Open brief aan Wouter ter Braake. Dank en respect voor je prangende, indringende overweging naar aanleiding van de nationale dodenherdenking (Boeddhistisch Dagblad, 3 mei 2025). Je maakt de balans van een leven echter op in een misantropisch geschiedbeeld, vol helaas ook van westerse zelfhaat die ik niet kan plaatsen in de context van zen en zin. Ja, er is een explosie van lijden, maar verlies de moed niet, broeder.
Hisamatsu
Taigu – Hymne van de humaniteit
Als het mijn tijd wordt, dan hoop ik op een lichtflits die de komst aankondigt van Amida Boeddha om mij te komen halen, mogelijk in de gedaante van Jezus Christus. Mijn lieve God, wat ben ik blij dat ik van het boeddhistische boeddhisme af ben, de tocht er doorheen heb doorgemaakt, en weer de mens kan zijn van de historische Verlichting.
Taigu – Oude en nieuwe zenideologie ontleed
Beoefenaren in westerse zensangha’s zijn niet in staat tot de belastende geestelijke capriolen die voor zenmonniken in een kloosteromgeving met continu verblijf mogelijk waren. In een vereenvoudigde zenbeoefening is er geen plaats voor een flirt met een overtrokken vorm van contemplatie. Hooguit kan er hier worden geëxperimenteerd met een zenervaring op een wijze die past bij een tijd waarin onthaasting even belangrijk is als ons functioneren als goed geïntegreerde, individuele leden van de maatschappij. De tijd is verdergegaan en wij staan dichter bij andere bronnen van verlichting uit onze eigen cultuur dan bij de cultuur waarin het zenboeddhisme is ontstaan. Zou dit niet een beter uitgangspunt zijn dan proberen geforceerd de wijsheid van een vreemd verleden te repliceren?
Taigu – Het eerdere en het latere
Hisamatsu was een vriendelijke, maar messcherpe man met een karakteristieke witte baard en een leraarsstok. Behalve filosoof verbonden aan een universiteit was hij een natuurtalent in zen. Na een kloostertraining stond hij op en vestigde zich op eigen gezag als zenleraar. Zijn missie na de Tweede Wereldoorlog was het vermolmde Japanse zen ingrijpend te vernieuwen en het toegankelijker te maken voor leken.
De Grote Tent van Tegenspraak
De Grote Tent van Tegenspraak als beeldspraak kan richtinggevend zijn van het soort publieke boeddhistische discours dat je je zou wensen. De Grote Tent zelf als beeldspraak kan richtinggevend zijn voor het type boeddhisme waarvoor je je sterk wilt maken. In mijn voorstelling van de Grote Tent is er ergens ook ruimte om een kaarsje op te steken zonder dat het hele tentdoek in de hens gaat.
Hisamatsu’s Gelofte aan de mensheid
In zijn Filosofie van Ontwaken bespreekt Hisamatsu de ontoereikendheid van zen vanwege haar eenzijdige nadruk op ontwaken. Aan de andere kant schoten ook wetenschap en socialisme tekort, omdat die uitsluitend gericht waren op de concrete problemen van deze wereld. Om de existentiële problemen van de mensheid op te lossen waren beide nodig.
Taigu – Groot vertrouwen in godverloren samsara
Aan de lezer die schrijft dat Taigu’s aandacht altijd maar uitgaat naar samsara: broeder, wij leven temidden van samsara, jij en ik, allebei. Hoe veel en hoe hard je je ook bezighoudt met de dharma, de wereld wordt er niet vanzelf beter van.
Spanningsvelden binnen een kwetsbaar zen
Zen is van nature een kwetsbare traditie. Kwetsbaar omdat het gevaar op de loer kan liggen dat beoefenaars meer bezig zijn met hun eigen ervaring van ontwaken dan met het lijden en het bevrijden van andere levende wezens.
Taigu – Hoe menselijk is de bodhisattva?
Leeg betekent zonder eigen bestaan. Maar wat betekent leegte? Wie heeft het bijvoeglijk naamwoord ‘sunya’ (leeg) vervangen door het zelfstandig naamwoord ‘sunyata’ (leegte)? Er zijn mensen die voorstellen voor leeg te lezen: open.
Dick – ruimteschip
Onze adem stokt, aangegrepen als we zijn door een ontzag dat nog nooit enige kerk bij ons opriep. Hier drukt elke ruimte, elk vlak, elke hoek, elke verbinding een grootsheid uit, waarvan ik niet dacht dat zij met vorm is weer te geven.
Taigu – Zen is geen mystiek
Het is niet vergezocht om een vergelijking te trekken tussen Jakob Böhme’s oergrond, het Philadelphia van zijn Europese aanhangers, het mystieke piëtisme van het Nederlandse Reveil en het vormloze zelf van zen.
Dick – De ware stem van je hart
Stilte is het enige klankbord voor de ware stem van je hart. Je hart kan allerlei geluiden en signalen afgeven. Het kan met allerlei soorten stemmen spreken. Van je moeder, je vader, de pastoor of de dominee. Van een vriend of een vijand.
Dialectiek der Verlichting
Op de keper beschouwd is het niet zo vreemd dat een boeddhistische voorman als de Dalai Lama in het verleden een sympathie voor het communisme aan de dag heeft gelegd. Het dialectische materialisme van Karl Marx en zijn geestelijke erfgenamen kent immers een maatschappijopvatting gebaseerd op een geestelijke ‘bovenbouw’ en een materiële ‘onderbouw’.
Huineng en Hisamatsu
Er is in het zen van de eenentwintigste eeuw te veel ruis op de lijn, nog steeds te weinig engagement en bereidheid een lange neus te trekken tegen andere boeddhistische tradities.
Boeddhisme in brokken
Ook in onze tijd staat Zen met alle andere vormen van boeddhisme bovendien bloot aan de corrumperende invloed van de markt en van normoverschrijdend gedrag, met alle gevolgen vandien.
Meditatie is een act van liefde, van gastvrijheid. Wat zich ook aandient is welkom.
In zen introduceerde Hisamatsu de praktijk van mutual inquiry. Ook in mindfulness training wordt de term inquiry gebruikt. Bernie Glassman introduceerde het werken met luisterkringen. Al deze termen verwijzen naar dezelfde act van gastvrijheid maar deze keer in relatie.
Taigu – Vrij en blij
Ik voel behoefte aan stilte, veel stilte, en tijd voor meditatie, zitten, zitten en nog eens zitten, om de vrijheid en blijdschap zich te laten verdiepen, en ruimte te creëren waarbinnen het antwoord op de vraag ‘Wat nu?’ verder kan groeien en uiteindelijk spontaan geboren kan worden.
Taigu – verlichting onnodig voor geëngageerd zen
Zenleraar Edel Maex wil achttiende-eeuwse samenlevingswaarden revitaliseren. Voor een maatschappelijk betrokken zenbeoefening is dit echter onnodig en ongewenst.
Satori
Hisamatsu over zen en ontwaken: het leest zo glashelder in een tijd waarin zen onderhevig is aan vertroebeling, aan commercialisering en een noodlottige verstrengeling met een ontspannings- en wellnessoefening genaamd mindfulness.
Huineng en Hisamatsu
Er is in het zen van de eenentwintigste eeuw te veel ruis op de lijn, nog steeds te weinig engagement en bereidheid een lange neus te trekken tegen andere boeddhistische tradities.
Absoluut niets uit Japan
Hoe boeddhisme een facelift kreeg van de filosofen van de roemruchte Kyoto-school. En die een blinde vlek vonden binnen de westerse cultuur. Van zen naar een nieuwe wereldreligie.
