Maanden geleden al bedacht ik de frase ‘the happiness on button’ in mijn overpeinzingen over het effect van meditatie op mijn persoonlijk leven en beleving. Ik heb er niet over geschreven want – zo in eerste instantie weet je niet of het blijvende is, en ten tweede klinkt het wel erg popiejopie.

Intussen heb ik meer dan een jaar met regelmaat gemediteerd en het wordt dus tijd voor een evaluatie. En ja, zoals de titel suggereert, voor mij helpt meditatie. Het is echt alsof ik een ‘geluksknop’ gevonden heb. Niet dat ik er altijd aan denk hem aan te zetten, of hem altijd kan vinden. Dat hoeft ook niet. Maar als ik hem vind, werkt het en ben ik gelukkiger alleen door mezelf er aan te herinneren dat dat kan: gelukkig zijn. Of zoiets.

Het is geen lineair effect. Ik heb vaak gehuild tijdens meditatiesessies, bijvoorbeeld. Op andere momenten had ik vochtige ogen en een grote glimlach op het gezicht. Ik heb liefdesverdriet en pijn ervaren het afgelopen jaar. En toch, over het geheel genomen, was ik nooit gelukkiger.

Ik weet niet of een jaar lang genoeg is om over langetermijneffecten te praten, maar aangezien ik merk dat ik andere spieren in mijn gezicht gebruik om die glimlach er op te krijgen, is er toch duidelijk iets aan het veranderen.

Soms kan ik mijn jongere zelf wel voor de kop slaan dat ik de theosofische waarschuwingen tegen meditatie (te) serieus genomen heb. Zeker – meditatie komt met risico’s, maar dat geldt ook voor auto rijden of de straat over steken. Ik weet vrij zeker dat de vijf minuten meditaties die geschikt zijn voor beginners, geen enkel kwaad kunnen, voor niemand.

De duidelijkste risico’s van meditatie zijn het gevolg van een verkeerd begrip van meditatie of te snel gaan. Een goed boek kan met het eerste helpen, maar een echte leraar is toch de beste optie. Twee jaar geleden blogde ik al over meditatie, maar het ging pas echt werken toen ik een leraar vond. Al kostte het me maanden om te erkennen dat hij mijn leraar was.

Wat dat tweede punt betreft: als je het type bent dat meditatie makkelijk vindt, als je het type bent dat makkelijk opgeslokt wordt door meditatieve ervaringen – positief of negatief – doe alsjeblieft rustig aan. Ik denk dat mijn Tibetaanse leraren in zo’n geval neerbuigingen zouden aanraden (van drie tot honderden per dag – nogmaals, doe rustig aan).

Ter informatie: het type meditatie waar ik bij terecht ben gekomen is niet de meest voorkomende vorm. Geen mindfulness. Begrijp me niet verkeerd: in zekere zin doe ik al 20 jaar lang aan ‘mindfulness’. Eens diep ademhalen is nooit routine, maar het zit in mijn gereedschapskist. Het enige punt is er aan te denken dat stuk gereedschap uit de kast te halen en te gebruiken. Niet heel anders dan die ‘geluksknop’.

In de Tibetaans-boeddhistische traditie zit een rijkdom aan visualisatie en analytische meditatie (~jnana yoga) oefeningen. Ik heb de meest gebruikelijke daarvan doorlopen met behulp van Thubten Chodron’s ‘Guided Meditations on the Stages of the Path’. (*) Ik heb gemediteerd op thema’s als liefde, empathie, de dood, de continuïteit van het bewustzijn voorbij de dood en voor de geboorte, gehechtheid enzovoorts.

Van de Lam Rim wordt gezegd dat hierin het volledige pad naar Boeddhaschap (~verlichting) besloten ligt. Om die reden omvat het zowel de belangrijkste Hinayana en Theravada analytische meditaties (Vipassana) als meditaties op Bodhicitta (de verlichtingsgeest) en de onderlinge verbondenheid van alles (ofwel leegte).

Op je adem letten is onderdeel van de meditatie-routine zoals die ook aan het Maitreya Instituut in Amsterdam onderwezen wordt, dus ook daarop heb ik geoefend. Dat was nogal een strijd, omdat ik geneigd was bij het letten op de ademhaling gespannen te raken en zelfs licht te hyperventileren. Als kind had ik vaak bronchitis. Het afgelopen jaar heb ik telkens weer losgelaten, en de volgende keer opnieuw geprobeerd. Het resultaat is dat ik er beter in ben dan ik was. Toch lijkt het niet waarschijnlijk dat letten op de ademhaling ooit een ontspannende oefening wordt.

