• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Elfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Eelco van der Meulen
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
  • Privacy

Home » Boeddhisme » Boeken – Ecodharma Buddhist Teachings for the Precipice

Boeken – Ecodharma Buddhist Teachings for the Precipice

20 januari 2021 door gastauteur

Zoals de ondertitel al doet vermoeden: dit is een urgent boek. De auteur, de zenboeddhist en hoogleraar boeddhistische en comparatieve filosofie, David Loy (1947) is zeker geen klimaatontkenner. Onze mensheid staat volgens hem aan de rand van een ecologische afgrond, een afgrond waar ze onherroepelijk vanaf valt als ze haar levenswijze niet snel en drastisch verandert. Deze gedachte is an sich niks nieuws, maar Loy neemt dit besef als uitgangspunt om zijn eigen religieuze traditie, het mahayana- en specifiek het zenboeddhisme, kritisch te evalueren. Hij stelt zichzelf de vraag of de ecologische crisis niet ook opgevat moet worden als een crisis van het boeddhisme? Nu zal niet iedere lezer een kritische evaluatie van het boeddhisme relevant vinden, maar Loy’s analyse gaat verder en bespreekt uiteindelijk ook een meer fundamentele kwestie: is ons moderne seculiere wereldbeeld niet de kern van het probleem? Kan een wereldbeeld dat niet alleen een onderscheid maakt tussen lichaam en geest/ziel, maar dat tevens een materiële, zielloze wereld oplevert, waarin alles buiten de mens slechts bestaat als middelen die haar ter beschikking staan, eigenlijk wel een duurzame levensstijl voortbrengen?

Met Ecodharma biedt Loy daarom een overdenking ook van ons modern zelfverstaan en de effecten die dat heeft op onze leefwereld. Ook al gebruikt Loy een boeddhistisch filosofisch kader om dit probleem te duiden, hij verliest nergens de beperkte voorkennis van de niet-boeddhistische lezer uit het oog en verwoordt zijn inzichten op een wijze die voor een breed publiek toegankelijk zijn.

Tekst Gijs Mushin van Gaans

Vanwege de thematiek is het geen gemakkelijk boek geworden. Vooral het eerste hoofdstuk ervaarde ik als confronterend. Loy bespreekt hier meerdere voorbeelden van hoe het menselijke ingrijpen onze natuurlijke wereld heeft vernietigd. Het schokeffect van zijn beschrijving heeft echter als doel om twee belangrijke observaties te onderstrepen. Allereerst, dat de ecologische crisis niet een extern probleem betreft, maar door de mens zelf is gecreëerd. Loys beoogde publiek zal deze stellingname nog grotendeels onderschrijven, maar zijn tweede observatie lijkt me moeilijker te verteren. Als tweede stelt Loy namelijk dat onze collectieve reactie op de crisis, hoewel niet te verwaarlozen, ver van adequaat is. Deze reactie pakt namelijk de kern van het probleem niet aan.

Om zijn visie op het probleem te verduidelijken gebruikt Loy de metafoor van een ijsberg. Klimaatverandering is slechts het topje van die ijsberg, de merkbare gevolgen van een dieper liggend probleem. Daarbij maakt hij meteen ook de opmerking dat wij in het Westen eigenlijk nog maar echt weinig merken van die veranderingen, want de grootste gevolgen worden gevoeld in de armere delen van de wereld. Wanneer we alleen pogen om de directe oorzaken van de klimaatcrisis aan te pakken, houden we geen rekening met  dat deel van deze ijsberg dat onder de zeespiegel drijft en de diepere oorzaken biedt voor deze crisis. Deze oorzaken zijn veelomvattender en complexer en vragen daarom om een diepgaandere analyse. Hier, onder de spreekwoordelijke zeespiegel, komen alle bijna alle probleemstukken van de eenentwintigste eeuw samen: klimaatveranderingen, sociale rechtvaardigheid, onevenredige verdeling van rijkdom en macht, racisme, etniciteit, neokolonialisme etc. Voor Loy zijn dit allemaal symptomen van een nog dieperliggend probleem: ons moderne wereldbeeld.

Dat wereldbeeld ontwikkelde zich volgens Loy voornamelijk vanaf de Reformatie. Reformatoren als Luther en Calvijn verbanden Gods aanwezigheid uit de rituelen en relieken en daarmee uit de materiële wereld. Vervolgens wisten filosofen als  Descartes de rationele geest definitief los te maken van het materiele lichaam. Zo werd onze werkelijkheid teruggebracht tot een gedesacraliseerd, mechanistisch universum. Daarmee ontstond er tevens een onderscheid tussen de mens enerzijds en de natuurlijke wereld, inclusief levende wezens anderzijds. Die natuurlijke wereld werd teruggebracht tot middelen die een oneindige, menselijke vooruitgang ondersteunen. Zelfs andere mensen, voor zover ze niet tot onze eigen sociale groep behoorden, werden steeds meer gezien als middelen. De transatlantische slavernij vormt daarvan het bekendste, doch niet enige, voorbeeld. In hoeverre ziet de westerse mens de textielwerkers in lage-lonen-landen inderdaad niet als middelen, goedkoop en vervangbaar?

