• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Veertiende jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Jana Verboom
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Interviews » Michel Dijkstra – De weg naar eenheid bij Eckhart en Dogen

Michel Dijkstra – De weg naar eenheid bij Eckhart en Dogen

23 september 2019 door gastauteur

Michel Dijkstra is op 10 september gepromoveerd op eenheid en veelheid in het werk van Meister Eckhart en de zenmeester Dogen. Tegelijk met zijn promotie publiceerde Dijkstra het boek ‘In alle dingen heb ik rust gezocht’ over de weg naar eenheid bij deze twee middeleeuwse denkers. “Het vinden van verstilling binnen het lawaai en het trainen van een steeds grotere flexibiliteit vormen onmisbare moderne deugden.”

Wat bracht je bij Eckhart en Dōgen?

Het werk van Meister Eckhart las ik voor het eerst op mijn achttiende als propedeusestudent filosofie in Groningen. Ik was er direct door betoverd. Niet dat ik er ook maar iets van snapte, trouwens. Eckhart is een van die auteurs die je diep kunnen raken zonder dat je weet wat er staat. Dat heeft zijn werk met grote literatuur gemeen. Mijn liefde voor Eckhart was zo groot dat ik uiteindelijk ook op hem ben afgestudeerd. In vergelijking met Thomas van Aquino, dat dan wel weer. Met het werk van Dōgen, net als Eckhart een dertiende-eeuwer, kwam ik een paar jaar later in aanraking toen ik pas met zenboefening bij Ton Lathouwers begon. Net als Eckhart is Dōgen een briljant stilist en bovendien dichter. Zijn werk wemelt van de poëtische metaforen, zoals dat de ontmoeting tussen twee meesters ‘als donder en bliksem’ is. Bij beide denkers was de literaire schoonheid dus mijn toegangspoort. In 2010 heb ik trouwens uitvoerig over Dōgen geschreven in mijn inleiding Zenboeddhisme. Voor mijn proefschrift lag het voor de hand om beide filosofische liefdes te combineren.

In welke tijd leefden beide meesters en hoe verhielden zij zich hiertoe?

Meister Eckhart en zenmeester Dōgen leefden beiden in de middeleeuwen. Opvallend genoeg waren hun levens zeker niet vrij van stress. Zo had Eckhart het in zijn laatste jaren behoorlijk moeilijk met gezagsdragers binnen de Rooms-katholieke kerk en werden enkele van zijn uitspraken postuum zelfs als ketters veroordeeld. Dōgen probeerde in het religieuze centrum van zijn tijd, Hiei nabij Kioto, zijn zenrichting te positioneren maar ging gebukt onder de concurrentie en afgunst van de andere, grotere boeddhistische scholen. Uiteindelijk trekt hij zich terug in een onherbergzame provincie om daar een eigen klooster te stichten. Of dit de enige of ‘ware’ reden van zijn vertrek is, weten we overigens niet. Maar dat terzijde…

Je kunt wel zeggen dat zowel Eckhart als Dōgen zich kritisch ten opzichte van zijn tijd verhield. Beiden waren eigenzinnig en lazen teksten graag tegendraads om de volgens hen juiste betekenis op te diepen. Van Meister Eckhart is bekend dat hij het met geen enkele van zijn tijdgenoten eens was. Over Dōgen kun je in principe hetzelfde opmerken: hij zag zen als hét boeddhisme en fulmineert regelmatig tegen andere scholen, vooral in zijn late werk. Daarnaast zijn beide denkers retorisch sterk begaafd en hyperproductief. Vooral bij Dōgen krijg je de indruk dat zijn hand nooit rustte. Wellicht is het arbeidsethos van beide denkers geënt op hun visie op het hoogste principe: God of boeddhanatuur. Deze principes delen zich namelijk ook onophoudelijk mede.

Slaan ‘God’ en ‘boeddhanatuur’ op het door jou onderzochte concept ‘eenheid’?