Janny de Boer, een van mijn leraren in Emst (nu Loenen) maakte het me makkelijker door te zeggen dat het niet gaat om het letten op de ademhaling – het gaat er om het denken rustig te krijgen. Als je dat kunt, is letten op de ademhaling als voorbereiding op analytische meditatie, niet nodig. Dat heb ik dus een tijdje gedaan, maar tegenwoordig stoom ik gelijk door naar de analytische meditaties en visualisaties zelf.

Analytische meditatie komt dicht bij wat theosofen ‘jnana yoga’ noemen. Jnana yoga is mij in Theosofische kringen uitgelegd als nadenken over theosofische leringen. Het verschil met analytische meditatie zoals er in het Tibetaans boeddhisme mee wordt omgegaan is dat je het persoonlijk maakt. Als je over de dood na denkt, bij voorbeeld, denk je niet alleen na over de dood in het algemeen, maar ook over je eigen dood en de dood van geliefden. Als je bezig bent om liefde voor alle wezens te ontwikkelen, begin je met het oefenen in gelijkmoedig staan tegenover vrienden, mensen aan wie je je ergert en vreemden.

Met andere woorden: analytische meditatie mag met ‘denken’ bezig zijn, maar het is een denken over heel persoonlijke zaken die raken aan sterke emoties. Zoals een van mijn andere leraren steeds weer zei: het punt is bewegen van hoofd naar hart. Dit klinkt als niet meer dan woorden, tot je merkt dat je hart-chakra wakker wordt en zich regelmatig met vreugde vult.

Begrijp me niet verkeerd: het is zeker de bedoeling dat je eerst je denken tot rust brengt en dan pas met analytische meditatie begint. In mijn traditie word je ook geacht allerlei gebeden op te zeggen. In de praktijk vindt ieder zijn eigen pad. Sommige mensen vinden die gebeden fantastisch, anderen de visualisaties, sommige gaan serieus bezig met analytische meditatie (en daarvoor heb je niet eens een meditatiekussen nodig). Voor mij is het die laatste twee. Wat niet wil zeggen dat stilte niet af en toe langs komt.

Mijn voornaamste beoefening is een combinatie van standaard gebeden (waar ik een wisselende hoeveelheid van doe, elke ochtend), gecombineerd met een complexe visualisatie rond de Dalai Lama. Deze oefening is niet echt bedoeld voor de meeste beginners. (#)

Wat ik wel iedereen aan kan raden, ook om te kijken of visualisatie meditatie bij je past, is langs te gaan bij het Maitreya Instituut (Amsterdam, Loenen, Groningen en Breda) en Leren Mediteren, van Kathleen McDonald. Dit boek kan wat overweldigend zijn als je het van kaft tot kaft gaat lezen. Lees het als een soort kookboek: negeer al de recepten (ofwel meditatie oefeningen) die je die dag niet gaat doen. Je doet ze een voor een en ik raad aan om een oefening een week lang regelmatig te doen voor je door gaat naar een volgende. Eerlijk gezegd heb ik daar zelf nooit het geduld voor gehad. Op die lange meditatie op de Dalai Lama na heb ik meditaties nooit vaker dan drie keer achter elkaar gedaan.

De reden dat ik deze visualisatie meditatie op de Boeddha aan raadt is omdat ik daar begonnen ben. Het is feitelijk al een best complexe visualisatie, ook al is de visualisatie die ik tegenwoordig doe nog complexer. Hij maakte me de eerste keer dat ik hem deed al heel gelukkig. Dat is toch niet niets, vind je ook niet?

Al met al: meditatie werkt. Het helpt me op een gezonde manier in contact te komen met mijn gevoelens, en maakt me gelukkiger en kalmer, ook als er problemen zijn. Er zijn allerlei soortenmeditatie– probeer ze uit en kijk wat bij je past. Denk er aan dat het gaat om het trainen van je bewustzijn. Welke meditatie beoefening je ook gaat doen, het wordt altijd lastig, want leren is nu eenmaal lastig.

*) Jammer genoeg is dit boek niet in het Nederlands verkrijgbaar. InLoenenzijn wel diverse Lam Rim schema’s te krijgen.

#) Te vinden in twee Engelstalige boeken:Becoming the Compassion Buddha: Tantric Mahamudra for Everyday LifeenTantra: The Foundation of Buddhist Thought Volume 6, Geshe Tashi. Ik zou ze geen van beide aanraden voor je Introduction to Tantra : The Transformation of Desire van Lama Yeshe gelezen hebt. Gelukkig is dit laatste boek wel in het Nederlands vertaald: Introductie in tantra, Lama Yeshe.