend op de aanwijzingen die de Boeddha had gegeven, kwamen zij gaandeweg met een steeds verder uitgewerkte indeling in vijf ‘ervaringswijzen’: vormen (dingen), waarnemingen, bewustzijn, gevoelens en wil.

Alles wat zich in jouw film aan je voordoet, is een samenspel van deze vijf ervaringswijzen. Je neemt iets waar, maar dat hoeft niet bewust te zijn. Wat zich in je bewustzijn bevindt, is maar een deel van je ervaring. Je kunt een waarneming van iets hebben en tegelijkertijd een gevoel. Die twee kunnen, maar hoeven zeker niet met elkaar te maken hebben. Wanneer je je ervaring onderzoekt, dan kun je ook op de werking van de wil stuiten. De wil kom je tegen wanneer je ervaart wat je drijft, voortstuwt.

Dingen heten sinds de tijd van het vroege boeddhisme ‘dharma’s’. Dharma’s zijn knooppunten van relaties in onze ervaring. Onze opdracht is uit te pluizen hoe het geheel van de geconstrueerde werkelijkheid bestaat uit samenstellende delen: de deconstructie der dharma’s, om het zo maar te zeggen.

Het vereist een zekere subtiliteit van je analytische vermogens om het onderscheid tussen al deze en andere ervaringen te maken, maar je kunt het leren. Daarmee treed je in het voetspoor van de monniken die dit in de eeuwen na de dood van de Boeddha deden.

De vijf ervaringswijzen heten in het boeddhisme de ‘skandha’s’. Je kunt er een tijd over doen om te begrijpen wat hiermee precies wordt bedoeld. Dit komt omdat iedereen in zijn eigen woorden probeert uit te leggen wat de skandha’s inhouden. Er is verschil in terminologie, verschil in toepassing en verschil in de duidelijkheid van de uitleg.

Na de periode van het bronboeddhisme (het optreden van de Boeddha en meteen daarna) kwam de periode van het veelscholenboeddhisme. In die tijd begonnen boeddhisten er uiteenlopende interpretaties van de leer op na te houden. Dat is daarna nooit meer anders geworden.

Lenzen
Hoewel ook skandha’s dus voorwerp kunnen zijn van verwarring, behandel ik ze hier gemakshalve maar in de taal van mijn begrip. Belangrijk is dat ieder van de skandha’s, ieder van de onderscheiden ervaringswijzen dus, zelf ook een veld is van relaties.

Het samenspel van die relaties kleurt als het ware de ervaring van jouw film. Het is alsof in de projectie van jouw film de skandha’s als verschillende lenzen over elkaar heen draaien. De metafoor van over elkaar heen draaiende lenzen is adequaat om tot uitdrukking te brengen hoe je ervaring is opgebouwd uit verschillende lagen.

In discussies met boeddhisten merk ik wel eens dat de basis van het boeddhisme mensen makkelijk ontsnapt. We blijven op de een of andere manier toch hangen in een dualistisch wereldbeeld: hier ben ik, daar is de werkelijkheid.

Het is ook niet zo eenvoudig, omdat je je van denken in dingen moet verplaatsen naar ervaren van velden van relaties. Dat is vaak iedere keer toch weer een krachttoer die vereist dat mensen zichzelf meenemen naar een andere voorstellingswereld dan de gebruikelijke.

Dit doen vergt een zekere mate van plastisch taalgebruik en de hersengymnastiek die nodig is wil je leren wat het verschil is tussen een ding, een begrip, een beeld en een emotie. Intuïtief begrijpen we het verschil wel, maar je dit bewust maken, is voor menigeen toch een abstracte, filosofische exercitie. Het is echter wel een voorwaarde wil je je op een zinvolle manier met boeddhisme bezighouden.

Boeddhisme kan niet zonder het ontwikkelen van het vermogen om te analyseren wat zich in je ervaring afspeelt; het kan niet zonder leren waarnemen wat je waarneemt. De skandha’s vormen het fundament onder de boeddhistische ervaringsleer.

