De gouden teerling is geworpen – staatsinrichting en tolerantie

In donkere lockdown-maanden, en ook nog eens in verkiezingstijd, kan het leuk zijn om wat meer research te doen en op social media – zoals  BD – uit te wisselen. Vandaar dat ik in deze reeks schrijfsels probeer wat gedachten te delen over engagement en boeddhisme; en soms zelfs discussie aan te zwengelen. Met in de eerste drie schrijfsels sterke nadruk op seculiere waarden, en zo min mogelijk alleen in de dharma voorkomende begrippen. Later in de reeks komt dan de dimensie van gevolg-voor-dharma (en vooral het bouwen van sangha) aan bod.

Principes voor staatsinrichting

De eerste aftrap komt weliswaar van Boeddha, maar zou zeker niet misstaan in een humanistisch of ander seculier manifest. Boeddha gaf koningen en andere heersers, want democratie bestond in zijn tijd nauwelijks, adviezen om 10 ideale gedragingen na te streven. Die heten de Dasavidha-rājadhamma. Het zijn:

• Vrijgevigheid: de heerser handelt niet uit egoïsme maar zet zich volledig voor het volk in.
• Moraliteit: de boeddhistische leefregels in algemene zin, o.a. vrij zijn van overmatige begeerte en van onjuist spreken.
• Altruïsme: de volgende stap van vrijgevigheid, je bent een dienaar van je ambt.
• Eerlijkheid: niet alleen de waarheid spreken maar ook vermijden van grove, frivole en beledigende taal. Dus een hierdoor geïnspireerd heerser zal ook nooit bewust mensen beledigen door iets wat voor hen, met valide redenen, heilig is verkeerd te behandelen.
• Vriendelijkheid: altijd beleefd blijven, nooit arrogant en nooit beledigend naar/over anderen praten.
• Zelfbeheersing: niet uit je slof schieten ook al is er aanleiding tot sterke emoties.
• ‘Niet-boosheid’ (Akoddha): Het verschil met o.a. metta en vriendelijkheid is genuanceerd. Uiteindelijk komt het ook neer op onverstoorbaarheid, en kalm blijven ook onder verwarrende omstandigheden.
• Geweldloosheid: niet alleen in handelen maar ook in gedachten, bijvoorbeeld nooit wraakzuchtig voelen.
• Geduld: stap voor stap je volk dienen, zonder overhaastheid.
• Rechtschapenheid: zonder enig vooroordeel streven naar een ordelijke en vredige samenleving.

En de gevolgen van deze adviezen kom je volop in dit schrijfsel en de volgende delen tegen. Overigens is ‘dit zonder enig vooroordeel streven naar een ordelijke en vredige samenleving’ (Avirodhana) redelijk in lijn met hoe de soetra van het gouden licht de leer van Boeddha beschrijft. Namelijk als een zegen voor alle mensen, ongeacht ras of huidskleur; ergens in een commentaar wordt zelfs gezegd dat de ideale volgeling uiteindelijk een goudkleurige huid ontwikkelt. Ik heb dus maar het gouden licht als leitmotiv/kapstok voor de schrijfsels gekozen, vanwege de dimensie van racisme/integratie niet alleen in de politiek maar ook in geëngageerd boeddhisme.

Geen schaapsdenken

Een ander stukje advies van Boeddha is om in discussies de ander als persoon te zien, niet als deel van een grotere groep. En ook namens jezelf te praten en jouw gevoelens, niet namens ‘jouw soort mensen’. Hiermee voorkom je in hoge mate wij-versus-de-anderen denken. De boeddhistische achtergrond vind je o.a. hier uitgelegd 

Veel van deze waarden vind je ook terug in ‘seculiere’ en wereldwijd geaccepteerde concepten zoals

• De waarden vrijheid-gelijkheid-broederschap die in de Franse revolutie ontstonden als respons op de tirannie van de toenmalige heersers. En die je terug vindt in vele grondwetten, o.a. de Franse, de Amerikaanse en Nederlandse. En welke ook justitieminister Ambedkar in de seculiere Indiase grondwet inbracht, en hem later inspireerden om met miljoenen volgelingen van Hindoeïsme op het boeddhisme over te stappen.
• De universele verklaring voor mensenrechten van de VN. Met o.a. vrijheid van religie, vrije verkiezingen en ‘habeas corpus’ (geen willekeurige arrestatie en vastzetting). Dat VN-leden zoals China, Rusland en nog heel wat meer antidemocratisch bestuurde en op overheidsgeweld gebaseerde landen deze verklaring grotendeels negeren is jammer – los van hun economische model dat soms meer ‘kapitalistisch’ dan ‘socialistisch’ is. Dat ze daarbij claimen hun bevolking méér te helpen dan met democratie is verbazingwekkend, vooral als je het gedrag van hun leiders vergelijkt met de Dasavidha-rājadhamma en ziet dat ze zo ongeveer de laagst mogelijke score halen, terwijl democratisch gekozen leiders toch zeker om en nabij de 6 zitten. Denk aan allerlei interne enquêtes die de Chinese communistische partij onder de bevolking houdt en dan ‘inspraak’ noemt; dat is vergelijkbaar met de invloed die je als consument op roofmultinationals hebt door marktonderzoeken te beantwoorden, uiteindelijk ben je tóch verplicht te kopen wat zij wensen aan te bieden. Het enige wat ze bieden is een stabiel leven en soms economische groei, maar zonder iets van ethische waarden. Dichterbij huis is er eveneens werk: zie het knabbelen aan de de rechtszekerheid in Polen en Hongarije, en de achteruitgang op dat vlak in de USA de laatste vier jaar. De waarden blijven ondanks al deze manipulatieve pogingen om ze te ontkrachten staan als seculier én boeddhistisch ideaal.

Een ander gevolg van de Boeddha’s nadruk op individuen is overigens dat zoiets als ‘boeddhistische politiek’ eigenlijk niet bestaat. Het gaat namelijk altijd om het maken van keuzen die het hele volk raken, niet aparte keuzen voor elk van de 17 miljoen inwoners. En je kunt maximaal mikken op ‘zo wijs mogelijk beleid voor zoveel mogelijk mensen’, maar er zullen altijd nadelen en ook-onethische gevolgen zijn. Moge dit dus een forse korrel zout zijn voor alles wat je eventueel als advies uit deze schrijfsels zou kunnen halen.

En nu we toch met disclaimers bezig zijn: mijn eigen mening zal beslist gekleurd zijn door ervaring. In mijn jeugd had ik een fase van upper middle class-leven gevolgd door een forse val naar lower class vanwege familieomstandigheden. Grotendeels op eigen kracht, natuurlijk geholpen door alle sociale vangnetten die Nederland had en heeft voor lower class-groepen, ben ik gekomen waar ik nu zit. En met een interraciale echtgenote en dito pleegkinderen, en daarmee ook volop ervaringen van discriminatie in mijn Aziatische tweede vaderland, kan ik ook enige ervaring én ‘kleuring’ over racisme inbrengen. Verderop in de schrijfsels zul je nog wel wat meer persoonlijke ervaringen lezen, o.a. van vrijwilligerswerk dat ik nog buiten het boeddhisme doe of deed.

Vertaling naar Nederlandse politiek

Een jaar of vier terug heb ik in BD al eens wat geschreven over boeddhistisch-ethische waarden versus het politieke landschap, en onlangs is daar zelfs wat van herplaatst. De conclusie van toen blijft min of meer staan: alle ‘mainstream’ partijen, van Groenlinks en PvdDieren links tot VVD midden-rechts, kunnen voor een boeddhist acceptabele keuzen zijn. Ze hebben best wat accentverschillen, maar blijven zich houden aan individuele rechten-en-plichten en aan het aanspreken van een ieder als individu. Alles verder naar rechts (PVV, het-gesplinter-rond-FvD, in zekere zin ook SGP) én alles verder naar links (DENK, Bij1 en noem maar op) overschrijdt m.i. de grenzen van het ethisch acceptabele; door bijvoorbeeld ingebouwd racisme vóór dan wel tegen kaaskop-Nederlanders, of andere vormen van wij-versus-zij groepsdenken waarvan de Boeddha zo duidelijk meldt dat het niet deugt.

