• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Veertiende jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Jana Verboom
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Boeddhisme » Han de Wit – Op zoek naar westerse dharmataal

Han de Wit – Op zoek naar westerse dharmataal

10 mei 2018 door gastauteur

Kan de ontwaakte staat worden verwoord in de taal van de niet-ontwaakte staat, op een manier die mensen op weg helpt naar dit ontwaken? Dat was de vraag die de Boeddha zich zeven weken lang stelde, zittend onder de Bodhiboom, waar hij samyaksamboeddha, de staat van Volledig Ontwaakt-zijn, had bereikt. Hij verdiepte zich in die vraag uit compassie voor de niet-ontwaakte mens en in het volle besef dat dit een riskante onderneming zou zijn.

Han F. de Wit

Riskant, omdat het gevaar bestaat dat mensen de ontwaakte staat gaan interpreteren in termen van de niet-ontwaakte staat en zo hun begrip ervan op maat van hun huidige begrip snijden. Zijn onderricht, de boeddhadharma, zou daardoor vervormd raken tot iets dat ons niet langer kan bevrijden van onze egocentrische en pijnlijke werkelijkheidsbeleving, maar tot iets dat wonderwel in onze niet-verlichte visie lijkt te passen en ons zo juist verder aan die visie bindt.

Gecastreerde dharma

Dit is een universeel spiritueel probleem, dat ook in onze tijd aan de orde is: ook wij lopen het risico om de boeddhadharma aan te passen aan en in te passen in begrippen en denkwijzen, waarin wij als gewone, niet-verlichte mensen zijn opgevoed en geschoold. Dan zeggen we al gauw, wanneer we de dharma horen: ‘Ah! Dat beweren mijn lievelingsauteurs Jung, Maslow en Rogers ook!’ Of: ‘Die gedachten vind ik ook bij Kant, Husserl en Wittgenstein’. En zelfs: ‘Ja, dat zegt de moderne fysica ook!’ Als we zo naar de dharma luisteren, horen we nooit iets nieuws. We horen alleen bevestigingen van de visie en de begrippenkaders die we al hebben. Dat is misschien wel prettig, maar we leren er niets van.

We zouden dan een geamputeerde – zeg maar gecastreerde – dharma krijgen, die geen enkele spiritueel transformerende potentie meer heeft, maar die tot een prettig intellectueel consumptiegoed is verworden. En voor zover de visie van de Boeddha niet lijkt te passen op onze conventionele begrippenkaders, verliezen we dan al gauw alle interesse of verwerpen we haar als ‘niet van deze tijd’. Maar kan het anders? Is het onvermijdelijk om de boeddhadharma in te passen in onze huidige denkkaders? Is zwijgen – en de Boeddha heeft dat zeven weken lang serieus overwogen – dan toch eigenlijk de enige optie of kan men spreken? Een waar dilemma!

Nieuwe wijn in oude zakken

De Boeddha loste dit dilemma op een hele praktische manier op: hij begon de bestaande begrippenkaders en denkpatronen, waarmee de mensen in zijn tijd vertrouwd waren op te rekken in de richting van zijn visie, als het ware te infiltreren. Door ze op een iets andere manier te gebruiken in zijn onderricht, begonnen de betekenissen van de termen die hij daartoe gebruikte te verschuiven en wel in een richting die hij heel helder voor ogen had: in de richting van de ontwaakte staat. Vanuit zijn ontwaakte staat keerde hij bestaande termen eens om en om en onderzocht ze op hun mogelijkheden om zijn visie, zij het ook voorlopig en onvolledig, mee uit te drukken.

critical pali dictionaryWat hij deed was in zekere zin nieuwe wijn gieten in oude zakken. Maar wel zo, dat deze krachtige wijn inwerkte op het materiaal en de vorm van de zak waarin zij werd gegoten. En wanneer zijn leerlingen zo dan wat los raakten van hun gebruikelijke manier van betekenis toekennen aan deze termen en begonnen te beseffen dat de Boeddha toch wat anders bedoelde dan wat zij aanvankelijk dachten, dan bood de Boeddha weer verder onderricht in termen waarvan de betekenissen nóg weer verder af stonden van de conventionele denkwereld van zijn tijd en cultuur en die weer dichter bij zijn visie stonden. Beginnend met een formulering van zijn realisatie in een taal die dicht bij de conventionele noties van zijn tijd lag, schiep hij zo een reeks van ‘dharmatalen’ , die op elkaar voortbouwden en steeds vollediger zijn visie konden overdragen.

