‘Ik had dit niet willen missen, de stilte, eenzaamheid, verdieping, de rivier als verbindende factor tussen de fortgrot (een bomvrije bunker waar Leen sliep) en het atelier. Elke morgen bracht ik een groet aan de rivier en begon zo mijn dag.’ De Groningse beeldend kunstenaar Leen Kaldenberg bracht in het kader van het boeddhistisch experiment Boeddha in de Linie veertien etmalen door in het bunkergebied van Werk aan het Spoel, in de uiterwaarden van de Lek bij Culemborg. Afgelopen zondag gaf hij het stokje, in dit geval een koan, door aan de Amsterdamse beeldend kunstenaar Airco Caravan.
Ik zie hoe de kleuren van zijn schilderijen zijn veranderd ten opzichte van zijn Groningse werk. Lichter, wat wervelender ook misschien. Of deze enerverende periode een trendbreuk betekent, kan Leen niet zeggen. ‘Dat moment zal zeker komen, later misschien. Zoals een steen die de loop van een rivier kan veranderen.’
Leen heeft de afgelopen weken veel werk gemaakt. Groot en klein, de een wat zwaarder van karakter dan het andere. Hij schilderde in het atelier naast de dijk die het bunkergebied doorklieft en sliep in een bomvrije bunker, waar ratten ’s nachts door een spleet onder de stalen deur naar binnen glipten en op zoek gingen naar de vreemde snuiter die zomaar bezit had genomen van hun leefomgeving. Buiten gakten de ganzen en kraaiden raven hun doodslied. Door Leen aangebrachte houten balken onder de kierende deur maken het de ratten nu onmogelijk om de bunker binnen te gaan. Het kan zomaar zijn dat de obstakels weer door Airco worden weggehaald. Op de hond en kat na scoort een rat plaats nummer drie op haar lijstje van leuke dieren. Ze zijn intelligent en sociaal, zegt Airco over de ratten.
Leen richtte in de bomvrije bunker een fraai boeddhistisch altaar in. Hij is student van Sogyal rinpoche, de belangrijkste leraar van het Tibetaans boeddhistisch instituut Rigpa. Vrijwel direct na het opstaan om half zes begon Leen met zijn boeddhistische beoefening van enkele uren om de dag er ook weer mee af te sluiten. Het fortgrot noemt hij zwaar, loodzwaar, de vloer verhaalt de gebeurtenissen uit het verleden. Het ferme dak van aarde en gras beschermt het gemetselde gewelf tegen militair geweld, maar was in de beleving van de Groninger ook indringend in zijn geest aanwezig. De druk van toen en nu, de vergankelijkheid die Leen zo intens beleefde. De zuivering van nooit verdwenen ergernissen en donkere gevoelens die er waren en misschien minder prominent zijn geworden. Dat zijn de ervaringen van de boeddhist Kaldenberg.
Op spiritueel gebied genoot de kunstenaar van de wisseling van de seizoenen. Hij ging de bunker in in de nadagen van de winter en beleefde het vroege voorjaar- ook als kunstenaar op een intense manier als hij de stalen deuren opengooide en contact maakte met buiten. De wisseling als vergankelijkheid, niets blijft hetzelfde, alles gaat voorbij. Kale bomen raakten in blad, gras groeide snel rond de bunkers bij gebrek aan blatende schapen die de sprieten tussen hun kiezen vermorzelen. Elke dag groette Leen met respect de rivier de Lek, die langs het bunkergebied stroomt. Een brenger van goede en slechte boodschappen, een levensader die elke seconde anders is. Ook buiten, in zijn directe omgeving ging het leven gewoon door. Gezinnen wandelden in het gebied rond de bunkers. Een fietser over de dijk, etende mensen in de Veldkeuken, het plaatselijk restaurant. Hij beleefde dat vanuit zijn verstilling in zijn geest en genoot er van.
In de eerste week van zijn verblijf op Werk aan het Spoel trok Leen Kaldenberg er ver op uit. De uiterwaarden in, verbaasde zich, de man van de stugge paarse Groninger klei, over de omgeving. Bunkers als Legosteentjes zo groot onder de ver weg kijkende hemel. Slurpte die indrukken op om in zijn atelier de emoties, de gevoelens vorm te geven. Op zijn doeken, groot en klein. Later beperkte hij zijn tochten in lengte en tijdsduur en werd de cirkel rond het atelier, het water, de bunker steeds kleiner en intiemer. Misschien ook wel gevoeliger ook, less is more. En dan wordt het zaterdagmiddag, de dag voor het vertrek de dag erna. ‘Ik ben blijven werken tot half vier, toen was het over.’
Zondagmorgen arriveerde de flamboyante Amsterdam beeldend kunstenaar Airco Caravan. Rood haar, rode kleding. De bakfiets waarmee ze vorig jaar een enorm portret van de Dalai Lama vervoerde, liet ze thuis. Ze kijkt naar buiten door een raam van het atelier. ‘Het is hier goed aangeharkt’, zegt ze. Ze vertelt over haar plannen. Betonnen bunkers behangen met bloemetjesbehang. Groen introduceren in haar werk, haar kleding, maar ze weet niet of dat zal lukken. Van Leen Kaldenberg krijgt ze een koan aangereikt, een door de Antwerpse zenleraar en psychiater Edel Maex aangereikt zenraadsel. En lust of kwelling voor de geest. De een gaat, de ander komt in dit boeddhistische experiment.
Video & audio
