• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Twaalfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Columns » Het wegvallen van het zelf

Het wegvallen van het zelf

30 juli 2014 door Edel Maex

Sommige boeddhistische stromingen sturen aan op ervaringen als de grote dood, daikensho, satori, het wegvallen van het zelf, verlichting … Volgens Scharff is dit een heel recente westerse evolutie geïnspireerd door het werk van William James over de religieuze ervaring en vinden we daar in oude boeddhistische teksten weinig of niets over terug. Anderen daarentegen zien het wegvallen van het zelf als de bestaansreden van het boeddhisme.

Wat zegt de Boeddha in de Palicanon over het wegvallen van het zelf? Een van de meest geciteerde teksten is zijn (heel kort) onderhoud met Vacchagotta. Deze stelt hem op de man af de vraag of er een zelf is. De Boeddha antwoordt niet. Ananda is verbaasd dat de Boeddha Vacchagotta niet onderricht over anatta (niet-zelf). De reactie van de Boeddha is verhelderend. De vraag met ja of nee beantwoorden zou de indruk wekken dat het een opinie, een filosofische stelling is. Daarenboven zou een ja in strijd zijn met het ontstaan van inzicht in niet-zelf, terwijl een nee Vacchagotta alleen maar in de war zou gebracht hebben.

Anatta is dus geen filosofisch begrip maar, veel banaler, een van de kenmerken van de werkelijkheid (naast lijden en vergankelijkheid). Niets heeft een vaste essentie, ook wijzelf niet. We hebben wel de neiging aan alle fenomenen een vaste essentie toe te schrijven. Blijkbaar is het moeilijk functioneren zonder te doen alsof. Dat is geen probleem zolang we beseffen dat wij het zijn die aan de verschijnselen die illusoire essentie toeschrijven. Pas als we dat uit het oog verliezen en de dingen als echt en vast gaan zien, als we de verschijnselen reïficeren, wordt het een grote bron van lijden.

Het ‘wegvallen van het zelf’ is in dit licht een merkwaardige zinsnede. Hoe kan iets wegvallen dat er nooit was? Maar misschien kan het, anders dan voor Vacchagotta, als retoriek, als upaya, voor anderen wel heilzaam zijn. Maar zodra we stellen dat het geen retoriek is maar een feit doen we uitgerekend datgene waar de Boeddha voor waarschuwde. Zo reïficeren we anatta. We voegen als het ware een zelf toe aan niet-zelf.

Toch is in deze stromingen de ervaring van de grote dood, daikensho, satori, het wegvallen van het zelf, de basis en legitimering van de leerling-leraarrelatie. De leraar heeft de ervaring van het wegvallen van het zelf, de leerling ambieert ze.

Op het internet circuleert een filmpje waarin Genpo Roshi en Andrew Cohen over deze materie van gedachte wisselen. Ik viseer geen van beide persoonlijk. Van een van hen heb ik ooit veel geleerd en daar kan ik alleen maar dankbaar voor zijn. Maar door zich op deze manier publiek te uiten openen ze een discussie die doorgaans besloten blijft in de privacy van de dokusankamer.

Beiden zijn het er roerend over eens dat verlichting in een hiërarchische relatie doorgegeven wordt en dat gelijkwaardigheid en vriendschapsrelaties tussen leraar en leerling dat proces alleen maar in de weg staan. De leerling moet zelf-loos worden en zich onder de leraar stellen om de dharma te laten stromen. De persoon van de leerling is niet belangrijk. De leerling is voor de leraar alleen maar belangrijk als ‘vessel of the dharma’.

Als ik de discussie volg is er niets in mij dat mij het gevoel geeft dat zij iets bereikt hebben wat ik zelf ook zou willen bereiken. Natuurlijk, zo is het argument, is juist dat het bewijs van mijn niet verlicht zijn. Mijn blinde vlekken verhinderen mij de diepere waarheid ervan te zien. Het is de arrogantie van mijn ego die mij verblindt.

Daar is niets tegen in te brengen. Iedereen heeft zijn blinde vlekken. Ik kan per definitie niet weten of er een ervaring is die ik nog niet gehad heb. Het is de goeie oude Freudiaanse catch–22. Wat kan ik doen? Iedere kritische zin opgeven en mij blind aan de voeten van de leraar werpen? Of afdruipen als mislukkeling die de moed niet heeft om de laatste stap te zetten?

Er rest mij niets anders dan mijn eigen integriteit. Misschien is er iets wat zij hebben wat ik nog niet heb, maar als ik naar hen kijk stel ik mij de vraag: ‘Wil ik zo worden, wil ik zelf op deze manier met mensen omgaan?’ En dan roept alles in mij: ‘Zo wil ik nooit zijn. Als dat verlichting is, laat mij dan voor altijd een onverlichte dwaas blijven.’