Wat de Boeddha deed is kenmerkend voor het boeddhisme als levende traditie. In de loop van 2500 jaar boeddhisme – zijn er steeds weer mensen geweest, die zich de verlichte visie van de Boeddha hebben eigen gemaakt en die vandaar uit in hun tijd en cultuur nieuwe uitdrukkingsvormen zochten en vonden om zijn visie en de weg erheen toegankelijk te maken.

Westerse dharmataal

Nu het boeddhisme in het Westen – steeds dieper wortel schiet is het proces van het ontwikkelen van een westerse dharmataal gaande. In onze tijd geplaatst, zou de Boeddha ongetwijfeld zijn oog hebben laten vallen op onze gangbare psychologische, filosofische en religieuze begrippenkaders, omdat daarin termen te vinden zijn die over de menselijke geest en ervaring gaan. Maar hij zou dan wel de betekenis van deze termen zó ombuigen, dat de boeddhistische visie op de menselijke geest en ervaring erdoor kan worden uitgedrukt. En dat is precies wat Chögyam Trungpa, sinds zijn komst naar het Westen is gaan doen.

Chögyam Trungpa
Chögyam Trungpa

Chögyam Trungpa Rinpoche is daardoor een van de meest invloedrijke boeddhistische leraren geworden, die in de tweede helft van de vorige eeuw vanuit Tibet naar het Westen kwamen. Vanuit zijn klassieke boeddhistische training die hij in Tibet als abt van de kloosters in Surmang had ontvangen, zocht hij naar westerse termen, die zich leenden voor het communiceren van de visie van de Boeddha in onze cultuur en tijd. Zijn studie van de westerse psychologie en filosofie aan de Universiteit van Oxford stelde hem in staat om dat zó te doen, dat wij kunnen horen dat hij iets nieuws zegt in termen die wij wellicht in een ander verband hebben geleerd.

Trungpa past niet de boeddhadharma aan bij psychologische denkkaders en begrippen, maar, andersom, hij past psychologische termen en begrippenkaders aan bij de presentatie van de dharma. Zoals gezegd is dat een riskante, maar onvermijdelijke onderneming. Want we kunnen gemakkelijk de indruk krijgen dat Trungpa van de boeddhadharma een psychologie heeft gemaakt, terwijl hij in feite het omgekeerde doet: van begrippen uit de westerse psychologie een voertuig maken – dat bruikbaar is om essentiële noties uit het boeddhisme te communiceren.

Spanningsveld

Tussen boeddhisme en psychologie bestaat een spanningsveld. Ik heb als psycholoog en leerling van Trungpa dat spanningsveld aan den lijve ondervonden. Nadat ik kennis had gemaakt met de boeddhistische visie op de menselijke geest en ervaring, besefte ik dat onze westerse psychologie aan een groot aantal kernthema’s van ons bestaan voorbij gaat. In deze psychologie is weinig tot niets te vinden over hoe om te gaan met levensangst, kortzichtigheid en hardvochtigheid – laat staan over hoe ons daarvan te bevrijden – en over hoe levensmoed, helderheid van geest en compassie te ontwikkelen. Ik begon mij destijds dan ook af te vragen of het wel zinnig was mij met deze psychologie nog langer bezig te houden en legde deze vraag tenslotte voor aan Trungpa Rinpoche. Zijn antwoord was: ‘Meditate more and study the buddhadharma more. Then go back to psychology’. Dat advies heb ik opgevolgd en dat heeft bij mij, bij terugkeer naar de psychologie, geleid tot het schrijven van onder meer De Verborgen Bloei.

