Maanden geleden al bedacht ik de frase ‘the happiness on button’ in mijn overpeinzingen over het effect van meditatie op mijn persoonlijk leven en beleving. Ik heb er niet over geschreven want – zo in eerste instantie weet je niet of het blijvende is, en ten tweede klinkt het wel erg popiejopie.
Intussen heb ik meer dan een jaar met regelmaat gemediteerd en het wordt dus tijd voor een evaluatie. En ja, zoals de titel suggereert, voor mij helpt meditatie. Het is echt alsof ik een ‘geluksknop’ gevonden heb. Niet dat ik er altijd aan denk hem aan te zetten, of hem altijd kan vinden. Dat hoeft ook niet. Maar als ik hem vind, werkt het en ben ik gelukkiger alleen door mezelf er aan te herinneren dat dat kan: gelukkig zijn. Of zoiets.
Het is geen lineair effect. Ik heb vaak gehuild tijdens meditatiesessies, bijvoorbeeld. Op andere momenten had ik vochtige ogen en een grote glimlach op het gezicht. Ik heb liefdesverdriet en pijn ervaren het afgelopen jaar. En toch, over het geheel genomen, was ik nooit gelukkiger.
Ik weet niet of een jaar lang genoeg is om over langetermijneffecten te praten, maar aangezien ik merk dat ik andere spieren in mijn gezicht gebruik om die glimlach er op te krijgen, is er toch duidelijk iets aan het veranderen.
Soms kan ik mijn jongere zelf wel voor de kop slaan dat ik de theosofische waarschuwingen tegen meditatie (te) serieus genomen heb. Zeker – meditatie komt met risico’s, maar dat geldt ook voor auto rijden of de straat over steken. Ik weet vrij zeker dat de vijf minuten meditaties die geschikt zijn voor beginners, geen enkel kwaad kunnen, voor niemand.
De duidelijkste risico’s van meditatie zijn het gevolg van een verkeerd begrip van meditatie of te snel gaan. Een goed boek kan met het eerste helpen, maar een echte leraar is toch de beste optie. Twee jaar geleden blogde ik al over meditatie, maar het ging pas echt werken toen ik een leraar vond. Al kostte het me maanden om te erkennen dat hij mijn leraar was.
Wat dat tweede punt betreft: als je het type bent dat meditatie makkelijk vindt, als je het type bent dat makkelijk opgeslokt wordt door meditatieve ervaringen – positief of negatief – doe alsjeblieft rustig aan. Ik denk dat mijn Tibetaanse leraren in zo’n geval neerbuigingen zouden aanraden (van drie tot honderden per dag – nogmaals, doe rustig aan).
Ter informatie: het type meditatie waar ik bij terecht ben gekomen is niet de meest voorkomende vorm. Geen mindfulness. Begrijp me niet verkeerd: in zekere zin doe ik al 20 jaar lang aan ‘mindfulness’. Eens diep ademhalen is nooit routine, maar het zit in mijn gereedschapskist. Het enige punt is er aan te denken dat stuk gereedschap uit de kast te halen en te gebruiken. Niet heel anders dan die ‘geluksknop’.
In de Tibetaans-boeddhistische traditie zit een rijkdom aan visualisatie en analytische meditatie (~jnana yoga) oefeningen. Ik heb de meest gebruikelijke daarvan doorlopen met behulp van Thubten Chodron’s ‘Guided Meditations on the Stages of the Path’. (*) Ik heb gemediteerd op thema’s als liefde, empathie, de dood, de continuïteit van het bewustzijn voorbij de dood en voor de geboorte, gehechtheid enzovoorts.
Van de Lam Rim wordt gezegd dat hierin het volledige pad naar Boeddhaschap (~verlichting) besloten ligt. Om die reden omvat het zowel de belangrijkste Hinayana en Theravada analytische meditaties (Vipassana) als meditaties op Bodhicitta (de verlichtingsgeest) en de onderlinge verbondenheid van alles (ofwel leegte).