Om het problematische van dit beeld te duiden, verwijst Loy naar een belangrijk concept binnen het boeddhisme: dukkha (lijden). Hij legt dit begrip wel  op een eigen manier uit.  De oorzaak van dukkha is begeerte (tanha). Loy beschouwt deze begeerte als een fundamenteel kenmerk van onze menselijke natuur. Volgens hem ervaren we dit dukkha als een constant besef van onvolledigheid of gebrek, een idee van niet voldoen. We proberen dit gebrek op te vullen door onszelf te perfectioneren. Dat kunnen we doen door middel van consumptie van allerlei luxegoederen of te pogen beter te presteren dan anderen. Sommigen zoeken echter hun toevlucht in religieuze ideeën die een onderscheid maken tussen deze onvolledige, natuurlijke, wereld en een ideale wereld, die vaak als een hogere, geestelijke, wereld wordt gezien. Wie denkt dat deze wereld slechts een voorbereiding is op een beter hiernamaals zal misschien wel ethisch bewust handelen, maar ziet ook dit aardse leven als een middel tot iets anders.

Met die laatste observatie snijdt Loy de vraag aan in hoeverre de ecologische crisis niet ook een spirituele, en specifiek een boeddhistische crisis is. Ondersteunt het westerse boeddhisme, met haar nadruk op een persoonlijke verlichting, vaak niet een ongezonde consumentistische-kapitalistische levensstijl? Immers, op het meditatiekussen leren we de druk van het moderne leven los te laten, zodat we deze de volgende dag weer aankunnen. Ook in Nederland belooft de grootste zenschool haar cursisten meer concentratie, minder piekeren en een betere nachtrust. Deze invulling van boeddhisme is dan wel westers, maar heeft op een bepaalde wijze oude, Aziatische wortels. Zij stoelt op een traditionele interpretatie van nirvana als een bestaanswerkelijkheid die deze aardse wereld, samsara, overstijgt. Dit samsara is de wereld van de begeerte en het lijden, waaruit men zich wil bevrijden. Door onze begeerte en ons ego los te laten, bereiken we nirvana en komen we vrij van dat lijden. En hoewel de westerse boeddhist gewend is dit deel van de boeddhistische filosofie in psychologische zin uit te leggen, blijft ook de hij op zoek naar een nirvana dat  los staat van de hectiek van alledag. Het meditatiekussen verwordt daarmee tot slechts een coping-mechanisme.

Loy benadrukt dat de uitleg van dit deel van de boeddhistische leer eenzijdig is. Op basis van fragmenten uit de oude soetra’s, maar ook verwijzend naar de filosoof Nagarjuna (tweede-derde eeuw n. Chr.; binnen de mahayanatraditie de tweede Boeddha genoemd), toont hij aan dat het boeddhisme traditioneel ook een andere interpretatie kent. In deze alternatieve interpretatie vallen  nirvana en samsara samen. Deze wereld is de wereld van zowel nirvana als samsara. Het verschil tussen beide is slechts een verschil in inzicht.

Het inzicht dat nirvana in deze wereld ervaarbaar maakt, is een besef van twee onderling afhankelijke inzichten: dat alles ten diepste leeg (sunnya) is en tegelijkertijd onderling afhankelijk en onlosmakelijk verbonden is. Niks heeft een eigen essentie of natuur. De mens, zowel als individu als gehele mensheid, staat niet los van de rest van de natuurlijke wereld. Wij zijn niet ‘in’ de wereld, maar we zijn een deel ‘van’ die wereld. Zoals een hand geen apart wezen is, maar een integraal onderdeel van mijn lichaam, zo verhoudt de mens zich tot de rest van zijn leefwereld. Die eenheid geldt ook voor ons lichaam en ons bewustzijn. Anders gezegd; Loys boeddhisme onderstreept dat alles één is, ook de transcendente en het immanente realiteit. En juist omdat we een integraal deel van de wereld zijn, zijn wij in alles afhankelijk van die wereld. Dit inzicht maakt een authentieke invulling van het boeddhisme mogelijk die een meer activistische karakter heeft.