Het boeddhisme heeft veel meer, en veel meer verfijnde, manieren om de menselijke ervaring te beschrijven. Aan de periode van het veelscholenboeddhisme (ik neem deze termen over van Thich Nhat Hanh) danken wij bijvoorbeeld ook een nog steeds veel gebruikte classificatie van allerlei gemoedstoestanden waarin mensen kunnen verkeren. In het veld van relaties kan een toestand van kalmte ontstaan, of boosheid, of energie, of geluk, of angst.

Pragmatiek
Je kunt een lange lijst maken van zulke gemoedstoestanden. In het boeddhisme worden ze ‘mentale formaties’ genoemd. Bij Thich Nhat Hanh vind je er in totaal eenenvijftig. In het woord formaties kun je opnieuw beluisteren dat er sprake is van iets wat is samengesteld, van een samenspel van relaties.

Zulke mentale formaties kunnen heilzaam zijn of onheilzaam, een belangrijke toevoeging. Belangrijk omdat heilzaam en onheilzaam een indicatie opleveren voor de richting van je handelen. Gemoedstoestand en handelen zijn nauw verbonden. Boeddhisme is vanaf het prille begin geïnteresseerd geweest in wat heel maakt (heilzaam) en wat breekt (onheilzaam). Heilzaam handelen leidt tot vermindering van lijden van jouzelf en anderen, onheilzaam handelen tot vermeerdering.

Deconstructie der dharma's 3Wanneer de geest ons geen streken meer levert en je in vrijheid kunt beslissen over de richting van je handelen, dan ben je in staat om in iedere gegeven situatie te doen wat heel maakt. Om deze reden spreekt de formulering van het achtvoudig pad ook van ‘juist inzicht’, ‘juist levensonderhoud’, ‘juiste concentratie’, enz. Wat precies juist is, is niet voorgeschreven in een gebod. Juist is wat in de pragmatiek van de situatie heilzaam is.

Ieder van de skandha’s, iedere ervaringswijze, wordt in het boeddhisme letterlijk tot aandachtsgebied gemaakt. In de sutra over het cultiveren van de aandacht, de Satipatthana Sutra (MN 10), geeft de Boeddha aanwijzingen voor een methode die je kunt volgen om de analyse van je ervaring steeds verder te verfijnen.

De Dharma, nu met een hoofdletter en in het enkelvoud, is het inzicht dat de Boeddha ontwikkelde in de opbouw van de relaties die alle mogelijke ervaring omvatten. Deze openbaring kan een ieder ten deel vallen die zijn of haar aandacht voldoende cultiveert langs de lijnen van de Satipatthana Sutra of wat andere boeddhistische tradities daar dan ook voor in de plaats stellen.

Perspectiefwisseling
Je focus richten op je ervaring, die ervaring adequaat analyseren, dingen omdenken naar relaties en ontdekken hoe je gemoedstoestanden en gedrag kunt omvormen tot heilzaamheid – dit behoort tot de kern van het boeddhisme. De Boeddha zette een beweging in gang die tot doel had en heeft heen te prikken door de illusies die de geest ons kan voorschotelen. Door die illusies leren heen prikken resulteert in vrijheid, een vrijheid op grond waarvan je in staat bent te handelen in de geest van heelheid voor alles en allen.

Waarbij ik aanteken dat die vrijheid niet noodzakelijk absoluut is. De meeste mensen moeten zich telkens weer brengen tot het punt waar deze vrijheid ontstaat en dan nog kunnen ze ook maar doen wat er binnen de gegeven omstandigheden in hun vermogen ligt. In de omstandigheden van ons bestaan ligt vaak een zekere beperking besloten die we niet zomaar kunnen overstijgen.

Het is dan ook niet gezegd dat volledige bevrijding in dit leven voor iedereen voor het grijpen ligt. De geestelijke training van het boeddhisme leert je wel om te gaan met de perspectiefwisseling van ding en relatie, van vrijheid en onvrijheid, van lijden en geluk. Dat is in de praktijk al heel wat.

 

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Achtergronden, Boeddhistisch leven, Columns, Jules Prast Tags: dharma, ervaringen, film, getrainde geest, ik, Taigu Prast, werkelijkheid, zelf

Lees ook:

  1. Het zelf als vaardig middel
  2. Besta ik, of besta ik niet?
  3. Frans Langenkamp – De werkelijkheid kan niet met ons verstand begrepen worden
  4. Hoe kan ik aan mezelf werken als ik geen zelf heb?

