Wijsheid (P. panna) is een persoonlijke verwezenlijking. Wijsheid kan niet worden overgedragen. Niet door een schepper. Niet door een creator. Niet door een opperbouwmeester.
Scheppers, creators, opperbouwmeesters,… horen niet thuis in het lexicon van de Boeddha. Dhamma is een agnostische ervaringsleer zonder enige goddelijke interventie. Wijsheid (P. panna) is het rechtstreekse gevolg van het persoonlijk inzicht van de dhammanuvatti in de ware aard van de dingen.
Het is een individuele, transformatieve verwezenlijking. Een persoonlijke realisatie: plóts, spontaan, onverwachts, manifest en expliciet. Eenmaal verworven is het een inzicht dat de beoefenaar nooit meer kwijtraakt. De Boeddha noemde dit inzicht ‘stroombetreding’ (P. sotapatti).
De Dalai Lama:
‘ De Boeddha heeft nooit gezegd dat hij een schepper is. Hij zei dat wijsheid niet op andere mensen kon worden overgedragen. Als je het pad volgt dat door de Boeddha is uitgestippeld, kan elk mens die wijsheid bereiken.’
(Dhammatalk van de Dalai Lama voor de wereldwijde boeddhistische congregatie in Aurangabad, India, dd. 24 november 2019, Boeddhistisch dagblad, dd. 26 november 2019—Boeddha was geen schepper).
