Een groeiend aantal Japanners eist volwaardige begrafenissen voor hun overleden gezelschapsdieren, wat leidt tot een verhit debat onder boeddhistische geleerden over wat er met huisdieren gebeurt na hun dood. Kunnen huisdieren worden herboren in het Pure Land?

Adachi Toshihide, lid van een boeddhistisch onderzoeksinstituut van de tempel Chion-in in Kyoto, besprak het onderwerp op een academisch seminarie bijgewoond door geleerden van de Jōdo sekte van het Pure Land boeddhisme, gehouden aan de Bukkyō Universiteit in Kyoto, in september 2016. ‘Hōnen [oprichter van de Jōdo sekte van het boeddhisme],’ aldus Adachi, ‘geloofde dat het voor dieren onmogelijk was om wedergeboorte in het Zuivere Land te ervaren, zonder eerst in een andere vorm herboren te worden’.

Het Zuivere Land Boeddhisme gelooft dat door het reciteren van de naam van de Amida Boeddha (Namu Amida Butsu, ruwweg ‘Ik neem mijn toevlucht tot Amida,’) een persoon na de dood in het Zuivere Land herboren kan worden. Huisdieren kunnen natuurlijk geen sutras zingen. In de conventionele boeddhistische rangorde leven huisdieren en andere dieren in het dierenrijk, een wereld van lijden die op de derde plaats in de opsomming van de zes rijken in de boeddhistische leer, twee rangen lager in de menselijke wereld. Voor een hond of kat om herboren te worden in het Zuivere Land, zou het eerst goed karma in het rijk der dieren moeten accumuleren en herboren worden als een mens. Dan, door het reciteren van de nembutsu als mens, zou het mogelijk zijn om het in het Zuivere Land geboren te worden.

Maar Hayashida Kōjun van de Universiteit van Taisho betoogde dat deze interpretatie onjuist was. ‘Hōnen leerde ook dat dieren in het Zuivere Land wedergeboorte kunnen bereiken door overdracht van verdienste,’ zei hij. Zelfs in het geval van een voelend wezen in het rijk van de dieren, betoogde hij, als een levend persoon de verdienste die door het lezen van de sutras aan een ander wezen werd overgedragen, dan was het mogelijk voor het dier om herboren te worden in het Zuivere Land.

Een rechtvaardiging voor deze opvatting is dat het zeker verkeerd zou zijn om te stellen dat de wedergeboorte in het Zuivere Land ook uitgesloten is voor mensen die om welke reden dan ook niet in staat zijn om de naam van Amida te reciteren, zoals doodgeboren baby’s en sommige gehandicapte individuen. Dit leidde tot het idee van de overdracht van verdienste, of ekō zoals het in het Japans bekend staat. Veelvoorkomende voorbeelden zijn het zingen van sutra’s en het uitvoeren van andere boeddhistische ceremonies gedurende de eerste zeven dagen na de dood van een persoon, en gedurende de 49 dagen na de dood. Op basis van deze gedachte zou zelfs een huisdier herboren kunnen worden in het Zuivere Land als de eigenaar van het dier ekô uitvoert en de verdienste overdraagt aan de ziel van het dode dier. Beoefenaars van het Pure Land Boeddhisme blijven de kwestie bespreken, en er zijn talrijke symposia en studiebijeenkomsten gehouden om de controverse te bespreken.

Het boeddhisme kwam zo’n 1500 jaar geleden naar Japan, en het onderwerp van wat er met huisdieren gebeurt na de dood was voor de boeddhistische geleerden van de vorige eeuwen geen onderwerp van brandend belang. In de afgelopen jaren is de vraag echter prominent geworden met het losser beleven van orthodoxe boeddhistische leerstellingen. Er zijn een aantal redenen voor dit verrassend felle debat.

Een factor is de veranderende sociale omgeving in Japan. Vergeleken met het verleden zijn mensen vandaag de dag meer gehecht aan hun huisdieren. Tot ongeveer dertig jaar geleden werden dieren normaal gesproken buiten gehouden in tuinen of tuinen, vooral in het geval van honden. Maar in de afgelopen decennia is het steeds vaker voor mensen om in appartementen te wonen. Bovendien zijn de voorkeuren verschoven naar kleinere rassen, zodat veel mensen er nu van uitgaan dat hun huisdier bij de rest van het gezin in huis zal wonen.

Huisdieren worden tegenwoordig door velen beschouwd als volwaardige leden van het gezin, met een gelijke en in sommige gevallen hogere status als menselijke leden van een huishouden. Daardoor voelen meer eigenaren zich nu gedwongen om goede rouwrituelen uit te voeren wanneer hun geliefde huisdier is verhuisd naar een nieuwe omgeving.

Boeddhistische tempels in grote steden krijgen steeds vaker verzoeken van nabestaanden die boeddhistische rouwdiensten voor hun huisdieren willen uitvoeren. Veel priesters weigeren het verzoek ronduit. Het idee van een mens en een huisdier die na de dood herenigd worden, zeggen ze, heeft volgens de boeddhistische voorschriften geen zin. Het cremeren van een dier en het plaatsen van zijn as in een tempelbegraafplaats naast menselijke resten, voegen ze eraan toe, zal voor andere families leed en onaangenaamheid veroorzaken. Teleurgesteld en gedemoraliseerd door deze afkeuring, besluiten sommige mensen de banden met hun familietempel te verbreken.

Niet alle tempels hebben echter zo’n streng standpunt ingenomen. Sommige van de meer flexibele begraafplaatsen bereiden zelfs speciale graven voor waar mensen naast hun dode huisdieren begraven kunnen worden. Boeddhistische tempels en openbare begraafplaatsen staan over het algemeen niet toe dat dierlijke en menselijke resten samen worden begraven.

Het oudste graf van Japan is een grafheuvel in Kishiwada, Osaka, dat de laatste rustplaats markeert van een beroemde trouwe hond die naar verluidt in de zesde eeuw heeft geleefd en na de dood van zijn meester de wacht hield bij het graf.