Ernst Kleisterlee is initiatiefnemer en bestuurslid van Hospice de Liefde in Rotterdam. Een hospice waarin iedereen welkom is. ‘Dat zou Boeddha ook gewild hebben,’ zegt Kleisterlee in een interview met Nicole Mulders, geplaatst in het BD. Ook vrijwilligers van alle achtergronden zijn van harte welkom! Het hospice gaat op 1 oktober 2019 open. De vraag is: is dit een boeddhistisch hospice of het hospice van een boeddhist? De boeddhistische monnik Sungrab Woeser stelt in onderstaand artikel: ‘Een boeddhistische fundament voor het hospice is niet zichtbaar.’

In de essentie van de Prajnaparamita sutra, genaamd: de ‘hartsutra’ beschrijft bodhisattva Avalokiteshvara aan Sariputra de fundamentele leegte van alle verschijnselen, in de phrase: ‘vorm is leegte, leegte is vorm’. Vorm is pas benoembaar door het geheel van haar samenstellende delen. In de keten van afhankelijk ontstaan is dit ‘naam en vorm’, (Paticca samuppada).

Bij het lezen van het artikel over een ‘boeddhistisch hospice’, spreekt de auteur soms over een ‘boeddhistisch hospice’ en soms over een ‘hospice, geïnspireerd op het boeddhisme’. De keuze van de boeddhistische bedrijfsidentiteit is niet eenduidig, want die twee verschillen wezenlijk van elkaar.

Wanneer men een organisatie-vorm ‘boeddhistisch’ wil noemen, kan het niet anders dan dat haar inhoud (bedrijfsfilosofie) gebaseerd moet zijn op de authentieke boeddha dharma: de inzichten van de Boeddha Sakyamuni. Uit dit fundament voert vervolgens de organisatievorm voort. Zonder dit fundament is een boeddhistisch hospice ‘leeg van innerlijk bestaan’. Anders gezegd: het is een gewoon hospice.

Het is dan een hospice van een geïnspireerd initiatiefnemer die boeddhist is. Maar dat is niet hetzelfde als een boeddhistisch hospice.Inspiratie heeft een gevoelsmatige basis. Zonder duidelijke vorm en concrete inhoud kan inspiratie niet gedeeld worden en vervalt zij.

Wat zijn die samenstellende delen, fundamenten, die mijns inziens de naam en vorm ‘boeddhistisch hospice’ rechtvaardigen? Zoals gezegd: het eerste wezenlijke fundament is Boeddha, in de vorm van zijn dharma.

Daarover leest men in het artikel, citaat: ‘De voorbereidende scholing is, in compassie, openheid en empathie, gebaseerd op mindfulness’. Einde citaat. Dus niet gebaseerd op de inzichten van de Boeddha, de dharma, maar -naar ik vrees- op trendy mindfulness. Die haar wortels met de buddhadharma allang verloren heeft.

Tweede fundament is de beschikbaarheid van de leraar, de lama, de guru. In meerdere functies: als eindverantwoordelijke voor het gefaseerde dharma studie programma, hospice gerelateerd. Tevens beschikbaar voor rituelen voor de stervende: de phowa, de gebeden, de drie dagen onaanraakbaarheid, de begeleiding in het bardo. En de wijze, humane toevlucht voor personeel, bewoner en familie.

Derde fundament is de sangha. De dagelijkse aanwezigheid van een gekwalificeerde sangha: monniken, nonnen, leken beoefenaars. Niet alleen gekwalificeerd voor de zorg, maar ook vaardig in de communicatie vanuit de buddhadharma. Ten dienste van het steunend contact met familie, bewoner, collega. En vaardig in zichzelf.

Een vierde fundament in de leer van Boeddha is meditatie. Een structurele inbedding van dagelijkse meditatie, het grote geschenk van Boeddha. Voor heling, stilte, wijsheid en reflectie, toegankelijk voor ieder in het hospice die daaraan behoefte heeft.

Naast deze inhoudelijke fundamenten zijn er een vijftal praktische voorwaarden:

1. Attitude en deskundigheid van (vrijwillig) personeel. De initiatiefnemer stelt in zijn artikel, citaat: ‘Iedereen is welkom om er te komen werken’. Je moet alleen wel over de dood kunnen praten’. Voor een fundament van de buddhadharma in een hospice, is een voorwaarde (selectiecriterium) dat men boeddhist of lekenbeoefenaar is. Alleen affiniteit en inspiratie zijn niet duurzaam.
2. Reguliere bijeenkomsten, in het licht van de dharmabeoefening. Waar de ervaringen van allen in het hospice welkom zijn: reflectie, delen, leren en vaardig handelen.
3. Het hart van het religieuze gebouw: de tempelruimte. Deze is dienstbaar aan meditatie, verstilling, gebed, verwerking. Een plaats voor scholing in dharma onderricht. Door een bhante, lama of anderszins.
4. Een bibliotheek, waar de Pali Canon, de Tangyur en andere boeddhistische boeken voor ieder beschikbaar zijn.
5. Een gebouw en inrichting in eenvoud.

Ananda vraagt op het sterfbed van Boeddha hoe zijn volgelingen verder moeten zonder hem. En Boeddha zegt: ‘wees een eiland, wees een licht in jezelf’.

Boeddha sprak nooit over loslaten. Boeddha’s leringen gaan over het inzicht in de werkelijkheid. En vervolgens leert hij hoe te vertrouwen op de innerlijke boeddhanatuur, in ieder individu aanwezig. Zodat men in de stormen van leed, een licht, een eiland in zichzelf kan zijn. Zo ook op het moment van de dood.

Een boeddhistisch hospice zou niet de pretentie moeten hebben om, citaat: ‘mensen te leren loslaten’. Of: ‘om mensen helpen ermee om te gaan’. Alsof boeddhisten dit zelf wel kunnen? Boeddha leerde niet voor boeddhisten, maar voor alle levende wezens. Het zou schrijnend zijn, wanneer andere hospices in Nederland lezen dat een boeddhistisch hospice gespecialiseerd is in ‘loslaten’. Boeddhisme zou hier niet mee geholpen zijn. In alle 157 hospices in Nederland heeft men dit doel überhaupt niet (expliciet). Het doel is, om bij te dragen aan kwaliteit van leven in de laatste dagen. Aan een goede laatste tijd, in een verdrietige periode. Een hospice is een eiland, een licht voor familie en stervenden. En voor wie er werken. Mensen die in een hospice worden opgenomen hebben reeds hun huis en haard voorgoed verlaten. Zij weten bewust of onbewust, dat zij het hospice niet levend zullen verlaten. Het voorbereiden voor het verlaten van het leven en geliefden is al veel eerder begonnen. Men komt in een hospice om afscheid te nemen. Wie wil dan nog een boeddhist aan zijn/haar bed, die gaat helpen leren loslaten?

De lezer kan het bezwaar opperen dat gasten/patiënten en familie geen behoefte hebben aan deze boeddhistische inhoud. Of dat het personeel geen normaal gesprek meer kan voeren in gewone taal met gasten/familie. Echter: De woorden van Boeddha zijn bedoeld voor alle levende wezens. Boeddha spreekt ieders taal, afhankelijk van de persoon en de omstandigheden. Dus het juiste spreken van het personeel ontstaat uit het juiste luisteren.

Indruk: De boeddhistische initiatiefnemer wil zelf graag met een hospice inspireren; uitstekend. Maar een boeddhistische fundament voor het hospice is niet zichtbaar. Er wordt -boeddhistisch gezien- geen vorm gekozen, inhoudelijk nergens de nadruk op gelegd.

Derhalve: Noem het een initiatief om een gewoon hospice op te richten. Zoals alle 157 andere hospices. Dat is al fantastisch genoeg.

Sungrab Woeser is monnik in de Sakya Orde van het Tibetaans boeddhisme.

Lees hier het interview van Nicole Mulders met Ernst Kleisterlee over Hospice de Liefde van 21 maart 2019.