Zeker! De belangrijkste overeenkomst tussen Eckhart en Dōgen is dat ze beiden uitgaan van een alomvattend eenheidsconcept. God en de boeddhanatuur sluiten niets buiten. Zo stelt Eckhart: ‘God is alles en is één’. En Dōgen zegt: ‘De totaliteit van het bestaan is boeddhanatuur.’ De manier waarop deze begrippen verder worden ingevuld verschilt echter. Zo is God voor Eckhart Degene waarvan alles afhankelijk is. Alles bestaat alleen maar omdat Hij het universum van ogenblik tot ogenblik in stand houdt. God is de ene bron waaruit de hele schepping voortkomt en weer terugvloeit. Dōgen vult de boeddhanatuur echter in als de verbinding tussen alle dingen; het is dus geen substantie. De boeddhanatuur zit niet boven, achter of in de dingen, maar is de wederzijdse doordringing en ondersteuningen van alles wat is. Hier zien we een kernverschil tussen middeleeuws boeddhistisch en christelijk denken over de wereld: substantiedenken versus leegtedenken.

Dat klinkt tamelijk abstract.

Zo lijkt het. Ik heb echter niet alleen het denken van Eckhart en Dōgen over het hoogste principe onderzocht, maar ook de praktische consequenties voor de levenskunst die uit deze visies voortvloeien. Opvallend genoeg zien we hier een grote mate van overlap. Dat is frappant gezien de verschillen tussen Eckharts en Dōgens mensbeeld en hun opvattingen over de spirituele weg. Eckhart denkt God dus als de ene substantie die je kunt ontdekken door ruimte en tijd te overstijgen terwijl Dōgen de boeddhanatuur als verbinding tussen alles denkt waarin jij kunt participeren door in de vergankelijkheid te duiken. Hoewel ze dus tegenovergestelde beoefeningswegen schetsen, komt hun levenskunst juist overeen. Deze kun je met een knipoogje naar de stoïcijnen omschrijven als ‘evenveel betrokkenheid als onthechting’.

Waarom is deze levenskunst van Eckhart en Dōgen relevant voor de huidig tijd?

Tegenwoordig is ‘druk zijn’ een doel op zich; je ziet dat overal op verschillende niveaus om je heen. Onze aandacht is met andere woorden fundamenteel versplinterd, ook door de aanwezigheid van de bekende second, third, you name it screens… Hierbij ligt het gevaar op de loer dat we in deze versplintering blijven steken of er zelfs in verdrinken. Ik denk dat Eckhart en Dōgen een weg wijzen om binnen de veelheid van taken en rollen waarmee we dagelijks geconfronteerd worden rust kunnen vinden. Dat vereist een balans tussen het meditatieve en het actieve leven. Meister Eckhart zegt het zo: ‘Je staat bij de dingen, maar de dingen staan niet in jou.’ Met andere woorden: je bent betrokken op alles wat je doet, maar tegelijkertijd ook onthecht. Je kunt alle bezigheden en jouw rol daarin ook relativeren. Voor Dōgen vormt de beoefening van zenmeditatie de basis voor alle andere menselijke activiteiten. Je schrobt aandachtig de vloer maar richt deze aandacht direct op iets anders als het nodig is. Het vinden van verstilling binnen het lawaai en het trainen van een steeds grotere flexibiliteit vormen volgens mij onmisbare moderne deugden waarin we bij middeleeuwse auteurs zoals Eckhart en Dōgen te rade kunnen gaan.

Wat betekent zen voor jou persoonlijk?

Voor mij is zenmeditatie de weg naar binnen om buiten uit te komen. Ik ben geraakt door Dōgens uitspraak: ‘Hoe meer je een juweel poetst, hoe meer hij schittert.’ Dat is geen poetsdwang! Het is eerder een uitnodiging om op het kussen te gaan zitten en de geest leeg te maken. En als je opstaat, kun je hopelijk alles en iedereen om je heen net iets helderder reflecteren. En als zij dat zien, geven ze het weer aan jou terug… Als docent voor allerlei groepen uit de maatschappij probeer ik dit dagelijks in de praktijk te brengen. Mijn momenten op het kussen vormen hiervoor de voedingsbodem.

Interviewer: RP. Dit interview verscheen eerder op de site van Zen Centrum Amsterdam.

Michel Dijkstra geeft op donderdagavond 19 december een lezing in Zen Centrum Amsterdam.

https://zenamsterdam.nl/nl/de-weg-naar-eenheid-bij-eckhart-en-dogen

https://zenamsterdam.nl/nl/lezing-michel-dijkstra

Categorie: Boeddhisme, Interviews, Zen Tags: boeddhanatuur, Dogen, God, meister Eckhart, mensbeeld, spirituele weg, Ton Lathouwers, ZCA, zenmeditatie

Lees ook:

  1. De dharma die door ons heen vloeit
  2. Dick – Alles is mogelijk
  3. Taigu – Het lijden in de wereld
  4. Pascal Versavel – een natuurwandeling van Oost naar West

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Primaire Sidebar

Door:

gastauteur

diverse schrijvers 
Alle artikelen »

Agenda

  • Agenda
  • Geef je activiteit door

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 10 februari 2025
    Zen Spirit studiegroep 'Het verborgen licht'-vanaf 10 februari 2025
  • 2 mei 2025
    Phowa Studieweek
  • 9 mei 2025
    Seminar Tenzin Wangyal Rinpoche
  • 12 mei 2025
    Maandagochtend meditatie in Amsterdam-West
  • 13 mei 2025
    Verdiepingsbijeenkomst Hand in hand met de Boeddha
  • 13 mei 2025
    Dinsdagavond op even weken samen mediteren in Almere Buiten
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Weet jij wat een anker is? Test jezelf!

    Hans van Dam - 2 mei 2025

    Deel 3 van een 5-delig dwaalgesprek over de mystieke roos.

    ‘Het leven zelf is zazen’

    Wim Schrever - 28 april 2025

    De grote tragedie hier in het Westen is dat we onze eigen spirituele traditie zo snel hebben opgegeven en met het badwater -de religie- ook het kind -de spiritualiteit- hebben weggegooid. Terwijl een mens fundamenteel nood heeft aan spiritualiteit, aan zingeving.

    Geschiedenis als wapen deel 1

    Kees Moerbeek - 20 april 2025

    President Vladimir Poetin zei in 2014: ‘Onze collectieve herinnering bepaalt onze cultuur, onze geschiedenis en onze tegenwoordige tijd. En onze toekomst zal worden gevormd aan de hand van onze historische ervaring.’ Hij is het zelf die actief deze herinnering en ervaringen vorm geeft en propageert. Ivo van de Wijdeven schrijft dat in de Sovjettijd er nog werd gegrapt dat het land een zekere toekomst had, maar een onvoorspelbaar verleden. Onder Poetin is Ruslands geschiedenis als in beton gegoten. Er is maar één historische waarheid en deze is verankerd in de grondwet en de Nationale Veiligheidsstrategie.

    Jaloerse goden te slim af – de geschiedenis de baas…?

    gastauteur - 13 april 2025

    Hongersnood in een hermetisch afgesloten kuststrook die onwillekeurig aan de vernietigingskampen van weleer doet denken, besmet met meer dan een zweem van genocide… Regeert Adolf Hitler over zijn graf heen? Want bestaat Israël niet bij diens gratie? Zou zonder die bittere nazi-erfenis Palestina als land van drie monotheïstische religies niet nog gewoon zo heten? Is de grond er niet vervloekt, juist door godsdiensten die, gevoed vanuit één fictieve bron, vervolgens als protestbeweging steeds in chronologische volgorde aan haar voorgangster ontspruiten, waarmee de kiem voor een eeuwigdurende vete om de absolute waarheid is gelegd? En claimt niet elk van deze broeder- of zusterstromingen dat stuk met hun aller bloed doordrenkte aarde, aanvankelijk voor Abrahams JHWH, vervolgens voor Jezus’ Vader en ten slotte voor Allah – drie godheden die, in verbitterde onderlinge jaloezie verwikkeld, strijden niet alleen om religieuze hegemonie, maar ook om de profane en politieke macht?

    Wat is quiëtisme?

    Hans van Dam - 27 maart 2025

    Over het stillen van de wil.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • De dood van de paus
    • Seks: Joodse posities in Joods Museum Amsterdam
    • Paus Leo XIV – ‘help ook elkaar om bruggen te bouwen – met dialoog, met ontmoeting’
    • Aardbeving van magnitude 3,7 schokt Tibet
    • Vrijdag Zindag – Wat Schoof had willen zeggen

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.