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Marjita zegt

    10 december 2013 om 06:10

    Wat een goed artikel is dit. Zo helder, zo grondig uitgelegd! Heel veel dank!

    • Jules Prast zegt

      10 december 2013 om 08:42

      Jij bedankt voor je hartelijke reactie, Marjita!

  2. Eric M Stols zegt

    10 december 2013 om 14:13

    Beste Jules Prast,

    Alhoewel de vergelijking met de Projector dus een metafoor is die eerder gebruikt is,
    – en zeker niet het Boeddhisme is voor behouden (zie Plato’s grot!) ,

    -een uitstekend stuk van je.

    Het “buiten jezelf geplaatst naar je zelf in de interactie met anderen te kunnen kijken”
    en daar je wrong perceptions te kunnen wegnemen naar een grotere vrijheid en inzicht,
    – het is de basis, of zou dat moeten zijn, van het boeddhisme.

    Wellicht mag ik trachten in a priori gebrekkige woorden (excuses) het onzegbare van uit enige eigen ervaring trachten te benaderen?

    Het wegnemen van je eigen verkeerde veronderstellingen en aanvankelijke verkeerde interpretaties,
    het geeft eerst een gevoel van het moeten erkennen van eigen falen, het opgeven van een verkeerde ego zekerheid,
    om vervolgens door de catharsis heen naar het grotere gevoel van een veel ruimere vrijheid en veel groter inzicht te kunnen reiken.
    De ongedachte en onverwachte verwondering en verbinding met al het levende dat je toevalt…
    Door de tranen heen een enorm gevoel van bevrijding en ruimte te kunnen ervaren.
    En omdat het in eerste instantie ten koste moge gaan van een (verkeerd) zelf,
    -het (enig) ongemak met zich mee brengt alvorens de grotere bevrijding komt,
    – wellicht een indicatie voor het juiste pad…

    En dit vermogen schijnt echte spiritualiteit te kunnen bepalen,
    wellicht is het het enige vermogen dat ons echt boven de dieren schijnt uit te tillen.
    Dat we als mens dus tot deze modus van “ken u zelve” kunnen komen.

    Dit vergt natuurlijk eerst rust, anders lopen wij onszelf, op de vlucht voor het niet-zelf, de leegte, voorbij.
    Vervolgens komt de inzicht beoefening, het zien hoe wij geplaatst zijn in het veld van relaties..
    Als het mee zit ontwikkelt in de rust tevens de meer mystieke (meta cognitieve, voorbij het verstand) ervaring
    en blijkt dit ook de gelegenheid te bieden waarin intuïtie zich heel langzaam maar gestaag organisch lijkt te kunnen ontwikkelen.
    Blijkt er uit de verkeerd gedachte negatieve leegte een vertrouwingswekkende volledigheid aangereikt te worden.
    De diepte en lengte van het stoppen en stilstaan, de rust ervaring, lijkt hier gebiedend te zijn in hoeverre deze “boven verstands” en intuïtie ervaring ons daadwerkelijk kan toevallen…
    Deze langzaam groeiende intuïtie (Prana) maakt dat het inzichtsproces meer dan een lineair mechanisch, platte oorzaak gevolg, 1 op 1 logica, een kil rationalisme wordt.
    Maar nogmaals, dit is dus een ervaringsmodus, je ziet het pas echt als je het door hebt, het zelf verworven hebt.
    Oefening baart hier dus zeker kunst?
    Maar het schijnt de enige kunst te zijn die er absoluut toe doet?

    Eric M Stols.

    • Jules Prast zegt

      10 december 2013 om 20:12

      Dharma delen, dankjewel, Eric.

Primaire Sidebar

Door:

Taigu

Taigu (1961) is historicus, auteur en zenboeddhist met een zwak voor de nembutsu. Hij laat zijn geest vrijmoedig dwalen over het boeddhisme en de wereld. Evenals bij de Japanse zendichter Ryokan Taigu staat zijn dharmanaam voor ‘grote dwaas’. 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 18 mei 2022
    ONLINE Lezingenserie 'Ieder mens een vredestichter'
  • 20 mei 2022 - 22 mei 2022
    The work that reconnects -Het werk dat weer verbindt
  • 22 mei 2022
    Kum Nye Yoga op zondag | Online
  • 22 mei 2022
    Lezingencyclus
  • 23 mei 2022
    Online course The Twelve Links of Interdependent Origination
  • bekijk de agenda

De werkplaats

De werkplaats.

Boeddhistische kunstenaars

Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
lees meer »

Pakhuis van Verlangen

In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

Boekbespreking – De jonge Filosoof

Erik Hoogcarspel - 9 mei 2022

In het boekje “De jonge filosoof” wordt een zekere Christoph opgevoerd, die in de bibliotheek een boek vindt van David van Goorle. Dit is het kleinere boek “Idea Physicae”, maar dan in het Nederlands. Christoph vindt met andere woorden de (niet bestaande) Nederlandse uitgave” Schets van de Natuur” in de bibliotheek.

Over populisme en het menselijk tekort

Kees Moerbeek - 8 mei 2022

‘Waarom is de burger boos?’ is volgens de geschiedkundige Maarten van Rossem gemakkelijk en ook wetenschappelijk verantwoord te beantwoorden, schrijft hij in zijn boek Waarom is de burger boos? De burger is boos, omdat hij bezorgd is over de omvangrijke immigratie en de veronderstelde negatieve effecten op onze samenleving. Dit artikel geeft een indruk van zijn boek, met aanvullingen van de socioloog Anton Zijderveld.

Boekbespreking – Een leven als ‘man of letters’. Biografie van David Hume.

Erik Hoogcarspel - 1 mei 2022

De rede kan ons tot overtuigingen leiden of laten twijfelen, maar alleen gevoelens zetten ons volgens Hume aan tot daden. Hume onderscheidt primaire indrukken en secondaire. Gevoelens zijn secondaire indrukken, want ze zijn als het ware een reactie op primaire indrukken, zoals pijn of genot.

Voor kinderen is een heel dorp nodig (2)

Rob van Boven en Luuk Mur - 20 april 2022

We houden van categorieën. Deze ouders zijn fout, en die pleegouders zijn goed. Zou het kunnen zijn dat er bij die foute ouders ook sterke punten zijn? En kan het zijn dat pleegouders ook hun problemen hebben? Wat voor boodschap krijgt een kind dat bij de ouders weggehaald is, bijvoorbeeld vanwege de toeslagenaffaire. Je ouders zijn slecht, fraudeurs, oplichters. Je bent nu bij ons en wij zijn goed?

Onmacht begrijpen, zonder klakkeloos goed te praten

Kees Moerbeek - 18 april 2022

In de ogen van de nieuwrechtse populisten is de gewone man de dupe van de globalisering en de immigratie, die hem dreigen weg te vagen. Deze taal verstaan de progressieven niet en ze staan met een mond vol tanden. Dit populisme gaat over identiteit en gemeenschap en dit bezorgt weldenkenden koude rillingen, aldus de auteur. Ook hierdoor werden de uitwassen van de globalisering en de immigratie niet ingezien. Deze populisten richten hun pijlen dan ook op de ‘de zelfgenoegzame, progressieve elite’, die een betere wereld had willen bewerkstelligen, maar ‘intussen de gewone man doodgemoedereerd aan zijn lot overliet.’

Meer onder 'pakhuis van verlangen'

Footer

Boeddhistisch Dagblad

over ons

Recente berichten

  • Guy – Onthechting (P. viveka)
  • Barak 2b
  • Noorder Poort – Acht nieuwe zenleraren
  • Verlichting is opgaan in de paradox
  • Het jaar 2022 – dag 136 – held

Reageren

We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

Over het BD

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
Lees ons colofon.

Zie ook

  • Contact
  • Over ons
  • Columns
  • Reageren op de krantensite

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

 

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

 

loading Annuleren
Bericht niet verstuurd - controleer je e-mailadres!
E-mail-controle mislukt, probeer het opnieuw
Helaas, je blog kan geen berichten per e-mail delen.
Privacy en cookies

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

Noodzakelijke cookies

Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

Privacy

Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens