De Vietnamese boeddhist en vredesactivist Thich Nhat Hanh bracht in zijn Franse toevluchtsoord Plum Village met regelmaat Israëliërs en Palestijnen bij elkaar om in een dialoog te treden en elkaars lijden te leren ervaren.
Nu verschijnt er een door tientallen boeddhisten ondertekende petitie in deze krant met een oproep aan Israël om de waanzin in Gaza en het Midden-Oosten te stoppen.
Voor iedereen die betrokken is bij de humanitaire verschrikkingen in Gaza en behoefte heeft aan steun, inspiratie en handvatten voor meer emotionele veerkracht, is bovendien een reeks Zoom webinars gestart onder de titel ‘Gaza Resilience Live’. Dit is een initiatief van pro-Palestina actievoerders én boeddhistische sympathisanten. Op de website van dit initiatief staan inmiddels twee uitzendingen, die je kunt terugkijken.
Na de opeenvolgende, afschuwelijke oorlogen van de negentiende en twintigste eeuw houdt de aandacht nu stil bij Israël en Gaza, waar mensen depressieve gedachten en gevoelens van onmacht van krijgen. Waarom? Taigu krijgt zulke gedachten en gevoelens van alle oorlogen, geweld en onrecht in de wereld, die in een opbouw van honderden jaren steeds meer slachtoffers maken op steeds grotere schaal.
Als historicus en voormalig journalist beziet Taigu boeddhisten die sympathiseren met pro-Palestijnse actievoerders intuïtief met een zeker wantrouwen. Partij kiezen staat haaks op de intellectuele erfenis van Thich Nhat Hanh, die dit juist niet deed, maar altijd dialoog en de weg van het midden bepleitte. En die met gevaar voor eigen leven opbouwwerk verrichtte tijdens de Vietnamoorlog. En in de Verenigde Staten jarenlang goed bezochte, besloten mindfulnessconferenties organiseerde voor leden van het Huis van Afgevaardigden, de Senaat en hun medewerkers.
Het is afwachten in hoeverre pro-Palestijnse actievoerders en hun boeddhistische sympathisanten bereid en in staat zijn zich te spiegelen aan deze weldoordachte, weldoorleefde houding van Thich Nhat Hanh.
Het conflict tussen Israël en Gaza is van een grote complexiteit. Twee partijen onderscheiden, Israël en het Palestijnse volk in Gaza (en inmiddels ook in het zuiden van Libanon), zoals in de eerste uitzendingen gebeurt, is een te eenvoudige voorstelling van zaken. Het Midden-Oosten is het toneel van een machtsstrijd van regionale actoren en van ’s werelds grootmachten. Niet iedereen treedt hierin op met heilzame intenties.
Het woordgebruik van moderator Dorine Esser en de sprekers bij ‘Gaza Resilience Live’ getuigt niet van een bewustzijn van de noodzaak van boeddhistische geweldloze communicatie. Zonder te aarzelen over de juistheid en de beladenheid van termen wordt er gesproken over “genocide” en “kolonialisme”, waarbij de staat Israël ten onrechte als de enige agressor wordt aangemerkt.
Dat de propagandamachines van Hamas (sunni), Hezbollah (shia) en de met hen verbonden landen overuren draaien, dat sommige actievoerders hier te lande universitaire gebouwen hebben vernield en gelijkgestemde provocateurs geweld hebben uitgelokt, voedt mede Taigu’s wantrouwen.
De algoritmes van de social media versterken de aandacht voor het onrecht in Gaza ten koste van onrecht elders.
Dat Hamas en Hezbollah terroristische organisaties zijn die met raad en daad worden gesteund door het theocratische bewind van Iran, en dat zij bewust hun eigen bevolking gebruiken als menselijk schild, blijft meestal verzwegen wanneer we beelden van gewonde en gedode slachtoffers en hun radeloze familieleden op een scherm voorbij zien trekken.
‘Verelendung’, het vergroten van het lijden van hun inwoners, maakt deel uit van de cynische strategie van deze terroristische organisaties. Slechts weinigen stellen de vraag hoeveel van de doden die de het ministerie van gezondheid van Gaza vrijwel dagelijks meldt, behoren tot de rangen van de strijdende terroristen. Deskundigen van denktanks schatten het aandeel van strijders op een kwart tot een derde.
Leiders en strijders van Hamas verschuilen zich in dicht bevolkte woonwijken, vluchtelingenkampen en moskeeën en in en onder ziekenhuizen; van daar schieten ze raketten op Israël af. Dusdoende maken zij deze woonwijken, vluchtelingenkampen, moskeeën en ziekenhuizen volgens het oorlogsrecht tot legitieme militaire doelwitten.
Als iets een legitiem militair doelwit is, dan mag een aanvallende partij het beperken van eigen slachtoffers betrekken in de keuze van het gebruikte soort geweld. Onverminderd een rechterlijke toetsing achteraf, kan niemand tijdens de hitte van het conflict vanuit juridisch perspectief Israël erop aankijken dat het kiest voor bombardementen wanneer het daardoor het aantal doden en gewonden aan zijn zijde wil beperken.
Bovendien zijn oorlog en geweld, eenmaal uitgebroken, niet zo makkelijk tot bedaren te brengen. Oorlog en geweld op grote schaal brengen onvermijdelijk chaos en onbeheersbare processen (zoals mogelijke geweldsexcessen) met zich mee. Natuurlijk zullen Israëliërs, Palestijnen, Arabieren en andere inwoners van de regio na het huidige conflict generaties lang op gespannen voet met elkaar blijven staan.
Beseffen pro-Palestijnse actievoerders dat Hamas een kogel door de kop jaagt van ziekenhuismedewerkers die in de media openlijk zouden durven toegeven dat hun instellingen soms mede wapenopslagplaatsen zijn en terroristische commandocentra in ondergrondse bunkers herbergen?
Dat het lijden van de Palestijnse bevolking mede wordt veroorzaakt door de cynische uitoefening van het burgerlijk gezag door terroristische organisaties, die lak hebben aan democratie en mensenrechten in eigen kring?
Dat Israël als internationaal erkende natie recht heeft op zelfverdediging wanneer Hamas op 7 oktober 2023 in een ongekende pogrom een spoor van menselijke ellende trekt, Hezbollah tot in de gedemilitariseerde zone in het zuiden van Libanon raketten op het land afvuurt, en Iran hetzelfde doet vanaf zijn grondgebied?
Hebben pro-Palestijnse actievoerders een antwoord op de geopolitieke complexiteit van de situatie in het Midden-Oosten? Op het vreedzaam laten samenleven van alle bevolkingsgroepen in de regio? Welke boeddhist met enig gevoel voor de ethiek van de middenweg ruikt geen onraad wanneer hij of zij de nogal partijdige website van ‘Gaza Resilience Live’ bekijkt?
Taigu wil niets goedpraten. Er bestaat een schrijnende humanitaire situatie in Gaza, dat grotendeels in puin ligt en is blootgesteld aan de risico’s van honger en ziekte. Ook regeringen in en buiten de regio doen een klemmend beroep op het Israëlische kabinet om ruimte te maken voor initiatieven om de acute nood van de Palestijnse bevolking te lenigen. Voor duurzame vrede zullen alle betrokken partijen een stap verder moeten zetten, een staakt-het-vuren overeenkomen, gijzelaars vrijlaten en met elkaar in gesprek gaan over blijvende politieke oplossingen.
Niemand die bij zijn volle verstand is, wenst waar dan ook in de wereld oorlog of geweld; en toch steken ze steeds weer de kop op. Fijn dat pro-Palestijnse actievoerders en boeddhistische sympathisanten via de publieke opinie een steentje bijdragen en de druk opvoeren op betrokken regeringen en strijdende partijen om de wapens te laten zwijgen.
Iedereen heeft het recht om zijn eigen prioriteiten te stellen en ergens te beginnen met actievoeren. Als geweld in Israël en het Midden-Oosten echter de enige reden is voor onmacht en depressies bij boeddhisten, dan kunnen vraagtekens worden gezet bij hun besef van perspectief en nuance en bij de oorsprong van hun selectieve verontwaardiging.
Er is namelijk ook het een en ander aan de hand in Oekraïne en op verschillende plaatsen in Afrika. In Zuid-Azië zijn boeddhisten nota bene partij bij het verdrijven van moslims. Behalve oorlog en geweld bestaan bijvoorbeeld ook zulke transnationale verschijnselen als onverdraagzaamheid van religieus fundamentalisme, economische ongelijkheid, uitbuiting, corruptie en mensenhandel. En regeringsgeweld tegen Koerden en andersdenkenden in Turkije en omringende landen, alsmede massale internering van moslims in China.
In eigen land hebben we institutioneel racisme, heeft een vorig kabinet erkend. Hebben boeddhisten al kampementen gebouwd voor mensen die vluchten voor onrecht elders en hier geen waardige opvang vinden in een verstopte asielketen?
Taigu kent kunstenaars die in hun vrije tijd creatieve lessen verzorgen voor kinderen die in asielcentra geen adequaat, regulier en meertalig onderwijs genieten. De mogelijkheid voor boeddhisten om uit dit voorbeeld inspiratie te putten voor actie, zijn legio.
Zet de tv, de radio, de computer en de mobiele telefoon uit. Luister naar de vogels die de dharma zingen. En verdiep je in de stilte van de openbare bibliotheek ook eens in de literatuur over oorlog en internationale betrekkingen. Er is genoeg reden tot grote zorg over de beperkte mogelijkheden van mensen overal om met elkaar een betere wereld tot stand te brengen.
In ieder geval is er een breder boeddhistisch perspectief op maatschappelijk engagement voor nodig om bij te kunnen dragen aan het ideaal van een betere wereld. Hoe kunnen boeddhisten effectief helpen om waar dan ook duurzame vrede te bevorderen? Durven zij het aan om zich, behalve in dialoogsessies zoals die van Thich Nhat Hanh, ook in de wereld van het internationale recht en die van actieve politiek en diplomatie te begeven? Of opbouwwerk te gaan verrichten in conflictzones, met gevaar voor eigen leven?
Thuisblijven en met vereende krachten onderwijs verzorgen in asielcentra zou ook al een mooi project kunnen zijn voor een eigentijds geëngageerd boeddhisme. Zolang je in Gaza en het Midden-Oosten niet als enige agressor Israël aanwijst en je je realiseert dat alle betrokken partijen een begin van helen kunnen ervaren door zich in elkaars lijden te verplaatsen.
Siebe zegt
Volgens mij is het niet realistisch te verwachten dat er een wereld zal ontstaan zonder geweld, zonder oorlog, zonder branden als de geest brandt met de vuren van hebzucht, haat en begoocheling. Ik denk dat de Boeddha dit goed zag. Tuurlijk kun je blussen, en je zal wel moeten ook, maar na het blussen ontstaat weer ergens brand. Dat komt omdat de oorzaken niet aangepakt worden.
Dit is ergens toch allemaal een gebed zonder einde? Wat kun je uiteindelijk meer doen dan je richten op de vuren in jezelf en die trachten te doven, en anderen daartoe ook inspireren? Van regels, politiek, wetten, instituten, organisaties, is ook duidelijk geen vrede te verwachten.