Op je adem letten is onderdeel van de meditatie-routine zoals die ook aan het Maitreya Instituut in Amsterdam onderwezen wordt, dus ook daarop heb ik geoefend. Dat was nogal een strijd, omdat ik geneigd was bij het letten op de ademhaling gespannen te raken en zelfs licht te hyperventileren. Als kind had ik vaak bronchitis. Het afgelopen jaar heb ik telkens weer losgelaten, en de volgende keer opnieuw geprobeerd. Het resultaat is dat ik er beter in ben dan ik was. Toch lijkt het niet waarschijnlijk dat letten op de ademhaling ooit een ontspannende oefening wordt.
Janny de Boer, een van mijn leraren in Emst (nu Loenen) maakte het me makkelijker door te zeggen dat het niet gaat om het letten op de ademhaling – het gaat er om het denken rustig te krijgen. Als je dat kunt, is letten op de ademhaling als voorbereiding op analytische meditatie, niet nodig. Dat heb ik dus een tijdje gedaan, maar tegenwoordig stoom ik gelijk door naar de analytische meditaties en visualisaties zelf.
Analytische meditatie komt dicht bij wat theosofen ‘jnana yoga’ noemen. Jnana yoga is mij in Theosofische kringen uitgelegd als nadenken over theosofische leringen. Het verschil met analytische meditatie zoals er in het Tibetaans boeddhisme mee wordt omgegaan is dat je het persoonlijk maakt. Als je over de dood na denkt, bij voorbeeld, denk je niet alleen na over de dood in het algemeen, maar ook over je eigen dood en de dood van geliefden. Als je bezig bent om liefde voor alle wezens te ontwikkelen, begin je met het oefenen in gelijkmoedig staan tegenover vrienden, mensen aan wie je je ergert en vreemden.
Met andere woorden: analytische meditatie mag met ‘denken’ bezig zijn, maar het is een denken over heel persoonlijke zaken die raken aan sterke emoties. Zoals een van mijn andere leraren steeds weer zei: het punt is bewegen van hoofd naar hart. Dit klinkt als niet meer dan woorden, tot je merkt dat je hart-chakra wakker wordt en zich regelmatig met vreugde vult.
Begrijp me niet verkeerd: het is zeker de bedoeling dat je eerst je denken tot rust brengt en dan pas met analytische meditatie begint. In mijn traditie word je ook geacht allerlei gebeden op te zeggen. In de praktijk vindt ieder zijn eigen pad. Sommige mensen vinden die gebeden fantastisch, anderen de visualisaties, sommige gaan serieus bezig met analytische meditatie (en daarvoor heb je niet eens een meditatiekussen nodig). Voor mij is het die laatste twee. Wat niet wil zeggen dat stilte niet af en toe langs komt.
Mijn voornaamste beoefening is een combinatie van standaard gebeden (waar ik een wisselende hoeveelheid van doe, elke ochtend), gecombineerd met een complexe visualisatie rond de Dalai Lama. Deze oefening is niet echt bedoeld voor de meeste beginners. (#)
Wat ik wel iedereen aan kan raden, ook om te kijken of visualisatie meditatie bij je past, is langs te gaan bij het Maitreya Instituut (Amsterdam, Loenen, Groningen en Breda) en Leren Mediteren, van Kathleen McDonald. Dit boek kan wat overweldigend zijn als je het van kaft tot kaft gaat lezen. Lees het als een soort kookboek: negeer al de recepten (ofwel meditatie oefeningen) die je die dag niet gaat doen. Je doet ze een voor een en ik raad aan om een oefening een week lang regelmatig te doen voor je door gaat naar een volgende. Eerlijk gezegd heb ik daar zelf nooit het geduld voor gehad. Op die lange meditatie op de Dalai Lama na heb ik meditaties nooit vaker dan drie keer achter elkaar gedaan.
De reden dat ik deze visualisatie meditatie op de Boeddha aan raadt is omdat ik daar begonnen ben. Het is feitelijk al een best complexe visualisatie, ook al is de visualisatie die ik tegenwoordig doe nog complexer. Hij maakte me de eerste keer dat ik hem deed al heel gelukkig. Dat is toch niet niets, vind je ook niet?