De tegenstelling tussen mens/cultuur en natuur, maar ook tussen wij en zij, is volgens Loy dan ook onjuist. Dit mensbeeld, gebaseerd op de misvatting van een autonome, onvergankelijke ‘ik’, is de kern van het probleem. Teruggrijpend op de metafoor van de ijsberg is dit het grote deel dat we niet kunnen ontwaren onder de zeespiegel. Maar, benadrukt Loy, dit wereldbeeld vormt weer de basis voor vele instituties. Daardoor kan ook gesproken worden van institutionele dukha; de begeerte is zo vanzelfsprekend dat we onze maatschappij eromheen gebouwd hebben. Met name onze economie is afhankelijk van een constante groei, een constante begeerte naar meer. Zodra er zelfs al minder groei is dan het jaar ervoor, begint de economische motor te haperen. Deze onbegrensde begeerte botst op de beperkte mogelijkheden van moeder aarde. Doordat we onze verbondenheid met die hele aarde niet zien, blijven we streven naar meer productie, meer luxe etc. Dit streven leidt op zijn beurt alleen maar tot  meer vervuiling, meer uitbuiting en meer strijd. Omdat het gebaseerd is op een onjuist mensbeeld, wordt de begeerte echter nooit vervuld.

Hoe lossen we deze crisis op? Allereerst door de illusie van een onafhankelijke, afgescheiden ik te deconstrueren: dat is een belangrijk onderdeel van de meditatiepraktijk, zeker in het zenboeddhisme. Mediteren is niet een soort ontspanningsoefening. Het is de confrontatie aangaan met de bodemloosheid van het eigen bestaan. Deze confrontatie moet niet als nihilistisch worden opgevat. Ze werkt bevrijdend, aangezien het besef van sunnyata (leegte) en besef is van onbeperkte mogelijkheden en heelheid. Mediteren alleen is echter onvoldoende. De institutionele dukha moet ook worden bestreden. Het boeddhisme biedt in de vorm van ethische uitgangspunten ook handvatten om daaraan praktisch bij te dragen Hoewel Loy verwijst naar geloften die in de theravadatraditie een centrale rol spelen, benadrukt hij het mahayana-ideaal van de bodhisattva. Dat ideaal benadrukt de zogenaamde zes perfecties (paramitta’s). Het gaat te ver om deze perfecties en andere geboden nu te behandelen. Hier volstaat te benadrukken dat het leven van de bodhisattva zich kenmerkt door een intentie van een onbegrensde dienstbaarheid aan al het leven, je helemaal geven aan wat er op dit moment nodig is om deze wereld te redden. Loy trekt dat onbegrensde karakter van het bodhisattva-pad ver door: zelfs als we weten dat een grote catastrofe onvermijdbaar is, dan kan de bodhisattva, hier omgedoopt tot ecosattva, niks anders dan zich in zetten om het leed te verlichten.

Onze jeugd maakt zich zorgen over de aarde die we hen zullen nalaten. Zal deze nog wel leefbaar zijn als we niet snel drastische maatregelen nemen? Juist het onderwijs moet de plek zijn waarin leerlingen een doordachte visie kunnen ontwikkelen op de (gemeenschappelijke)problemen die zij tegen kunnen komen. Voor een deel betreft dat een krachtige kennis over natuurlijke oorzaken en mogelijke technische oplossingen. Het werk van David Loy, met name ook dit boek, deed mij beseffen dat de ecologische ramp die zich nu lijkt te voltrekken ook een onderwerp is voor het vak levensbeschouwing. Ze kan niet los gezien worden van onze wereld- en mensbeelden. Of het bodhisattva-ideaal voor leerlingen aansprekend is vraag ik me af. De dienstbaarheid die ermee gepaard gaat heeft daarvoor misschien een te idealistisch karakter. Toch is het samen kritisch reflecteren op verschillende mensbeelden in het licht van de milieuvervuiling, mijn inziens een noodzakelijk onderdeel van een levensbeschouwelijk onderwijs dat aan wil sluiten bij de leefwereld van leerlingen.

Gijs Mushin van Gaans is docentenopleider levensbeschouwing en geschiedenis, Fontys Lerarenopleiding Tilburg.

Loy, D. (2018), Ecodharma Buddhist Teachings for the Precipice, Somerville Wisdom Publications, Somerville, 193 pagina’s. €15,21

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Boeddhisme, Boekbespreking, Geluk, Gezondheid, Milieu, Natuur, Zen, Zorg Tags: Calvijn, crisis, David Loy, Descartes, docenten, dukkha, ecologische ramp, ecosattva, Gijs Mushin van Gaans, ijsberg, levensbeschouwing, Luther, Nagarjuna, nirvana, racisme, Reformatie, zeespiegel, zes perfecties

Lees ook:

  1. De kroning van Eisenstein
  2. Zen in the polder – film over meditatie en bewustzijn
  3. Mondiale ethiek voor de menselijke familie
  4. Boekbespreking – Zen en de gretige vogels

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Ton Smal zegt

    21 januari 2021 om 13:25

    Ik lees niets nieuws in deze samenvatting, vind het boek niets toevoegen aan wat we al weten.

Primaire Sidebar

Door:

gastauteur

diverse schrijvers 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 27 juni 2022 - 3 juli 2022
    Zomer Retraite met Losang Gendun
  • 2 juli 2022
    Zazenkai Zengroep Oshida met Helma Jifu Vulink
  • 3 juli 2022
    Kum Nye Yoga op zondag | Online
  • 4 juli 2022
    Open Les Kum Nye Yoga en Meditatie | Live op ma-di-wo
  • 4 juli 2022
    Online course The Twelve Links of Interdependent Origination
  • bekijk de agenda

De werkplaats

De werkplaats.

Boeddhistische kunstenaars

Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
lees meer »

Pakhuis van Verlangen

In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

Boekbespreking – Michael Bakoenin, God, de Staat en andere vormen van dictatuur

Erik Hoogcarspel - 30 juni 2022

Nog steeds, ook op de klimaatdemonstratie van 19 juni jl., ziet men groepen in het zwart geklede jongeren mee demonstreren die zich presenteren als vertegenwoordigers van het anarchisme. Deze groepen kunnen in het buitenland erg agressief optreden en zelfs banden onderhouden met extreemrechts. Vele oppassende burgers zien het anarchisme aan voor een uiting van jeugdige overmoed, die vanzelf wel zal overgaan. Hoe kun je immers een staat besturen zonder regering? Was het anarchisme niet een soort extreem communisme en hebben we niet gezien dat het communisme gewoon een slecht systeem is?

Boekbespreking – Renée Girard, de romantische leugen en de romaneske waarheid

Erik Hoogcarspel - 14 juni 2022

Volgens de literatuurwetenschapper René Girard (1923 – 2015) worden we juist niet als een uniek zelf geboren. Dit is volgens hem een romantische leugen waarmee we onszelf voor de gek houden. We ontwikkelen ons niet eens tot een uniek zelf, want in de regel worden onze keuzes niet gemotiveerd door een eigen unieke behoefte. We willen meestal graag hebben wat anderen al hebben, juist omdat die anderen dit willen hebben.

Hein Thijssen – ‘God was gewoon een implantaat’

Joop Ha Hoek - 9 juni 2022

‘Wanneer precies weet ik niet meer, maar op een bepaald punt in mijn leven brak mijn kritische geest open. Ik kan me ook niet meer herinneren hoe en op grond waarvan, maar er brak een periode aan waarbij ik me serieus begon af te vragen: hoe kom ik aan het begrip god’? God zat in mijn hoofd als een vage, vormloze massa. Ik moest toen heel nuchter vaststellen dat het begrip ´god´ geen weten was, geen ervaring, maar mij door mensen in  mijn omgeving was aangepraat, in mijn geest was geplant. God was gewoon een implantaat.´

Hein Thijssen – ´Het leven is een schijtende merel´

Joop Ha Hoek - 9 juni 2022

‘Alleen voor een ontwaakte is het achtvoudige pad een natuurlijke zaak’

Boekbespreking – Bernard Mandeville, een ondeugende denker?

Erik Hoogcarspel - 9 juni 2022

Bernard Mandeville (1670 – 1733) werd geboren in een gegoede remonstrantse familie te Rotterdam. Hij studeerde in Leiden en vertrok tegen het einde van de 17e eeuw naar Londen om er een medische praktijk op te zetten. Daar schreef hij eerst luchtige stukjes proza in tijdschriften, maar later publiceerde hij ook over geneeskunde en economie. Zijn bekendste boek is “De fabel van de bijen”.

Meer onder 'pakhuis van verlangen'

Footer

Boeddhistisch Dagblad

over ons

Recente berichten

  • Het jaar 2022 – dag 181 – boeren
  • Kloof tussen boekenrecensenten en lezers – auteur plaatst advertenties in NRC
  • Vrijdag Zindag – Arbeidsmigrant
  • Halte Hertenkamp, aantekeningen van Boeddha’s buschauffeur
  • Simpel en waar: drie nieuwe boeken van uitgeverij Samsara

Reageren

We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

Over het BD

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
Lees ons colofon.

Zie ook

  • Contact
  • Over ons
  • Columns
  • Reageren op de krantensite

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

 

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

 

Privacy en cookies

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

Noodzakelijke cookies

Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

Privacy

Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens