Sumi-e: Japans inktschilderen als meditatie

Enige jaren geleden ben ik in aanraking gekomen met de traditionele Sumi-e: Japans inktschilderen zoals dat is ontwikkeld door en-monniken sinds de 14^de eeuw. De internationaal bekende Sumi-e meester Beppe Mokuza Signoritti, gespecialiseerd in de combinatie van Sumi-e en Zen, gaf destijds een workshop in mijn zendo in Haarlem. Ik werd onmiddellijk geraakt door het meditatieve aspect van Sumi-e, het gaf me de kans om in contact te komen met het diepste en meest wezenlijke van mezelf. Het is voor mij een onmisbare en waardevolle verdieping geworden van de zen-meditatie. Sinds die tijd ben ik een gedreven beoefenaar van Sumi-e geworden en graag deel ik mijn ervaringen. Zodat meer mensen kennis kunnen maken met deze bijzondere vorm van meditatief schilderen.

Sumi-e als bewustwording
Sumi-e kan als de oorsprong van kunst-therapie worden beschouwd. Deze manier van schilderen, die in het Westen nog steeds vrij onbekend is, stelt mensen in staat om hun eigen lichaamsbewustzijn en ademhaling te verdiepen. Zo werd ik me bijvoorbeeld bewust vanuit welke bron m’n handelingen voortkwamen. Sumi-e laat namelijk inkt-sporen na en zo kon ik zien waar ik wel of niet geconcentreerd was, al dan niet samenviel met de actie. Je kon het letterlijk zien aan de vorm van een bamboeblad of -stam. Een bewustzijn dat me ook hielp in het op de juiste manier leren aanslaan van de meditatie-bel of het hout van de mokukyo.

Geen competitie

In tegenstelling tot veel andere kunstdisciplines in Europa, is er in Sumi-e geen onderlinge competitie. De traditionele Sumi-e is ook geen esthetische oefening. Niet zozeer de geschilderde lijnen op het papier zijn van belang, alswel de innerlijke ervaring, de presentie in de beweging, de concentratie op de lichaamshouding en ademhaling, die van elk gebaar een uniek gebaar maken.
Er is geen streven om een doel te bereiken, enkel het vergroten van je eigen gevoeligheid door geduldige herhaling van de door de leraar geschilderde modellen. Je leert je gebaren te verfijnen.   Hierdoor worden je penseelstreken soepel en expressief, alsof het maken van bamboe een natuurlijke uitdrukking is van ons eigen lichaam.

Waarom zo vaak bamboe?
Volgens de traditionele overdracht is bamboe het eerste onderwerp van studie.

Bamboe belichaamt eeuwigdurende vriendschap en een lang leven. Het vertegenwoordigt flexibiliteit geworteld in kracht. Het verwijst naar een innerlijke houding van grote flexibiliteit die iemand sterk maakt, omdat geconfronteerd met de gebeurtenissen van het leven, die persoon daar niet tegen vecht, maar  – net als bamboe – met die veranderingen meebuigt en zich aanpast.
In het begin leer je de verschillende onderdelen van de bamboe te schilderen: de stam, de knopen, de takjes en de blaadjes. Wanneer je elk onderdeel voldoende beheerst kun je verder gaan met de compositie van de eerste volledige bamboe.
Na de bamboe kun je doorgaan in het schilderen van overige onderwerpen, zoals planten, bloemen en bomen, insecten en vogels, en rotsen. Al zal dat enige jaren beoefening kosten.

Het lesgeven is aangepast aan iedere individuele student.
Ieder van ons is anders, afhankelijk van onze eerdere ervaringen, zoals opvoeding, scholing en sociale en culturele vorming. Het advies en de aanwijzingen worden niet op een gestandaardiseerde en mechanische wijze overgedragen, integendeel, de leraar past de lesmethode en de te bestuderen onderwerpen aan voor iedere individuele student. Dankzij deze op maat gesneden lessen kan ieder van ons zijn of haar kwaliteiten en mogelijkheden verder ontwikkelen en verdiepen. Het is dus niet zozeer het aanleren van een eenvoudige schildertechniek, alswel samen met de leraar je eigen innerlijke weg creëren die uniek is en persoonlijk.

Wat levert de Sumi-e je op?

Dankzij een groter bewustzijn van het eigen lichaam en van de eigen gebaren, verkregen tijdens de beoefening van Sumi-e, word je je bewust van eventuele verkeerde lichaamshoudingen die pijn of spanningen veroorzaken die, over de jaren, steeds erger kunnen worden. De verandering in je mentale houding en het aanleren van een betere, meer ontspannen en natuurlijke lichaamshouding zal een positief effect hebben op het functioneren van je lichaam. Je zult ook beter en dieper gaan ademhalen, je lichaamshouding wordt rechter en nobeler en ook je algehele gezondheidstoestand, inclusief je psychisch evenwicht, zal verbeteren.
Door meditatie en Sumi-e ontwikkel je ook het aandachtig aanwezig zijn in het hier-en-nu en de concentratie. Tegelijkertijd worden stress en angstgevoelens gereduceerd. Het kan ook leiden tot een diepere en meer rustgevende slaap.  Door een groter zelfvertrouwen, het beter leren omgaan met emoties en een kalmere innerlijke staat kunnen we de gebeurtenissen van het leven rustig tegemoet treden, met meer wijsheid reageren en de vreugde van eenvoud ervaren.

Sumi-e is geschikt voor iedereen die op zoek is naar wie hij of zij ten diepste is. Iedereen kan het leren zolang je de geest van de leraar volgt, de aanwijzingen zijn vaak gebaseerd op intuïtie. De relatie tussen leraar en student is gebaseerd op wederzijdse uitwisseling en groei.