Al met al: meditatie werkt. Het helpt me op een gezonde manier in contact te komen met mijn gevoelens, en maakt me gelukkiger en kalmer, ook als er problemen zijn. Er zijn allerlei soortenmeditatie– probeer ze uit en kijk wat bij je past. Denk er aan dat het gaat om het trainen van je bewustzijn. Welke meditatie beoefening je ook gaat doen, het wordt altijd lastig, want leren is nu eenmaal lastig.
*) Jammer genoeg is dit boek niet in het Nederlands verkrijgbaar. InLoenenzijn wel diverse Lam Rim schema’s te krijgen.
#) Te vinden in twee Engelstalige boeken:Becoming the Compassion Buddha: Tantric Mahamudra for Everyday Life
Oorspronkelijk verschenen op: overpeinzende.nl/2013/geluksknop-meditatie-werkt/
Bovenstaande afbeelding is een foto van een Boeddha hoofd die ik o.l.v. Lies Gronheid gemaakt heb.
Jules Prast zegt
Een mooi voorbeeld van ‘dharma delen’. Dank voor je openhartige reflecties!
Willie Brunekreeft zegt
Bedankt voor het delen van je ervaring met de dharma. De ‘Beginners mind’ is een mooie staat van geest en goed om die te cultiveren.
De zin waaraan ik blijven haken, is: “De duidelijkste risico’s van meditatie zijn het gevolg van een verkeerd begrip van meditatie of te snel gaan.” Dat vijf-minuten meditaties zelfs voor beginners geen kwaad kunnen, ben ik met je eens. Aan intensieve beoefening zitten echter wel degelijk risico’s. En die hebben m.i. niet alleen te maken met ‘verkeerd begrip of te snel gaan’.
Ik heb ervaren (en belezen) mediterenden in ernstige geestelijk problemen zien komen na een stilte meditatie retraite. Bij een aandoening is nl. niet alleen je fysieke of geestelijke conditie van belang, maar ook je aanleg en de omstandigheden. En de laatste twee heb je niet in de hand. Het is bekend dat ingrijpende levensgebeurtenissen, slaapproblemen, weinig of juist veel zintuiglijke prikkels, lichaamsontregeling (door koorts of drugs) geestelijk heel belastend kunnen zijn. Het is dus zaak om in deze omstandigheden extra goed voor je zelf te zorgen en mild voor jezelf te zijn.
Edel Maex heeft hier een mooie column aan gewijd (https://boeddhistischdagblad.nl/is-meditatie-gevaarlijk-edel-maex-antwerpen/). Hij zegt o.a.: “Meditatie is transformatie van pijn naar mededogen.” Mooier kan ik het niet verwoorden.
Katinka Hesselink zegt
Bedankt voor je toevoeging.
Ik heb te weinig ervaring met meditatie begeleiding om te kunnen beoordelen wat de lange termijn risico’s van meditatie zijn.
Het is echter met reden dat ik schreef (zoals je al citeerde, maar de nadruk is nieuw):
“De duidelijkste risico’s van meditatie zijn het gevolg van een verkeerd begrip van meditatie of te snel gaan.”
Risicogroepen zouden inderdaad extra langzaam moeten gaan en stilte retraites zou ik niet snel aanraden aan beginners.
Ik neem aan dat er op den duur een lijstje risico-factoren kan ontstaan. Drugs gebruik, een neiging tot fantaseren en misschien zelfs een te groot gemak om in trance te raken horen daar wat mij betreft op thuis.
Het is hoe dan ook met reden dat ik schreef dat 5 minuten meditaties voor niemand een risico hoeven te zijn. Voor langer durf ik niet (in alle gevallen) in te staan.
Willie Brunekreeft zegt
Wat is te snel gaan? Bij ‘te snel willen gaan’ kan ik me iets voorstellen. Want dan zet je jezelf bewust of onbewust onder druk.
Maar ik weet niet of de hoeveelheid meditatie ervaring zo’n grote rol speelt bij het ontstaan van een psychische crisis. Het is net zo iets als het opsteken van een storm, een kwestie van pech wanneer je op de verkeerde plek, op de verkeerde tijd bent… Zoiets als een ‘karmic wind’.
Voor het doorstaan van die karmische orkaan kan een flinke dosis ‘dharma practice’ natuurlijk wel van belang zijn. Daarom zou het jammer zijn om bepaalde mensen (of risicogroepen) bij voorbaat uit te sluiten van bijv. meditatie retraites.
