• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Veertiende jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Jana Verboom
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Achtergronden » Edel Maex – waarom gaan we staan, liggen of lopen? Wat is ons doel?

Edel Maex – waarom gaan we staan, liggen of lopen? Wat is ons doel?

17 juni 2019 door Edel Maex

Als we gaan zitten (liggen, staan, lopen) om te mediteren, wat is dan onze praktijk? Waarvoor doen we het? Wat is ons doel? Of is het zonder doel? Maar als het geen doel heeft, waarom zouden we het dan doen? En hoe verhoudt onze praktijk zich tot ons dagelijks leven? Of staat het daar zoveel mogelijk los van.

Meditatie is niet één ding en er zijn dus verschillende antwoorden mogelijk. Hoe zouden we die verschillende praktijken kunnen benoemen en ordenen?

Deze vraag is al heel oud. Toen het boeddhisme vanuit India China binnensijpelde, leerden de Chinezen verschillende teksten, theorieën en praktijken kennen, die elkaar zelfs vaak ronduit tegenspraken. Geconfronteerd hiermee werden er verschillende classificatiesystemen ontwikkeld, in een poging om de verscheidenheid te ordenen. Zo ontstonden de verschillende Chinese tradities, elk met een eigen classificatiesysteem.

Deze systemen waren meestal hiërarchisch, dat wil zeggen van hoog naar laag, met uiteraard de eigen traditie bovenaan de ladder. Tegelijkertijd was er het besef dat als je van de ladder de laagste treden weglaat, je geen ladder meer hebt. De laagste treden van de ladder zijn daarom niet minder belangrijk dan de hoogste.

Wat ons hier interesseert, zijn twee belangrijke lijnen volgens welke deze ordening gebeurde. De eerste lijn loopt van geleidelijk naar onmiddellijk. Het geleidelijke pad gaat er van uit dat je door oefening tot ontwaken kunt komen. Die oefening kan meditatie zijn, of tekststudie, of ritueel, of mindful de afwas doen. De idee is dat hoe meer en hoe intenser je oefent, hoe verder je komt op het pad naar ontwaken. Een risico van dit pad is dat je allerlei vaardigheden en kennis ontwikkelt en eindeloos blijft ontwikkelen en daarbij eindeloos naast de kwestie, die van het ontwaken, blijft.

Het plotse of onmiddellijke pad gaat er van uit dat ontwaken niet kan bepaald worden door voorwaarden en oorzaken en dus niet geleidelijk kan gerealiseerd worden.

Een klassiek zenverhaal is dat van Kyogen. Hij besefte dat hij ondanks jaren oefenen niets bereikt had. Ontgoocheld trok hij zich terug in een kleine tempel waar hij het graf van zijn overleden leraar onderhield. Op een dag, bij het vegen, ketste hij met zijn bezem een steentje tegen een bamboetak. En pok, bij het horen van het geluid kwam hij plots tot ontwaken.

Dit is stof voor interessante discussies. Is oefening dan totaal overbodig, of bereidt oefening toch de weg? Was Kyogen ook tot ontwaken gekomen als hij tot voor de fatale veeg met zijn bezem, een liederlijk leven had geleid? En wat na de ervaring? Houdt het verhaal op bij het ontwaken of begint het dan pas? Wie van paradoxen houdt vindt hier zeker zijn gading.

Ook dit onmiddellijke pad is niet zonder risico’s. Om te beginnen is er het gevaar dat je levenslang blijft wachten op die ene ervaring die, zoals die ridder op zijn witte paard, maar niet komt. Er is geen enkele garantie op een happy end zoals in Kyogens sprookje.

Als je dan wel een diepe plotse ervaring meemaakt is er het gevaar dat je gaat denken dat je iets bijzonder meegemaakt hebt, iets dat je onderscheidt van de rest van mensheid, misschien zelfs iets dat je beter maakt. Nog gevaarlijker wordt het als je gaat denken dat deze ervaring je legitimeert om als leraar van anderen toewijding en onderwerping te eisen om ook hen tot ontwaken te brengen. En echt gevaarlijk wordt het als anderen ook bereid zijn dat te geloven.

Het houdt niet op bij het onmiddellijke pad. Er is ook nog wat genoemd wordt: het perfecte pad. Dit pad gaat er van uit dat er niets te bereiken valt omdat iedereen natuurlijkerwijze al perfect ontwaakt is.

Een klassiek zenverhaal is dat van Mazu die in meditatie zat. ‘Wat ben je aan het doen?’ vroeg zijn leraar Nanyue. Mazu antwoordde dat hij een Boeddha wou worden. Daarop nam Nanyue een kiezelsteen en begon er met zijn mouw op te vegen. Wat bent u nu aan het doen, vroeg Mazu. Ik wil er een diamant van maken, antwoordde Nanyue.

Waarom zou een kiezelsteen een diamant moeten worden als hij al perfect kiezelsteen is? Dit maakt het perfecte pad niet enkel het pad van de diepste wijsheid maar ook dat van het diepste mededogen. Zoveel teksten komen uit bij dit pad. Of het nu Dogen is die zegt dat meditatie niet de weg is naar ontwaken maar het ontwaken zelve. Of de parabels van de Lotus Sutra die telkens opnieuw vertellen dat, of we het weten of niet, de grote schat al in ons bezit is en altijd al geweest is. Of Shinran die stelt dat als zelfs de goeden gered zijn, hoeveel te meer dan de kwaden.

Het is wat Abe Masao tegen Ton Lathouwers zei bij zijn eerste ontmoeting: you are accepted just as you are. Of wat Ton Lathouwers zelf steeds herhaalt: je kunt er niet uitvallen.

Shinran gebruikt een prachtig en beklijvend beeld. Hij is als een worm die opgesloten zit in een bamboestengel en verlangt naar het licht. Hij kan het licht bereiken door te beginnen knagen in de lengterichting. Zo baant hij zich een weg van knoop naar knoop, van de ene donkere holte naar de andere om uiteindelijk in het daglicht uit te komen.

Maar hij kan ook in dwarse richting gaan en dan is hij er onmiddellijk. Ook in deze richting zijn er volgens Shinran twee mogelijkheden. Hij kan zich een uitweg knagen, maar hij kan zich ook realiseren dat het in de wereld aanwezige mededogen al lang een grote opening gemaakt heeft en dat de weg naar het licht open en vrij toegankelijk is.

Ook het perfecte pad heeft zijn valkuilen. Stel dat je van een intensieve retraite thuiskomt met de vaste overtuiging dat je nu perfect bent. Laat ons hopen dat je huisgenoten je dan snel weer met je twee voeten op de grond weten te zetten. De ervaring leert dat het perfecte pad in al zijn eenvoud het moeilijkst te vatten is. We komen er verder uitgebreid op terug.

Een tweede lijn gaat van oefenen voor jezelf naar oefenen voor alle levende wezens. In de oudste boeddhistische teksten lezen we al hoe de Boeddha zegt: ‘Er zijn twee manieren van oefenen: voor jezelf en voor jezelf en de anderen. De eerste is verkeerd, de tweede is de juiste.’

Later is men dit onderscheid gaan aanduiden met de termen mahayana en hinayana. Mahayana betekent het grote voertuig (want voor alle levende wezens) tegenover hinayana dat het kleine voertuig betekent (want alleen voor jezelf). Hinayana en mahayana hebben niets te maken met de traditie waarbinnen je oefent. Er heeft overigens nooit een hinayana traditie bestaan. Het gaat over de manier waarop je oefent.

Je kunt dus niet zomaar zeggen: ik beoefen zen dus mijn praktijk is mahayana. Een eenvoudige zelfcheck is: heb je het gevoel dat je engagementen en verantwoordelijkheden je praktijk in de weg staan of staat je praktijk ten dienste van al je engagementen en verantwoordelijkheden?

Het latere mahayana is milder in zijn kritiek op de hinayana praktijk. In plaats van deze af te wijzen wordt ze opgevat als een eerste, vaak zelfs noodzakelijke fase. Veel mensen beginnen hun oefening op zoek naar een oplossing voor hun eigen vragen. Ook van de Boeddha wordt gezegd dat hij zijn zoektocht begon vanuit zijn eigen ontzetting over de confrontatie met de onontkoombaarheid van ziekte, ouderdom en dood.

Zowel hinayana als mahayana vertrekken dus vanuit een gevoel van mededogen. Het ene vanuit mededogen voor jezelf, het andere voor alle levende wezens. (Een praktijk zonder mededogen is ook denkbaar maar zou buiten iedere categorie vallen.) Naarmate je hart zich opent is er plaats voor meer dan je eigen lijden en kan het mededogen zich ook openen naar alle levende wezens.

Beide lijnen verhouden zich als de rails van een spoorlijn, tegelijk onafhankelijk en nauw verbonden. Ze gaan samen op. Het perfecte pad vanuit een hinayana perspectief zou een compleet narcisme betekenen. Stel je voor, op je eentje perfect. Het geleidelijk pad vanuit een mahayana perspectief zou een continue bron van frustratie zijn. Begin er maar aan, alle levende wezens bevrijden.

(wordt vervolgd)

Categorie: Achtergronden, Boeddhisme, Dharma en filosofie, Edel Maex, Teisho Tags: de praktijk, Edel Maex, hinayana, mahayana, meditatie, zen, zitten

Lees ook:

  1. Waarom gaan we staan, liggen of lopen? Wat is ons doel?
  2. Dhyan Jager: ‘Is meditatie heel eenvoudig?’
  3. Waarom gaan we staan, liggen of lopen? Wat is ons doel? (2)
  4. Edel Maex – waarom gaan we staan, liggen of lopen? Wat is ons doel? (2)

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Dhyan Willem zegt

    18 juni 2019 om 00:48

    Meditatie is voor mij: uit het denken te gaan; de observator worden..
    Een lama zei overigens een keer:
    Mediteren kun je in iedere houding doen, behalve liggend!! Dat geeft te veel associaties met slapen. Dat is ook mijn ervaring.
    En die van anderen? Dhyan Willem

  2. robq zegt

    18 juni 2019 om 14:32

    Beste Dhyan, ook liggend kan prima gaan zonder slaap te vatten. Denk aub even aan de zieken, gehandicapten en invaliden die soms helemaal niet anders kunnen. Uw lama heeft daar schijnbaar niet aan gedacht. Foei.

Primaire Sidebar

Door:

Edel Maex

is psychiater, zenbeoefenaar en auteur. Leven in de maalstroom 
Alle artikelen »

Agenda

  • Agenda
  • Geef je activiteit door

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 10 februari 2025
    Zen Spirit studiegroep 'Het verborgen licht'-vanaf 10 februari 2025
  • 2 mei 2025
    Phowa Studieweek
  • 9 mei 2025
    Seminar Tenzin Wangyal Rinpoche
  • 12 mei 2025
    Maandagochtend meditatie in Amsterdam-West
  • 13 mei 2025
    Verdiepingsbijeenkomst Hand in hand met de Boeddha
  • 13 mei 2025
    Dinsdagavond op even weken samen mediteren in Almere Buiten
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Weet jij wat een anker is? Test jezelf!

    Hans van Dam - 2 mei 2025

    Deel 3 van een 5-delig dwaalgesprek over de mystieke roos.

    ‘Het leven zelf is zazen’

    Wim Schrever - 28 april 2025

    De grote tragedie hier in het Westen is dat we onze eigen spirituele traditie zo snel hebben opgegeven en met het badwater -de religie- ook het kind -de spiritualiteit- hebben weggegooid. Terwijl een mens fundamenteel nood heeft aan spiritualiteit, aan zingeving.

    Geschiedenis als wapen deel 1

    Kees Moerbeek - 20 april 2025

    President Vladimir Poetin zei in 2014: ‘Onze collectieve herinnering bepaalt onze cultuur, onze geschiedenis en onze tegenwoordige tijd. En onze toekomst zal worden gevormd aan de hand van onze historische ervaring.’ Hij is het zelf die actief deze herinnering en ervaringen vorm geeft en propageert. Ivo van de Wijdeven schrijft dat in de Sovjettijd er nog werd gegrapt dat het land een zekere toekomst had, maar een onvoorspelbaar verleden. Onder Poetin is Ruslands geschiedenis als in beton gegoten. Er is maar één historische waarheid en deze is verankerd in de grondwet en de Nationale Veiligheidsstrategie.

    Jaloerse goden te slim af – de geschiedenis de baas…?

    gastauteur - 13 april 2025

    Hongersnood in een hermetisch afgesloten kuststrook die onwillekeurig aan de vernietigingskampen van weleer doet denken, besmet met meer dan een zweem van genocide… Regeert Adolf Hitler over zijn graf heen? Want bestaat Israël niet bij diens gratie? Zou zonder die bittere nazi-erfenis Palestina als land van drie monotheïstische religies niet nog gewoon zo heten? Is de grond er niet vervloekt, juist door godsdiensten die, gevoed vanuit één fictieve bron, vervolgens als protestbeweging steeds in chronologische volgorde aan haar voorgangster ontspruiten, waarmee de kiem voor een eeuwigdurende vete om de absolute waarheid is gelegd? En claimt niet elk van deze broeder- of zusterstromingen dat stuk met hun aller bloed doordrenkte aarde, aanvankelijk voor Abrahams JHWH, vervolgens voor Jezus’ Vader en ten slotte voor Allah – drie godheden die, in verbitterde onderlinge jaloezie verwikkeld, strijden niet alleen om religieuze hegemonie, maar ook om de profane en politieke macht?

    Wat is quiëtisme?

    Hans van Dam - 27 maart 2025

    Over het stillen van de wil.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Het pad uit het woord
    • Het jaar 2025 – dag 128 – eigen vrijheid eerst
    • Boeken – De Vallei van Troost
    • ‘Gebruik de rechter niet als zondebok voor falend beleid’
    • Boeddha’s pleegmoeder is een voorbeeld voor boeddhisten op Moederdag

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.