De laatste aflevering van het onafhankelijk kwartaalblad De Lotusvijver (winter 2009) had als thema: zen en christendom. In dit themanummer verscheen het artikel The flying spaghettimonster loves you. Hieronder een bijgewerkte weergave van in het kader van de geschiedenis van het Tulpenboeddhisme. De Lotusvijver is ondergebracht bij het Nederlands Boeddhistisch Archief (NBA).

Wie aanbidt eigenlijk nog Nehalennia, Ahura Mazda of Baäl? Als het erop aankomt zijn we allemaal ongelovigen en ketters. Ons wacht een triest lot, omdat we de Waarheid van de oude en vergeten goden vergeten zijn of ontkennen en zo onze mening hebben over hun opvolgers. Tenminste, volgens gelovigen die hun ‘heilige boeken’ letterlijk nemen. Wat is het toch met godsdienstig en niet-godsdienstige gelovigen?

Ze noemen zich Pastafarians, de gelovigen van de Church of the Flying Spaghettimonster (FSM). Hun profeet is Bobby Henderson. Toen in 2005 de deelstaat Kansas (VS) naast de evolutieleer ook intelligent design besloot te onderwijzen, trad de Kerk naar buiten. Henderson schreef een brief aan de Kansas Board of Education en eiste daarin naast onderwijs over het christendom, ook onderwijs over het enige Ware Geloof: het geloof in het Vliegende Spaghettimonster.

FSM is God en heeft het heelal en de aarde geschapen en piraten zijn heilig. Het uitverkoren kostuum van de gelovigen is een piratenpak. De noedelige meester (= FSM) bestaat echt en wordt geregeld waargenomen.

Liever niet

De piraat Mosey ontving de liever-nieten van het monster. Toen hij de tien stenen tabletten met de liever-nieten van de berg afdroeg, liet hij er twee vallen. Twee voorbeelden van liever-nieten zijn:

Ik heb echt liever niet dat je mijn bestaan misbruikt om mensen te onderdrukken, te straffen, of te veroordelen. Ik heb geen offers nodig en het begrip ‘zuiver’ is bedoeld voor bronwater, niet voor mensen.

Ik heb echt liever niet dat je kerken/moskeeën/tempels bouwt van multimiljoenen euro’s voor mijn noedelige goedheid, wanneer het geld beter besteed kan worden aan:

-armoedebestrijding,
-ziektebestrijding,
-leven in vrede, liefhebben en passie en het goedkoper maken van breedbandkabel. 

Onzichtbare Roze Eenhoorn

In 1990 werd voor het eerst geschreven over de Invisible Pink Unicorn. Steve Ely is de zelfbenoemde hogepriester van deze Godin: ‘Onzichtbare Roze Eenhoorns zijn wezens van grote spirituele kracht. Dit weten wij, omdat zij in staat zijn tezelfdertijd zowel roze als onzichtbaar te zijn. Wij geloven dat zij roze zijn; logischerwijs weten wij dat zij onzichtbaar zijn, daar wij hen niet kunnen zien.’

De Godin is dol op krentenbrood, lust ook pizza en ze zorgt ervoor dat sokken in de hemel worden opgenomen. Dit verklaart waarom sokken uit de was verdwijnen. Ook is dit een teken dat de godin de eigenaar gunstig gezind is. Omdat zij onzichtbaar is, kan niemand bewijzen dat ze niet bestaat. Voor haar gelovigen is ze echter wel zichtbaar.

De Purperen Oester (van Verdoemenis) is de duivel in dit geloof. Deze afvallige en ketter verkondigt dat de eenhoorn peperoni en champignons verkiest boven ham en ananas op haar pizza. 

Intermezzo

De dogma’s van het Vliegende Spaghettimonster en de Onzichtbare Roze Eenhoorn zijn net zo rationeel als de dogma’s van traditionele geloven. Als traditionele geloven de Waarheid verkondigen en hun aanhangers op grond daarvan (voor)rechten kunnen claimen ten opzichte van niet- of andersgelovigen, kunnen aanhangers van het monster en de eenhoorn dit ook. Dit besef heeft gevolgen voor de democratische verhoudingen in de samenleving. Daarover heeft Dick Pels het een en ander te melden verderop in het artikel. Maar eerst aandacht voor de wetenschappers Bertrand Russell en Richard Dawkins. 

Bovennatuurlijke theepot

Filosoof, wiskundige, politiek activist, agnost en Nobelprijswinnaar Bertrand Russell (1872-1970) bedacht de metafoor van de bovennatuurlijke theepot om de ontoetsbare uitspraken van traditionele geloven te ondergraven.

Over zijn redenen om agnost te zijn schreef hij Why I am not a christian. Deze serie essays in boekvorm is een vervolg op zijn gelijknamige lezing uit 1927. Een agnost weet niet of God wel of niet bestaat. Een atheïst is van mening dat God niet bestaat, omdat er geen geldig bewijs is voor zijn bestaan. Godsdienst is eerst en vooral gebaseerd op angst, beweert Russell. Angst is familie van wreedheid en daarom is het niet verwonderlijk dat godsdienst en wreedheid hand in hand gaan. Zijn boodschap is helder: ‘We want to stand upon our own feet and look fair and square at the world – its good facts, its bad facts, its beauties, and its ugliness: see the world as it is. Conquer the world by intelligence and not merely by being slavishly subdued by the terror that comes from it. The whole conception of God is a conception derived from the ancient Oriental despotism. It is a conception quite unworthy of free men.’

Verhelderend is Russell’s metafoor van de theepot uit 1952. ‘Als ik zou stellen dat er tussen de Aarde en Mars een porseleinen theepot in een ellipsvormige baan rond de zon draait, dan zou niemand het tegendeel kunnen bewijzen als ik erbij zou zeggen dat het te klein is om gezien te worden, zelfs als onze sterkste telescopen gebruikt zouden worden. Als ik dan zou zeggen dat, aangezien het tegendeel van mijn stelling niet bewezen kan worden, het een ontolereerbare miskenning van het menselijk verstand zou zijn om aan mijn stelling te twijfelen, dan zou iedereen me voor gek verklaren. Maar als het bestaan van deze theepot erkend zou worden in antieke boeken, die elke zondag als de heilige waarheid wordt aangeleerd en waarmee de hersenen van kinderen geïndoctrineerd zou worden, dan zou afzien van geloof in zijn bestaan een teken van excentriciteit worden en iemand die dit doet in het verlichte tijdperk voorgeleid worden aan een psychiater of in een eerder tijdperk aan de inquisitie.’ 

Bioloog, publicist en atheïst Richard Dawkins (1941) werkt in zijn boek A devil’s chaplain van 2003 Russell’s metafoor verder uit. De theepot-kerk heeft geen belastingvrijstelling. Overheden subsidiëren geen scholen die kinderen weren, omdat de ouders geloven in de verkeerde theepot. Ouders verbieden hun kinderen ook niet te trouwen met theepot-lasteraars of anders-theepot-gelovigen. Ook stenigen theepotgelovigen geen theepot-ongelovigen, geen theepot-afvalligen of theepot-ketters. In De Volkskrant van 13 juni 2007 over zijn boek God als misvatting zegt Dawkins in een interview: ‘Zelf houd ik het erop dat ik in mensen geloof, en dat als mensen worden aangemoedigd om na te denken over alle beschikbare informatie, ze heel vaak niet in God blijken te geloven en een compleet, tevreden en blijmoedig even leiden: een bevrijd leven.’ 

Opium

Van het Vliegende Spaghettimonster, via Russel’s theepot naar de socioloog, publicist en sociaal-individualist Dick Pels (1948) is een kleine stap. In zijn boek Opium van het volk toont hij op overtuigende wijze aan dat godsdienstige én niet-godsdienstige geloven, zoals liberalisme, socialisme en het verlichtingsdenken, hun waarheidsclaims niet waar kunnen maken. Uiteindelijk is democratie onverenigbaar met valse zekerheden van al die geloven, meent hij. 

‘De klassieke godsdienstkritiek van Feuerbach, Marx en Nietzsche, beschouwt de godsdienst als een vorm van zelfvervreemding: mensen knielen ten onrechte voor een hogere macht die zij zelf in het leven hebben geroepen.’ Traditionele godsdiensten streven naar zekerheid, zin, hoop en houvast in een onzekere en ‘onzinnige’ wereld. Maar het harde onderscheid tussen goed en kwaad, waarheid en onwaarheid dat de traditionele godsdienst aanbrengt doet de alledaagse realiteit geen recht, want God en de Duivel zitten in dezelfde kamer, of zelfs op de dezelfde stoel. Toch moeten we ons oordeelsvermogen en verantwoordelijkheid niet verliezen en de onzekerheden van het bestaan juist leren uithouden en waarderen, aldus Pels. 

In De noodzaak van een linkse religiekritiek legt Pels uit waarom een beroep de Waarheid onmogelijk is: ‘De werkelijkheid is alleen voor ons toegankelijk via interpretaties en definities die zelf weer werkelijkheid scheppen. Inzicht in dit ‘constructivistische’ karakter van de werkelijkheid relativeert alle laatste gronden van feitelijkheid, waarheid en objectiviteit. Noch religieuze openbaringswaarheden, noch empirisch-wetenschappelijke waarheden kunnen zich voortaan op die laatste fundamenten beroepen.’ Islamcritici als Wilders en Hirsi Ali verdienen een veeg uit de pan, want net als Moslimfundamentalisten gaan deze Verlichtingsfundamentalisten uit van hun Waarheid.

Kritisch relativisme

Pels pleit dan ook voor geloof als een individuele relatie tussen gelovige en God én voor ‘kritisch relativisme’. Dat ‘kritisch relativisme’ verzet zich tegen alle vormen van geloof die de menselijke denkvrijheid onderwerpen aan een hogere gebiedende macht. Een lang citaat uit Pels’ artikel over linkse religiekritiek: ‘De tolerantie wordt daarmee enerzijds verruimd, omdat het minder gemakkelijk wordt om niet-wetenschappelijke denkbeelden af te doen als irrationele vormen van bijgeloof. Maar anderzijds stelt het relativisme duidelijk grenzen aan de tolerantie, omdat het zich blijft verzetten tegen alle harde zekerheden van het geloof en het ongeloof. Relativisten hebben geen bezwaar tegen een publieke en zelfs politieke rol van de religie, zolang zij zich voegt naar de mores van het democratische debat. Maar omdat dit debat het polytheïsme institutionaliseert, is democratie uiteindelijk onverenigbaar met de valse zekerheden van zowel het religieuze als het wetenschappelijke monotheïsme.’ 

Op bladzijde 169, 170 en 171 van Opium somt Pels ten slotte tien vrijzinnige geboden op, die zijn standpunten verder verhelderen. Het gaat helaas te ver om ze hier te vermelden, maar het volgende kan niet onvermeld blijven omdat anders Pels’ betoog tekort wordt gedaan. ‘Het vrijzinnige relativisme is geen verlammende vorm van zelfhaat. Het stelt zijn eigen grenzen aan de tolerantie voor culturele verschillen. ‘Leven en laten leven’ is bovendien een teken van beschaving. Het schipperen tussen opvattingen en culturen veronderstelt een positieve vorm van onverschilligheid en vermijding. Het zou bijvoorbeeld goed zijn wanneer we met z’n allen een dodelijke onverschilligheid zouden ontwikkelen ten aanzien van de godsdiensttwisten ie os mooie landje verscheuren.’

Splinter

We kunnen ons natuurlijk vreselijk opwinden en schande spreken van de splinter in het oog van de ander, en zelfs daarover ten strijde trekken, maar dat brengt ons geen steek verder is gebleken. Laten we het eens over een andere boeg gooien. ‘Enlightenment without morality is not true enlightenment. Morality without enlightenment is not complete morality.’ Is een gevleugelde uitspraak van John Daido Loori. Kun je hier iets mee? 

Naschrift

In het Magazine Vrienden van het Boeddhisme 15 december 2016 verscheen het artikel Iemand is zijn eigen redder. Aantekeningen over Boeddha en god. Een citaat: ‘De Boeddha onderwees dat het godsidee een reactie is op angst en frustratie. Zoekend naar zekerheid en troost ontdekten ze het godsidee. Dit is de eerste reden waarom de Boeddha niet gelooft in God. Hij verving vrees en frustratie niet door godsgeloof, maar door inzicht. Hij onderwees ons angsten te begrijpen, onze geneugtes te beteugelen en om met moed en kalmte te accepteren wat we niet kunnen beïnvloeden.’

Moerbeek, K. Iemand is zijn eigen redder. Magazine Vrienden van het Boeddhisme, 2016

http://www.vriendenvanboeddhisme.nl/2016/god.html