Deelnemers hebben m.i. daarbij hun eigen verantwoordelijkheid. En het zou goed wanneer begeleiders zich bewust zijn van de mogelijke risico’s en alert zijn op eventuele signalen.
De dharma is prachtig, wanneer we ook dan open en aandachtig aanwezig kunnen zijn in momenten van geluk en in momenten van ultieme angst, rusteloosheid of wat dan ook.
Katinka Hesselink zegt
Tja – dat is natuurlijk precies het probleem: je wil mensen niet uit sluiten, en je weet het van te voren niet. Maar het kan de bedoeling niet zijn dat mensen ongelukkiger en chaotischer uit een retraite komen dan ze er in kwamen. Als het niet heelt, hoe kan het dan ‘goed’ zijn?
Waar het voor gewoon neurotische mensen heel goed kan zijn om eens ‘los’ te komen, kan meditatie voor sommige anderen dingen in beweging brengen die ze niet meer op orde krijgen.
De vraag is inderdaad in hoe verre je als leraar/organisatie verantwoordelijk bent voor wat er bij mensen boven komt in zo’n retraite.
Ik heb het antwoord niet. Maar zeggen dat de verantwoordelijkheid alleen bij de deelnemer ligt is behoorlijk naïef, vind ik.
Ik ben er van overtuigd dat het voor sommige mensen beter is om gewoon eens lekker in een moestuin te werken, een paar weken lang. Of zo.
De uitersten waar we niet in moeten vervallen denk ik zijn:
– onze vorm van dharma (mediteren – traditioneel beoefend door een kleine minderheid en niet door leken) verheerlijken en doen alsof die voor iedereen goed is.
– uit angst mensen buiten sluiten die juist baat kunnen hebben bij de sangha.
Ergens tussen die twee is een middenweg en daarbij zullen leraren en organisaties moeten proberen te handelen vanuit wijsheid. Wetend dat ze niet alles weten.
Wat wel blijft is dat de meeste meditatieleraren geen therapeuten zijn. Voor wie van tevoren al weet dat er kans op een psychose bestaat is het een goed idee om een meditatieleraar/sangha op te zoeken waar psychologische expertise is.
En mocht iemand binnen komen bij een centrum en zo’n verhaal vertellen, dan zal het centrum de verantwoordelijkheid moeten nemen om die persoon of weg te sturen (we kunnen dit niet aan, het spijt ons) of die persoon op een gevoelige manier in de gaten houden. Zonder op te dringen.
Of zo. Het is rommelig, zoals het leven.
Willie Brunekreeft zegt
Wat is helend? Edel had over “Meditatie is transformatie van pijn naar mededogen”. Zo ervaar ik dat zelf ook. Ik ben door diep dal gegaan maar daar wel met meer zelfinzicht uitgekomen.
‘Maar zeggen dat de verantwoordelijkheid alleen bij de deelnemer ligt is behoorlijk naïef, vind ik.’ Volgens mij is het de essentie van de dharma, verantwoordelijkheid nemen voor je eigen daden. En niet de oorzaken van je geluk of ongeluk buiten jezelf zoeken.
Daarnaast hoort een organisatie uiteraard duidelijke en eerlijke informatie te verstrekken. Wat wel eens lastig is, want meditatie centra missen nogal eens de psychische kennis, en bij therapeutische centra mist de spirituele dimensie en de diepere meditatie kennis.
Laat ik besluiten met iedereen wijsheid en mildheid voor zichzelf toe te wensen. Metta.
Stefanie zegt
Bedankt voor dit artikel en de reacties. Ik denk dat de kracht van meditatie niet onderschat mag worden, maar ook niet overschat. Daar bedoel ik mee in eerste instantie komt iemand labiel over dan kan er afgevraagd worden of meditatie wel direct goed is, en heeft bijvoorbeeld iemand problemen, en verwacht men dat meditatie dit allemaal oplost dan kan de motivatie sterk afnemen als dit zo niet blijkt te werken. De eerste stap lijkt mij een goede leraar en sangha zoeken als men zich aangetrokken voelt tot boeddhisme.