Boek Je gezonde kernMaar dat spanningsveld is ook voelbaar in de wijze waarop Trungpa zelf zich tijdens zijn leven uitsprak over de westerse psychologie en psychotherapie. Hij liet zich daar bij tijden uiterst kritisch over uit. Dat gebeurde altijd wanneer hij de indruk had dat westerse psychologen en psychotherapeuten de boeddhadharma op maat van hun eigen theorieën probeerde te snijden. Hij noemde dat ‘het redigeren van de boeddhadharma’, waarmee hij het op maat snijden naar westerse ideeën bedoelde. Wanneer hij zag dat bepaalde aspecten van de boeddhistische visie en haar beoefening in een geheel andere, psychologische of psychotherapeutische context geplaatst en als ‘boeddhisme’ werden gepresenteerd, dan verzette hij zich daar met alle kracht tegen, ook in zijn geschriften.

Maar wanneer psychologen en psychotherapeuten open stonden voor de inzichten die Trungpa – gebruik makend van termen uit hun eigen discipline – aan hen voorlegde, dan vond hij niet alleen bij deze mensen zijn meest inspirerende en toegewijde gehoor, maar was er ook ruimte voor hem om zijn grote waardering voor de westerse psychologie te uiten. Dan was er ruimte om, geïnspireerd door boeddhistische en de westerse benaderingen, samen met deze mensen te zoeken naar nieuwe psychologische inzichten, nieuwe begrippenkaders en nieuw woordgebruik.                          

Bewerkt voorwoord bij Chögyam Trungpa. Je Gezonde Kern; een boeddhistische benadering van psychologie. Utrecht: Ten Have, 2006.

Han de WitDr. Han F. de Wit, psycholoog, werd in 1975 leerling van Chögyam Trungpa Rinpoche. Hij is acharya (leraar) in de Shambala-traditie van het Tibetaanse boeddhisme.

Dit artikel verscheen ook op website van Vrienden van het Boeddhisme en wordt met toestemming van de auteur in het BD geplaatst. Het werd eerder- op 23 september 2013-  in het BD gepubliceerd. Maar de inhoud heeft zijn waarde niet verloren.

 

Categorie: Achtergronden, Boeddhisme Tags: Chögyam Trungpa, dharmataal, Han de Wit, je egzonde kern, psychologie, spanningsveld, westen

Lees ook:

  1. Han de Wit – Op zoek naar westerse dharmataal
  2. Isabella van Vliet over misbruik binnen Shambhala – ‘ik zal niet langer zwijgen’
  3. Robert Keurntjes – Boeddhisme en psychologie
  4. Hans van Willenswaard – Het mysterie van de Zwarte Tulp (10) – de invloedsfeer van de theosofie

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Jules Prast zegt

    23 september 2013 om 18:51

    Bestaande begrippen verwijden en laden met boeddhistische betekenis: dat kunnen we ook zelf doen naturlijk!
    Een zeer inspirerend artikel dat moet gisten in het gemoed om in de praktijk tot rijping te komen.

  2. Henk Molenaar zegt

    23 september 2013 om 19:17

    Ik dacht dat het beste westerse zen woord ‘vol-ledig’ was :-)

  3. G.J. Smeets zegt

    10 mei 2018 om 18:38

    “Op zoek naar westerse dharmataal.”
    Waarom zou je daarnaar op zoek gaan? Ze ligt voor de voeten voor het oprapen. Dukkha (onbevredigende aard), anicca (veranderlijkheid) en anatta (samengesteldheid) zijn door -tig proefondervindelijke [ehipassiko] disciplines binnen en buiten de universiteit gedetailleerd beschreven, geanalyseerd en geduid. Inclusief nibbana, het uitdoven van verlangen, verzet en onwetendheid.
    De ironie van de geschiedenis is dat zelfbenoemde westerse boeddhisten hun eigen canon niet kennen c.q. over het hoofd zien c.q. bagatelliseren. Een enkele (auto)biografie van een excellente wetenschapper (Feynman, Einstein) of kunstenaar (fotograaf Michel Szulc-Krzyzanowski is een voorbeeld) volstaat om te zien dat die mensen de dhamma door en door kennen en er geen enkel boeddhistisch jargon voor nodig hebben.

  4. Piet Nusteleijn zegt

    11 mei 2018 om 09:32

    Er zijn recentere “Boeddha’s”. Mag ik J.Krishnamurti noemen?
    Hij ging voorbij. Met groet.