Rechten en plichten (voor individuen en hun wetten)

Om dit schrijfsel na de lange introductie nog wat concreter te maken een aantal adviezen, mede namens Boeddha, voor een individu in ons moderne kikkerlandje (en vermoedelijk ook grotendeels andere westerse landen).

Geen vooroordelen. Spreek ieder mens dat je tegenkomt aan als individu, nooit op enig ‘groepslidmaatschap’. Zichtbare lidmaatschappen zoals huidskleur/ras, geslacht, haar- en ogenkleur en veel onzichtbaarder lidmaatschappen zoals religie, taal, politieke voorkeur; never en nooit hoort dit reden te zijn om á priori een mening over hem of haar te hebben. Pas na een dialoog met de persoon zou je een ‘oordeel’ kunnen gaan vormen over jullie mogelijke overeenkomsten en verschillen. Zonder dialoog is elke mening een vooroordeel.

Geen wij-zij denken. Dit betekent ook dat je, gebaseerd op waarden zoals metta, probeert anderen net zo te behandelen zoals je zelf behandeld wilt worden. En niet ‘anderen van mijn groep beter dan anderen van andere groepen’. Voorzover je al in een wij-vorm wilt denken dan moet dan minimaal de hele nationale samenleving zijn. En uiteindelijk alle mensen en dieren, maar o.a. doordat een sociaal zekerheidsstelsel een verzekering is met alle belastingbetalers als verzekerden zul je voor heel wat dingen grenzen moeten stellen wij-Nederlanders/Belgen versus zij-de-rest. Je neemt dus ook verantwoordelijkheid voor je eigen leven en handelingen, zonder verwijten van ‘maar mijn voorvaderen hadden slavernij dus kan ik niet xyz’…

Handelen gebaseerd op metta. In goed Engels betekent dit dat je situaties benadert vanuit de ‘love mode’, en ‘power mode’ alleen en enkel overweegt als het écht niet anders kan. En eerder om onethische dingen te voorkomen, zelfverdediging tegen onethisch geweld bijvoorbeeld dat de samenleving grotendeels aan de politie delegeert, dan om mensen te dwingen-tot-het-goede. Deze metta-aanpak vloeit voort uit vrijheid-gelijkheid-broederschap: je gunt anderen dezelfde vrijheden en mogelijkheden als jezelf, zonder Big Brother die de pers afknijpt, de keuzen voor jou maakt en je in het gevang gooit als je echte inspraak wilt hebben. Maar het gaat om ‘mogelijkheden’, ze zullen daar zelf op ethische wijze invulling aan moeten geven.

Eraan gerelateerd is het mooie statement ‘handel niet reactief maar cre-atief’, dat je als anagram kunt beschouwen. Als iets sterke emoties in je oproept, die tot agressie kunnen leiden, dan is het de kunst om die met metta om te buigen tot iets dat bruggen bouwt met de ander. Dus tot begrip en de-escaleren, niet tot verdere escalatie. Tot het volgen van het spiralen pad, niet je weer laten meeslepen in het levenswiel. Zie ook hier  voor de dharmabronnen ervan.

Dit principe geeft voor boeddhisten ook grenzen aan de vrijheid van meningsuiting, op zichzelf een onwrikbaar mensenrecht. Zie o.a. de Abhaya sutta voor spraak-adviezen in lijn met de Dasavidha-rājadhamma. Bijvoorbeeld cartoons over religieus-gevoelige onderwerpen zijn wettelijk toegestaan, moeten dat ook vooral blijven, maar ze zijn zelden voor boeddhisten ‘juiste spraak‘.

Implementeer alle mensenrechten. Dit is in ieder geval qua wetgeving best goed geregeld in Nederland en België (vergelijk de VN verklaring met o.a. de grondwetten), maar staat ‘onder druk’ wereldwijd. Terwijl er ook bij ons zeker verbeteringen mogelijk zijn, zoals in toegankelijke juridische ondersteuning voor lower-class groepen en op enkele onderdelen nog in volwaardige rechten voor LHBT-medeburgers.

De staat is seculier en houdt zich dus buiten religie. Een logisch gevolg van de mensenrechten, maar nogal een uitdaging voor hardliners in alle religies (ja ook ‘buddha-taliban’ zoals je ze nog geregeld in Azië ziet.) De staat bemoeit zich niet met wat er achter de voordeur gebeurt op o.a. religieus vlak, en geeft ook alle vrijheid om kerken, tempels, moskeeën te vestigen als de volgelingen daar geld voor bij elkaar brengen. Mocht de staat ergens subsidie voor geven dan is dat voor alle religies gelijk, denk aan de onderwijsvrijheid in Nederland en de geestelijke zorg in o.a. gevangenissen. Mits natuurlijk datgene dat op school en soms zelfs in de gebedshuizen verkondigd wordt in lijn is met de seculiere wetgeving; BibleBelt-Christelijke en extremistisch-Islamitische scholen bijvoorbeeld roepen hier geregeld problemen over zichzelf af.

Geen groepsregels én groeps-lange tenen op publiek terrein. Dit is een logische keerzijde van het stoppen van de staatsbemoeienis bij de voordeur: waar je te maken krijgt met mensen van alle gezindten volg je de seculiere gewoonten. Je geeft bijvoorbeeld bij verwelkoming ieder ander een hand (post-covid), ook als jouw religie-interpretatie inhoudt dat dit niet met het andere geslacht mag. En waar de ander zich uit in een vorm die jou irriteert, dan zoek je vanuit love mode eerst of er een wettelijke regel overtreden wordt. En indien niet, dan zou het misschien ook deels aan jezelf kunnen liggen?

Een liedje heel lang geleden van ons aller beroepskomiek-met-wijze-ondertoon André van Duin slaat de spijker nog steeds op de kop:

https://www.songteksten.nl/songteksten/3384/andre-van-duin/belt-u-maar.htm

In ‘Belt u maar’ belooft hij de tekst die hij zingt aan te passen zodra ook maar één element tegen iemands haren instrijkt, oftewel ‘waar u het niet mee eens bent’. En, natuurlijk lichtelijk gechargeerd, eindigt hij met een totaal smakeloze en nietszeggende tekst omdat ieder noemen van menstypen, produkten, eetgewoonten, recreatiekeuzen of noem maar op als ‘politiek incorrect’ wordt neergesabeld. Om vast een voorschot te geven over wat ik in een spoedig te publiceren volgschrijfsel verder wil uitwerken: de discussie tot afschaffing van Zwarte Piet (en vervolgens de Sint himself) vind ik voor het overgrote deel lange tenen van een kleine minderheid, die de publieke ruimte beduidend saaier wil maken. En wie dit soort gezeur serieus neemt snapt zowel de bronnen van de Piet-traditie als racisme niet. Later dus meer hierover…

Terug naar het advies: leven en laten leven is een basisregel in een seculiere maatschappij.

Staatsinrichting en tolerantie

De hoofdpunten waar je misschien iets mee kunt, met een-beetje-van-Boeddha en een-beetje-van-mezelf, zijn

• Staatsmanschap zoals Boeddha het in 10 punten samenvatte geldt niet alleen voor bestuurders/bestuursters in het hier en nu, maar ook voor ons allen waar we een mening vormen over de maatschappij en die o.a. omzetten in stemrecht.
• En één van de adviezen stuurt ons richting ‘inclusiviteit’: ieder ander in ons land heeft dezelfde behoefte aan geluk en welvaart als wij, en zou ook dezelfde rechten moeten hebben dat te verwerven. Dus geen discriminatie in welke vorm dan ook, geen wij-versus-zij denken.
• De seculiere omgangsvormen in het publieke domein zijn hoeksteen van onze pluriforme samenleving, en bewaken we met z’n allen.