Op 28 januari 2019 opent in het Nationaal Holocaust Museum i.o. de door het NIOD samengestelde tentoonstelling De Jodenvervolging in foto’s. Nederland 1940-1945. De tentoonstelling is een samenwerkingsverband van het Joods Cultureel Kwartier, het NIOD en het Topographie des Terrors in Berlijn, waar de tentoonstelling vanaf het najaar van 2019 te zien zal zijn.
De vervolging van de joden in Nederland tijdens de Duitse bezetting is uitvoerig in beeld gebracht. Zowel professionele fotografen als amateurs maakten aangrijpende foto’s van deze donkere periode. Veel foto’s zijn bewaard gebleven. Daarin onderscheidt Nederland zich van andere door nazi-Duitsland bezette landen.
Nederland had van de bezette West-Europese landen relatief het grootste aantal joodse slachtoffers. In totaal hebben hier 104.000 van de ongeveer 140.000 joden de Holocaust niet overleefd (75%) – de meesten van hen werden vermoord in concentratie- en vernietigingskampen van de nazi’s. Tijdens het geleidelijke proces van concentratie en isolatie naar deportatie leefden veel joden tussen hoop en vrees. De moord op de in Nederland woonachtige joden begon in juli 1942, nadat de eerste transporten naar het vernietigingskamp Auschwitz plaatsvonden.
Een groot aantal foto’s werd gemaakt door professionele fotografen, meestal in opdracht van Duitse instanties voor gebruik als propaganda. Daarnaast waren er ook talloze amateurs, die de vervolging en de deportatie van de joden fotografeerden. Het NIOD (Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies) beheert veruit de grootste fotocollectie over dit thema en deed uitgebreid onderzoek naar de visuele geschiedenis van de Jodenvervolging in Nederland. Talloze archieven in binnen- en buitenland werden geraadpleegd; dit heeft geleid tot de ontdekking van vele nog onbekende foto’s.
De tentoonstelling toont een groot en representatief overzicht van de fotografische vastlegging van de Jodenvervolging. De beelden laten op indringende en confronterende wijze de gevolgen van de anti-joodse maatregelen in bezet Nederland zien. Ze getuigen van het genadeloze optreden van de Duitse bezetter, de medewerking van Nederlanders aan de deportaties, maar ook van de hulp aan onderduikers en van het dagelijkse joodse leven tijdens de bezetting. Daarnaast is er aandacht voor de naoorlogse opvang van de weinige overlevenden uit de kampen en degenen die terugkeerden uit de onderduik.
De Jodenvervolging in foto’s. Nederland 1940-1945 is de eerste grote tentoonstelling waarin de visuele geschiedenis van de Jodenvervolging in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt getoond. Van de samenstellers van de tentoonstelling, René Kok en Erik Somers, zal bij de opening het boek De Jodenvervolging in foto’s. Nederland 1940-1945 verschijnen, een uitgave van WBooks in Zwolle. Vanaf 30 oktober 2019 tot mei 2020 is de tentoonstelling te zien in het museum en documentatiecentrum Topographie des Terrors in het centrum van Berlijn.
Deze tentoonstelling is te zien in het Nationaal Holocaust Museum i.o., Plantage Middenlaan 27, 1018 DB Amsterdam. Het museum is gevestigd in de voormalige Hervomde Kweekschool.
René Kok en Erik Somers zijn historici, auteurs en samenstellers van een groot aantal boeken over de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, en fotohistorische publicaties. In 2017 publiceerden zij Stad in oorlog. Amsterdam 1940-1945 in foto’s, dat vier drukken beleefde. Ze zijn verbonden aan het NIOD Instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies.