  5. Guy Dubois zegt

    11 mei 2018 om 12:25

    Zelfrealisatie vloeit niet voort uit woorden. Noch uit concepten. Zelfrealisatie is gaan. Gaan. Voorbij gaan. Voorbij voorbij gaan. Gate, gate, paragate, parasamgate, bodhi svaha. Dáár ligt Ontwaken. In het nú. In dít moment. Zo dichtbij dat we er meestal gewoon naast grijpen…

  6. Daishin zegt

    11 mei 2018 om 13:40

    Ik zeg niks en zwijg.
    En zelfs dat is teveel.

Primaire Sidebar

Door:

gastauteur

diverse schrijvers 
Alle artikelen »

Agenda

  • Agenda
  • Geef je activiteit door

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 10 februari 2025
    Zen Spirit studiegroep 'Het verborgen licht'-vanaf 10 februari 2025
  • 2 mei 2025
    Phowa Studieweek
  • 9 mei 2025
    Seminar Tenzin Wangyal Rinpoche
  • 12 mei 2025
    Maandagochtend meditatie in Amsterdam-West
  • 13 mei 2025
    Verdiepingsbijeenkomst Hand in hand met de Boeddha
  • 13 mei 2025
    Dinsdagavond op even weken samen mediteren in Almere Buiten
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Weet jij wat een anker is? Test jezelf!

    Hans van Dam - 2 mei 2025

    Deel 3 van een 5-delig dwaalgesprek over de mystieke roos.

    ‘Het leven zelf is zazen’

    Wim Schrever - 28 april 2025

    De grote tragedie hier in het Westen is dat we onze eigen spirituele traditie zo snel hebben opgegeven en met het badwater -de religie- ook het kind -de spiritualiteit- hebben weggegooid. Terwijl een mens fundamenteel nood heeft aan spiritualiteit, aan zingeving.

    Geschiedenis als wapen deel 1

    Kees Moerbeek - 20 april 2025

    President Vladimir Poetin zei in 2014: ‘Onze collectieve herinnering bepaalt onze cultuur, onze geschiedenis en onze tegenwoordige tijd. En onze toekomst zal worden gevormd aan de hand van onze historische ervaring.’ Hij is het zelf die actief deze herinnering en ervaringen vorm geeft en propageert. Ivo van de Wijdeven schrijft dat in de Sovjettijd er nog werd gegrapt dat het land een zekere toekomst had, maar een onvoorspelbaar verleden. Onder Poetin is Ruslands geschiedenis als in beton gegoten. Er is maar één historische waarheid en deze is verankerd in de grondwet en de Nationale Veiligheidsstrategie.

    Jaloerse goden te slim af – de geschiedenis de baas…?

    gastauteur - 13 april 2025

    Hongersnood in een hermetisch afgesloten kuststrook die onwillekeurig aan de vernietigingskampen van weleer doet denken, besmet met meer dan een zweem van genocide… Regeert Adolf Hitler over zijn graf heen? Want bestaat Israël niet bij diens gratie? Zou zonder die bittere nazi-erfenis Palestina als land van drie monotheïstische religies niet nog gewoon zo heten? Is de grond er niet vervloekt, juist door godsdiensten die, gevoed vanuit één fictieve bron, vervolgens als protestbeweging steeds in chronologische volgorde aan haar voorgangster ontspruiten, waarmee de kiem voor een eeuwigdurende vete om de absolute waarheid is gelegd? En claimt niet elk van deze broeder- of zusterstromingen dat stuk met hun aller bloed doordrenkte aarde, aanvankelijk voor Abrahams JHWH, vervolgens voor Jezus’ Vader en ten slotte voor Allah – drie godheden die, in verbitterde onderlinge jaloezie verwikkeld, strijden niet alleen om religieuze hegemonie, maar ook om de profane en politieke macht?

    Wat is quiëtisme?

    Hans van Dam - 27 maart 2025

    Over het stillen van de wil.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Het jaar 2025 – dag 129 – vrede en alle goeds
    • De dood van de paus
    • Seks: Joodse posities in Joods Museum Amsterdam
    • Paus Leo XIV – ‘help ook elkaar om bruggen te bouwen – met dialoog, met ontmoeting’
    • Aardbeving van magnitude 3,7 schokt Tibet

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.