Maar, of je het wil of niet, meditatie kan tot intense ervaringen leiden. Van bij mijn eerste mindfulnessgroepen was ik verbaasd over wat mensen mij kwamen vertellen. Vroeger dacht ik dat je dat enkel kon hebben bij lange en intensieve retraites. Meestal leiden deze ervaringen tot een gevoel van dankbaarheid en verbinding. Soms ontstaat er een enorm verlangen om het opnieuw te ervaren, te vergelijken met wat christelijke mystici de donkere nacht van de mystiek noemden. Dan is de boodschap belangrijk dat ieder gevoel, van de diepste wanhoop tot de hoogste extase, er evengoed bij hoort.

Om de zoveel tijd word ik aangesproken door iemand die binnen een boeddhistische context naar aanleiding van een bijzondere ervaring helemaal van slag geraakt is. Soms gaat dat over iemand die tegen het advies van een leraar veel te intens is gaan oefenen. Maar soms ook gaat het om iemand bij wie de ervaring door een erkende leraar ‘geverifieerd’ is als een authentieke satori. De bedenking van de Boeddha dat een antwoord op de vraag, Vacchagotta in de war zou kunnen gebracht hebben is blijkbaar niet geheel ongegrond.

Het ergst vind ik wanneer iemand, vaak ondersteund door een ‘verificatie’, van een intensieve retraite terugkomt met het gevoel iets meegemaakt te hebben wat hem boven het gewone verheft. De video met Genpo Roshi en Andrew Cohen illustreert dit. Eigenlijk zeggen ze onomwonden dat ze niet echt in de leerling geïnteresseerd zijn en dat ze zonder meer bereid zijn hem te gebruiken. Toegegeven, het is een gebruiken voor een hoger doel, als ‘vessel for the dharma’. Maar legitimeert het doel de middelen? Is het niet net daar waar religie griezelig wordt, daar waar het hogere meent de menselijke ethiek te mogen overstijgen. Je hoeft niet veel verder te zoeken op het net om te weten te komen hoe griezelig het daadwerkelijk kan worden.

Daarom is, waar mensen mij aanspreken over ervaringen, de belangrijkste vraag geworden: ‘Verbindt deze ervaring jou met de mensen om je heen, of creëert ze een kloof die jou van de anderen afscheidt?’ En dan komt onwillekeurig het vers uit de Avatamsaka bij mij op: ‘Zonder dit “grote hart” van liefde en mededogen is de meditatie, hoe verheven die in andere opzichten ook mag zijn, van geen enkele waarde.’

LEVEN IN DE MAALSTROOM blog

 

 

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Boeddhisme, Columns, Edel Maex, Zen Tags: Edel Maex, Satori, verlichting, wegvallen, zelf

Lees ook:

  1. Edel – Het wegvallen van het zelf
  2. ‘In eerbied voor allen die reeds ontwaakt zijn’
  3. Edel Maex – Zen is politiek
  4. Alles gebeurt zonder jou

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Borisboyo zegt

    30 juli 2014 om 07:53

    Een duidelijk verhaal! Mooi verwoord. Het stuk over de blinde vlekken, heel herkenbaar. Ook in de new age kringen hoor je dit veel. Je zit dan nog niet op de juiste bewustzijnsfrequentie enzo….. Ja, leuk hoor, maar ik ga toch gewoon liever mijn eigen weg, met ups en downs, want wie bepaalt nou of ik wel of niet op de goede weg zit. En blijft “verlichting” niet een “persoonlijke” ervaring. Iemand kan die speciale ervaring wel beschrijven, maar wat zegt dat verder??? Ik kan wat diegene heeft ervaren niet voelen. let wel ik gun iedereen zo’n ervaring hoor. Voor mij is de verbinding met het leven, de levende wezens belangrijker dan het behalen van verlichting. Mens zijn, en steeds een stukje menselijker worden. Verdieping in het leven en in het mysterie van leven.

  2. Sjoerd Windemuller zegt

    30 juli 2014 om 22:58

    Ik vind dit een mooi artikel. De vaak wat opgeklopte gedachten over verlichting of satori zo je wilt, worden gerelativeerd. Het enige dat kan oplossen is de illusie van een zelf buiten het bestaan van dit lichaam. Het ‘zelf-proces’ van mijn lichaam, mijn geest, dit lijf, met alle mogelijkheden en grenzen, is ooit gestart in de buik van mijn moeder en zal uitdoven op het moment dat de spanning op mijn neuronen wegvalt. Dan rest letterlijk en figuurlijk een langzaam oplossen.
    Het ervaren van deze dimensie van mijn bestaan geeft vrijheid en geluk. De ruimte om mij op de ander te richten.
    Gotama verliet zijn leraren om zijn eigen weg te vinden, dat lijkt mij een inspirerend en bevrijdend voorbeeld.
    Hij was geïnteresseerd in het lijden van gewone mensen en sprak zich uit in hun taal en betekenisgeving.
    Waarom moeilijk doen, als het eenvoudig kan?

  3. Roeland zegt

    31 juli 2014 om 08:39

    Ik heb het filmpje ook gezien. De leerling is een ‘Dharma cup’. Gelukkig is er ook een duidelijke afstand tussen leraar en leerling. Er schuilt altijd risico dat er een andere relatie ontstaat of gezocht wordt door een leerling (of leraar soms) hetgeen het onderricht op je eigen weg vertroebelt. Hopelijk is er tussen elke leerling en leraar liefde op hartsnivo waarbij het ego prima ‘gebruikt’ kan worden om het bewustzijn te laten groeien.

Primaire Sidebar

Door:

Edel Maex

is psychiater, zenbeoefenaar en auteur. Leven in de maalstroom 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

02 feb
Meditatie in het dagelijks leven
2 feb 23
08 feb
Online Lezingenserie 'Spirituele wetenschap - De nieuwe wetenschappelijke mentaliteit' (2)
8 feb 23
08 feb
Ontspanningsmeditatie Rotterdam (vipassana)
8 feb 23
09 feb
ONLINE - Meditatiecursus in de Dhammakaya traditie
9 feb 23
09 feb
Rotterdam - geleide meditatie (vipassana meditatie)
9 feb 23
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Taigu – Het lijden in de wereld

    Taigu - 6 februari 2023

    Het komt Taigu voor dat boeddhisme te vaak gaat over ‘verlichting’ en te weinig over het lijden in de wereld, dat eerst moet worden opgelost voordat iemand zich in spirituele zin bevrijd kan wanen. Het existentiële kerndilemma van boeddhisme is dat wij ieder delen in de rotheid van de wereld, terwijl wij over het vermogen beschikken onze bevrijding dichterbij te brengen door het lijden van de ander te verminderen. In sommige teksten wordt dit vermogen ‘boeddhanatuur’ genoemd.

    Linkerhemisfeer domineert – een catastrofale weg

    Rob van Boven en Luuk Mur - 6 februari 2023

    We leven steeds meer in een materialistische wereld gericht op nut en macht, met hebzucht als doorlopende achtergrond motivatie. Afleiding is inmiddels vooral een noodzakelijkheid, waardoor het een gevangenis is geworden. Volle brede aandacht voor de natuur, elkaar, de omgeving kunnen we niet meer opbrengen.

    Ashoka – India’s bijna vergeten keizer

    Kees Moerbeek - 5 februari 2023

    De verdiensten van Ashoka (circa 268 – 232 v.o.j.), de derde keizer van het Mauryaanse rijk zijn groot, maar hij was bijna vergeten. De vertaling van zijn inscripties in de 19de eeuw ontrukte hem aan 2.000 jaar vergetelheid. Dit artikel gaat over het boek Mauryan India van de ook internationaal eminente Indiase historicus Irfan Habib en vooral over Ashoka’s inscripties.

    Erik – Een kleine geschiedenis van de leegte

    Erik Hoogcarspel - 1 februari 2023

    Logica is als de Formule 1: het geeft een hoop lawaai, maar het leidt ergens naar. Leegte gaat ook nergens naartoe, het heeft geen geschiedenis, dat hebben alleen de mensen die erover praten.

    Erik Hoogcarspel – Een beter boeddhisme met fenomenologie

    gastauteur - 16 januari 2023

    De Boeddha heeft zich ook nooit 100.000 geboortes herinnerd. Als je een goede meditatie hebt dan kan het voorkomen dat er heel veel situaties van vroeger door je hoofd spelen. En dat zijn allemaal geboortes van een ik en de dood van een ik. Je ik is niks anders dan het volledig verwikkeld zijn in jouw situatie. En dat gebeurt ook in je meditatie.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Het jaar 2023 – dag 39 – ziekzwakmisselijk (3)
    • Redactiestatuut en redactieformule – pijlers van het BD
    • Boeddhistische ervaringsdeskundigen gezocht
    • Beelden Hindoetempels vernield in Bangladesh
    • Guy – Heilzaam handelen (P. samma kammanta)

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

     

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

     

    Privacy en cookies

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

    Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

    Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

    Noodzakelijke cookies

    Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

    If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

    Privacy

    Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens