Het beeld dat de Dalai Lama en zijn volgelingen de wereld voorhoudt over Tibet is volgens een Luxemburgse schrijver onrealistisch en doorspekt met leugens. Het Chinese staatspersbureau Xinhua had een interview met Albert Ettinger. Ettinger publiceerde- volgens Xinhua na zes jaar van intensieve studie, twee Duitstalige boeken met de titels ‘Vrij Tibet?’ en ‘Vechten voor Tibet’ in 2014 en dit jaar uitgegeven.
Ettinger noemt zichzelf geen Tibetoloog, hij geeft les op een middelbare school. Hij vertelt Xinhua zijn boeken geschreven te hebben na een eerste kennismaking met de handboeken- voor zijn leerlingen- over de Dalai Lama en Tibet ‘die ik kritiekloos vond waardoor ik verontwaardig raakte’. Hij zegt dat de gebeurtenissen rondom de toekenning van de Olympische Spelen aan Peking hem deden besluiten om de kwestie Tibet te gaan onderzoeken. ‘Fakkeldragers van de Olympische vlam werden door activisten voor een vrij Tibet aangevallen in de Verenigde Staten, Frankrijk en andere landen’, schreef Ettinger in het voorwoord van zijn boeken, zo meldt Xinhua. China beschouwt de Dalai Lama als een gevaarlijke separatist, een wolf in monnikskleren die uit is op een volledig vrij Tibet.
Ettinger zegt dat zijn studie niet gebaseerd is op zijn persoonlijke ervaringen in Tibet, maar op historische publicaties en literatuur van wetenschappers. Hij vindt die geloofwaardig. De boeken van Ettinger bestaan grotendeels uit citaten, foto’s en werk van andere schrijvers. Sommige foto’s in zijn boeken komen uit Duitse archieven. Ettinger haalt ook het boek ‘Drie jaar in Tibet’ aan van Ekai Kawaguchi. Deze Japanse monnik was rond 1900 in Tibet.
Tibet was in die tijd zo goed als volledig voor buitenlanders gesloten. Kawaguchi beheerste in Japan al goed de Chinese taal. In de vermomming van een Chinese boeddhistische monnik maakte hij eerst een bedevaart in Tibet naar de berg Kailash. In de lente van 1901 bereikte hij dan Lhasa. Hij vestigde zich als monnik die een opleiding wil volgen in het klooster Sera. Kawaguchi was een uitnemende leerling, die voor alle examens slaagde. Hij wekte wel af en toe enige verwondering. Dat was gelegen in zijn geheel onbaatzuchtig handelen, zijn grote vroomheid en zijn boeddhistische overtuiging van volstrekte abstinentie van vlees. In zijn boek merkte Kawaguchi op, dat hij, gedurende de jaren van zijn verblijf in Lhasa, de enige was die deze abstinentie ook echt naleefde.
Kawaguchi heeft nooit iets van medicijnen gestudeerd. Hij wist echter een keer, op basis van gewoon gezond verstand, een gebroken been op fatsoenlijke wijze te zetten. Dat verhaal werd bekend en hij kreeg spoedig vele patiënten, die hem om hulp vroegen. Het is door de aandacht die hij de patiënten schonk en vooral opnieuw gewoon gezond verstand dat een aantal behandelingen succesvol waren. Ook aanzienlijk succesvoller dan de behandeling van Tibetaanse artsen. Hij kreeg dan ook landelijke bekendheid als de arts van Sera.
Het is op basis van die bekendheid dat hij een ontmoeting had met de dertiende dalai lama Thubten Gyatso over wie hij in positieve termen in zijn boek spreekt. Dat zijn echter wel uitzonderingen. Over het algemeen velt Kawaguchi een zeer negatief oordeel over het morele en intellectuele gehalte van het toen vigerende Tibetaans boeddhisme.
Ettinger zegt dat het niet moeilijk is om de ‘door de Dalai Lama vertelde leugens’ te achterhalen. ‘Het is altijd hetzelfde liedje. Tibet was niet perfect, had problemen, maar was over het algemeen een goede samenleving. Daar moet ik altijd om lachen. Dat oude Tibet was een samenleving van lijfeigenen, een arme feodale maatschappij met problemen zoals geweld, beledigingen en discriminatie van sekse.’
De Dalai Lama heeft volgens de schrijver voortdurend propaganda gemaakt door politiek met religie te verweven in een ‘duidelijke poging om het wiel van de geschiedenis terug te draaien.’ ‘De Tibetaanse regering in ballingschap wil zelfs geen scheiding maken tussen godsdienst en politiek, omdat dat het eind van die regering zou betekenen’, zegt Ettinger. Die de meeste publicaties over de Dalai Lama in Duitsland te positief en bevoordelend vindt. Ronald Koch, de redacteur van Ettinger’s boeken zegt dat veel organisaties en particulieren in het Westen onwetend zijn van de werkelijke situatie in Tibet. ‘De grote hoeveelheden boeken over Tibet hebben niets te maken met de realiteit van Tibet.’
De boeken van Ettinger zijn volgens Xinhua bij een breed publiek positief ontvangen. Bij Amazon.de scoorden de boeken hoog qua waardering. Er bestaan plannen om beide boeken in het Engels te vertalen zodat een breed publiek kennis kan nemen van de inhoud.
Henk zegt
Hoewel ik beslist democraat ben en een groot voorstander van de vrijheid van meningsuiting vind ik het jammer dat zo’n figuur als Ettinger en een leugenachtige propagandamachine als Xinhua een podium krijgt bij het BD. Elk weldenkend mens weet wat de rol van de Chinezen is geweest sinds hun roofzuchtige en bloederige invasie in de jaren vijftig van Tibet. Roof, moord, marteling, verkrachting (onder andere van boeddhistische nonnen die daarna tot abortus gedwongen werden), vernietiging van religieus cultuurgoed… Vele vrienden van mij zijn in Tibet geweest en hebben mij over de afschuwelijke repressie van land en volk verteld, die ze persoonlijk van dichtbij meemaakten.Dat Tibet een nogal feodale theocratie was voor de invasie weet iedereen en de Dalai Lama is de laatste om dat te ontkennen. Ik heb hem dit zelf horen doen tijdens een bijeenkomst in Brussel. Maar niets rechtvaardigt de wijze waarop de chinezen hebben huisgehouden in Tibet, alleen maar om daar hun uitbreiding van de dictatuur in eigen land te vestigen.
Joop Ha Hoek zegt
Wij schrijven bijna wekelijks over de onderdrukking van het Tibetaanse volk. En ook over de pogingen van China om de Dalai Lama monddood te maken. Maar ook als er tegen de Dalai Lama gedemonstreerd wordt of als er boeken verschijnen die zijn rol in twijfel trekken. Zoals we ook schrijven over de door boeddhisten gepleegde verschrikkingen in landen zoals Birma. Door het plaatsen van deze artikelen willen we stromingen, gebeurtenissen en activiteiten belichten in en rond de boeddhistische samenleving. Om onze lezers daarover voor te lichten. Zodat ze zich daarover een mening kunnen vormen.
Henk zegt
Daar zijn jullie dan goed in geslaagd:-)Het is natuurlijk zelfs de redactionele plicht om verslag te doen van relevante zaken. Zelfs als Geert Wilders hier zou willen schrijven over de ‘Verschrikkelijke verbhoedisering’van de samenleving moet dat kunnen. Hetgeen onverlet laat dat ik het jammer zou vinden als die man hier een podium kreeg.
kees moerbeek zegt
Het weerbericht afschaffen betekent nog niet dat het nooit meer regent, of stormt, Henk.
Als er gezwegen wordt over ‘je weet wel wie’, betekent dit niet dat hij opeens asperges is gaan steken, friet is gaan bakken of Limburgse vlaaien. Dat zijn wel fatsoenlijke bronnen van inkomen (Achtvoudige Pad). Ook verdwijnt de voedingsbodem niet waarop hij parasiteert. Dat verdwijnen kost namelijk moeite en in het hier en nu zijn.
Joop Hoek is in het hier en nu, en vol aandacht. Dat geeft af en toe verontrustende berichten, maar dat is niet zijn schuld. Maar dat begreep je wel :-)
DrBen zegt
Prachtig gezegd Henk. Sluit mij daar helemaal bij aan. In feite gaat het verhaal nog veel verder dan Tibet en horen ook de Kazakhen, Mongolen en anderen bij dit verhaal.
Ik schrijf dit als iemand die 12 jaar door China (PRc) gereist heeft al schrijvend over hetzelfde. Xinhua zal ons echter nooit uitnodigen voor een interview, ook al omdat ze het eventuele resultaat daarvan nooit zouden kunnen publiceren in de huidige politiek situatie.
Henk zegt
Bedank Dr.Ben, en volkomen mee eens.
Sjoerd zegt
Dat de Chinezen zich misdragen hebben bij hun verovering van Tibet, ontkent toch niet dat voor die tijd Tibet een vaak wrede middeleeuwse samenleving had, waar het monastieke domein de gewone bevolking uitbuitte en als lijfeigenen beschouwde en vrouwen als bezit behandelde?
Het intellectuele domein bevatte toch vaak vooral gedetailleerde religieuze opvattingen, vermengd met magisch denken?
Stephen Batcheler geeft daar in zijn boek “Bekentenissen van een atheïstisch boeddhist” prachtige illustraties van.
Ook hier in het westers boeddhisme kom je frequent mensen tegen die zich aangesproken voelen door de hocus pocus kant van dit soort boeddhisme.
Daar is niet mis mee, maar neem het anderen niet kwalijk als ze daar van een afstand heel nuchter naar kijken.
Er zijn bij mijn weten niet zo veel boeddhisten meer die leven en zich kleden met vodden en lijkwaden en zich voeden en thuisloos leven, zoals de boeddha het ons voorleefde en stimuleerde om dat ook zo te doen.
Het lijkt soms of we er een kruising tussen een circus en een slecht toneelstuk van hebben gemaakt.
En dan wil ik het nog niet eens hebben over de mensen die er hun materiële en/of andere behoeftes en verlangens mee bevredigen.
Henk zegt
Zoals je het schrijft – afgezien van de vraag of het juist is om het Vajrayana, de Bön en Dzochen op een dergelijke nogal ongenuanceerde manier weg te zetten – is het net alsof de Chinezen en lieden zoals Ettinger nuchtere mensen zijn die van een afstand naar de Tibetaanse gemeenschap van voor de bezetting keken, in plaats van plegers van moord en roof te zijn, nog afgezien van de massale verwoesting van het voorheen ongerepte millieu.
Het bevredigen van materele en andere behoeftes en verlangens is van alle tijden en van alle volkeren. Dit is inherent aan mensen die in samsara leven en rechtvaardigt nooit invasies zoals de chinezen dat deden.
Als er overigens één volk was dat vele grote Yogi’s heeft voorgebracht, die hun leven zwervend of in grotten en gehuld in vodden doorbrachten zijn het wel de Tibetanen. En verder is het misschien dienstig om het Boeddhisme zoals dat door Himalaya-volkeren wordt beleden niet af te doen als ‘hocus pocus’maar er eens een goed boek over te lezen van auteurs die je van goede informatie kunnen voorzien. Ook de Boeddha heeft bij zijn leven aangegeven dat zijn leer gold voor die tijd en overeenkomstig de spirituele capaciteit van de mensen die toen leefden. Mahayana en Vajrayana zijn hieruit ontstaan en die evolutie was ook goed. Maar niets, helemaal niets rechtvaardigt de Chinese wandaden en Eigen schuld, Dikke Bult-achtige redeneringen van boeddhisten, die de beoefening van andere vormen van boeddhisme dan hun eigen negatief neerzetten hebben in mijn optiek iets essentieels van Boeddha’s oorspronkelijke leer niet helemaal begrepen.
Sjoerd zegt
Beste meneer Henk, zo zie je hoe 2 mensen hun eigen tekst en elkaars tekst heel verschillend kunnen bedoelen, lezen en begrijpen.
De kans dat we langs elkaar heen praten lijkt me reël.
Zoals ik al schreef, ik respecteer jouw andere manier van kijken naar deze kwestie.
Henk zegt
Zeker,
beste meneer Sjoerd, zoals ik de jouwe respecteer en jou als mens. Hetgeen niet wegneemt dat ik het grondig met je oneens ben:-)
Maria zegt
“Dat de Chinezen zich misdragen hebben bij hun verovering van Tibet, ontkent toch niet dat voor die tijd Tibet een vaak wrede middeleeuwse samenleving had, waar het monastieke domein de gewone bevolking uitbuitte en als lijfeigenen beschouwde en vrouwen als bezit behandelde?”
Ken je eigen geschiedenis voordat je de andere veroordeelt. Heeft de geschiedenis van menige Europese landen ook geen wreedheden gekend. Het onderdrukken van Europese bevolkingen alleen al in de Tweede wereldoorlog is daar het bewijs van. Dat hebben onze grootouders toch ook niet getolereerd?
Hoe je het went of keert, Tibet blijft een onderdrukt land die onder het regime van China valt.
Sjoerd zegt
Beste Maria, wat een bijzondere reactie op mijn tekst.
Oordeel niet voor je mijn kennis van mijn geschiedenis kent.
Jij kent hem duidelijk niet.
Henk zegt
Dat vind ik ook Maria. Bovendien was het monastieke systeem in Tibet niet alleen wijdverbreid, maar ook breed gedragen door de Tibetanen, die de Dharmabeoefening stelden boven sociale welvaart. Verder waren er in de kloosters uit elk gezin wel één of meerdere mensen, waardoor de banden tussen het ‘gewone’ volk en de kloosters over het algemeen sterk waren. Vrouwenonderdrukking kwam ook daar helaas voor, maar dat gebeurde in de tijd van de Boeddha ook. Niettemin was polyandrie in Tibet zeer gebruikelijk en in vele nomadenstammen was de positie van de vrouw als matriarchaal heerseres over grote families onomstreden. Er viel vanuit westers gezichtspunt veel af te dingen op de situatie in Tibet, maar het land en het volk is pas echt gaan lijden onder de moderne ‘zegeningen’ van de Chinezen. In het Lhasa van vroeger was roken verboden, maar in het Lhasa van nu maken kroegen en prostitutie deel uit van het straatbeeld. Het is niet te begrijpen dat er mensen zijn die daar bagatelliserend over doen.
kees moerbeek zegt
‘Bovendien was het monastieke systeem in Tibet niet alleen wijdverbreid, maar ook breed gedragen door de Tibetanen, die de Dharmabeoefening stelden boven sociale welvaart. Verder waren er in de kloosters uit elk gezin wel één of meerdere mensen, waardoor de banden tussen het ‘gewone’ volk en de kloosters over het algemeen sterk waren.’
Voor Europa gold vanaf de vroege Middeleeuwen dit ook. Vervolgens kwam de reformatie en Franse Revolutie, vrijheid van godsdienst (vrijheid om niet te geloven) en dergelijke. Dat was heus niet alleen een hobby van intellectuelen.
Ook in Nederland gold lange tijd en tot voor enkele decennia dat in katholieke gezinnen er een priester was en/of non, kloosterling werd. In Frankrijk, Spanje, Portugal e.d. was dat nog uitgesprokener. Stelden die bevolkingen vroomheid boven welvaart? Ik heb dat nooit gehoord.
Je maakt een sprookje van Tibet van voor de Chinese overname, maar je vergeet dat ook in Tibet zelf er een streven naar modernisering e.d. was. Een enkele Dalai Lama (de dertiende Dalai Lama en de huidige) wilde dat, maar had of geen invloed of werd tegengewerkt door conservatieve lama’s en hun (groot grond-bezittende) families. Tibet was voor de Chinese inval geen democratie, maar een (middeleeuwse) theocratie. Men heeft niet de kans genomen of voldoende tijd gekregen om dit te veranderen.
In een land leven dat grenst aan een wereldmacht is risicovol, of het om China, de VS of Rusland gaat. Ooit waren we deel van het Habsburgse Rijk (en bestreden dat)en Nazi-Duitsland, waarvan we werden bevrijd.
Maria zegt
Beste Henk en Sjoerd,
mijn oprechte excuses, maar kennelijk hebben jullie mijn bericht verkeerd geïnterpreteerd.
Ik ben juist tegen de onderdrukking van het Tibetaanse volk en keur ieder onderdrukking van een volk nooit goed. Dat was het enige wat ik in mijn berichtje even wilde benadrukken.
Sjoerd zegt
Hoi Maria, als je dat bedoeld ben ik het helemaal met je eens. Ik ben absoluut wars van iedere vorm van onderdrukking en het interesseert mij totaal niet wie de daders zijn, als ze er maar mee stoppen.
De Nederlandse bevolking heeft in dat opzicht de laatste 400 jaar een schaamtevolle geschiedenis opgebouwd. Dus vanuit dat oogpunt kunnen we beter ons eigen geschiedenis compenseren dan anderen de maat nemen.
kees moerbeek zegt
‘De Nederlandse bevolking heeft in dat opzicht de laatste 400 jaar een schaamtevolle geschiedenis opgebouwd.’
Ik, behorend tot de Nederlandse bevolking, heb geen schaamtevolle geschiedenis opgebouwd de laatste 400 jaar. Ook mijn voorouders hebben dat bij mijn weten niet gedaan. Dit geldt voor de meesten van ons.
Het was maar een beperkte groep personen uit (regenten)families die toen profiteerden van het wangedrag wat je bedoelt en destijds zag men dat anders. Of wil je de timmerlui, landarbeiders uit Westfalen e.d. die werk hadden in de Gouden eeuw collectief ook de schuld geven van het gedrag van Jan-Pieterz Coen, bijvoorbeeld? Met terugwerkende kracht miljoenen Nederlanders en mensen die hier als seizoenen-/gastarbeiders werkten collectief schuldig verklaren, is waanzin. Zelfs de afstammelingen van de elite van toen schuldig verklaren is waanzin. Maar dat bedoel je niet.
Je kunt wel wars van onderdrukking zijn, maar als je benzine tankt, gas- en elektriciteit gebruikt, koffie drinkt en Boeddha weet wat al niet consumeert en leeft in het Westen zou ook jij, strikt gezien, anderen onderdrukken in de derde wereld e.d. Maar ook dat bedoel je niet.
Het is onzinnig om iedere nu levende Chinees in de Volksrepubliek schuldig te verklaren aan misdragingen van het Chinese regime in Tibet, sinds de inval in Tibet. Tibet en China hebben een eeuwenlange gecompliceerde relatie, die ook vaak vriendschappelijk was. Als het centrale gezag in China zwak was, was de zelfstandigheid van Tibet en andere delen van het Chinese Keizerrijk groot. Of de bevolking daarvan beter werd? Of de elite?
Na de val van het Chinese keizerrijk scheurde Tibet zich los uit deze relatie en ook anderen deden dat. Vanaf die tijd ging China een traumatische periode in van burgeroorlog en het werd gekoloniseerd door Japan, Rusland en het westen. Miljoenen Chinezen en anderen hebben hierbij het leven verloren, niet alleen door moordpartijen, maar ook door hongersnoden en natuurrampen. Dat duurde totdat de communisten het land overnamen. Zij hebben de fakkel van het keizerrijk overgenomen en ik ben geen fan van ze, integendeel, maar ze hebben een miljard mensen te voeden, onderdak te geven en voor sociale vrede te zorgen… Hoe doet onze regering het met 16 miljoen mensen dit, hoe doet Europa het, hoe doet de VS het (het rijkste land ter wereld) en vergroot dat met een factor X. Maar ook daar heb je het niet over.
Natuurlijk is het wel belangrijk wie de daders zijn en er alleen maar mee stoppen is niet genoeg. Het gaat ook om het heen van wonden, van daders en slachtoffers. Daders zijn vaak slachtoffers en omgekeerd. Daar moet je iets mee. In Zuid-Afrika hebben ze daar ervaring mee. Anders kun je niet goed verder.
Wat bedoel je wel, Sjoerd? Wat kan ik als individuele boeddhist doen, behalve me fatsoenlijk te gedragen en kritisch op mezelf te zijn?
kees moerbeek zegt
Ik ben helemaal niet undefined
Henk zegt
Volgens mij is er ook geen zinnig of onzinnig mens die nu levende chinezen in China schuldig zal verklaren aan wat er heden ten dage nog steeds gebeurt in Tibet – behalve dan dat het regime de repressie gewoon voortzet. Gewetenloze propagandamachines houden het volk grove leugens voor over de noodzaak van de bezetting en het heil ervan voor het arme, onderdrukte Tibetaanse volk dat zo slachtoffer was van de Tibetaanse aristocratie.De daders van deze wrede repressie zijn nog volop aanwezig en onderdrukken, moorden en misdragen zich op alle denkbare en ondenkbare manieren nog volop. Dáár hebben we mee te maken. Natuurlijk moeten de wonden van daders en slachtoffers geheeld worden. Natuurlijk moeten we ons als boeddhisten van welke richting dan ook bekommeren om hun karma. De Dalai Lama ging ons hierin voor: toen Mao Tse Toeng, de Grote Slachter overleed gingen duizenden Tibetanen juichend de straat op. Begrijpelijk, maar de Dalai lama trok zich terug om praktijken en gebeden te gaan doen voor het karma van de man die zo ongekend veel mensenslachtoffers op zijn geweten heeft. Hij vond het een dag van rouw.Repressie, verovering, massamoorden en martelingen: het is van alle tijden en van alle volkeren. Maar het gaat mij niet om wel of niet aan te tonen wie er vanuit de geschiedenis wel of niet schuldig is. Het gaat mij om de actuele situatie en elke weldenkende boeddhist zou met betrekking tot Tibet stelling moeten nemen tegen de leugenachtige propaganda van Xinhua. En hoewel ik de journalistieke plichten van het BD onderschrijf zowel als respecteer vind ik het jammer dat Xinhua hier een podium krijgt.
kees moerbeek zegt
Vrijheid van pers en meningsuiting is een groot goed, Henk. Je respecteert dat, maar vindt het wel jammer.
Dat heet democratie, Henk. Daar heb je het mee te doen. Het alternatief wil je niet kennen:-(
Henk zegt
Iets jammer mogen vinden, Kees, en daar uiting aan geven binnen een samenleving waar democratie en vrijheid van meningsuiting een hoog goed is, is ook democratie. Daar heb ik mee te doen. En jij ook. Welk alternatief ik zou moeten kennen en waarop je je mening baseert dat ik dat niet zou willen is vermoedelijk jouw eigen geheim. Ik zou de abjecte propaganda van Xinhua niet willen verbieden. Zelfs niet in de kolommen van het B.D. Ik vond en vind het alleen – en ik zou niet weten, in naam van de vrijheid van meningsuiting, wat daarop tegen is – jammer.
Sjoerd zegt
Laat het verleden los en volg het 8 – voudig pad vanaf nu en vanuit je hart.
Dat is alles om de juiste weg in te slaan zonder verleden en heden en toekomst.
Henk zegt
Beste Sjoerd, ik neem je woorden in zoverre ter harte dat ik de leringen van de Boeddha, vervat in de Soetra’s met alle eerbied als een richtsnoer in mijn leven gebruik. Deze prachtige leringen zijn kostbare juwelen voor hen die dit pad volgen. Ik volg het Pad van Dzogchen (zie mijn eerdere artikel in het B.D. hierover ( https://boeddhistischdagblad.nl/?s=Dzogchen) hoe hocus-pocusachtig jij dit misschien ook vinden mag.
Om Ah Hung!
Henk zegt
Dit, Maria, zou men nou oprecht een Babylonische spraakverwarring kunnen noemen. Met mijn verhaaltje onderstreepte ik juist jouw stellingname tegen onderdrukking van het Tibetaanse volk.Dat jij tegen de Chinese onderdrukking was kwam bij mij luid en duidelijk over…
Sjoerd zegt
Het magisch denken beste Henk, beschreef ik als een kenmerk van het Tibettaans boeddhisme als invloed van de oorspronkelijke religieuze sjamanistische cultuur van Tibet. Op zich niets mis mee, maar voor mij een afleidende zijweg.
In de naweeën van het newage westen merk ik regelmatig dat dit makkelijk een plek krijgt binnen de hocus pocus belangstelling van velen. Net als de meest vreemde vormen van alternatieve geneeswijzen.
Vaak gaat dit verschijnsel dan ook nog gepaard met afkeer en afwezigheid van essentiële anatomische kennis en basale ziekteleer.
Binnen mijn praktisering van het 8 – voudig pad houd ik mij aan de richtlijnen die me helpen hierdoor niet afgeleid te worden.
Wat dat betreft is het goed over de gedachten en gevoelens van anderen te lezen.
Tot slot. Ik ben geen boeddhist, ik kan niets met die term. Ik leef zoveel als mogelijk op een manier die overeenkomt met het 8 – voudig pad. Maar maak mijn fouten en ga soms regelrecht op mijn plaat. Zo is het nu eenmaal en het is goed.
Ik hou van alle mensen, en als dat een dag niet zo is, dan zoek ik de wissel naar het goede spoor.
Maar gewoon door te doen of te laten en niet door magie.
Henk zegt
Beste Sjoerd, De zeer geavanceerde tantrische praktijken in Tibet hebben niet zozeer met magie te maken maar eerder met mystieke intuïties. De oorspronkelijke Bön wordt in feite niet meer beoefend. Het gaat eerder om het vermogen van de geest om datgene wat minder voor de hand ligt en niet zo zeer zichtbaar is te beïnvloeden of onder werking van de gerichte wil te brengen.Als jij dat ziet als een afleidende zijweg zou ik hem dan ook niet gaan. Tantrisch boeddhisme verschilt van Hinayana-boeddhisme onder andere door het verschil in opvatting over de Boeddhastaat, de Oorspronkelijke staat, de staat van verlichting of hoe men het ook noemen wil. De leegte is niet het ultieme, maar ‘slechts’een ervaring. de ultieme werkelijkheid omvat zowel leegte als beweging en als je dat integreert is er niets om door afgeleid te worden. Westerse esotherie wil ik onbesproken laten, ik weet er niet voldoende van. En boeddhist ben ik ook niet; het geeft voor mij een beperking aan. Maar ik heb wel affiniteit met boeddhisme.
Henk zegt
Volgens mij is er ook geen zinnig of onzinnig mens die nu levende chinezen in China schuldig zal verklaren aan wat er heden ten dage nog steeds gebeurt in Tibet – behalve dan dat het regime de repressie gewoon voortzet. Gewetenloze propagandamachines houden het volk grove leugens voor over de noodzaak van de bezetting en het heil ervan voor het arme, onderdrukte Tibetaanse volk dat zo slachtoffer was van de Tibetaanse aristocratie.De daders van deze wrede repressie zijn nog volop aanwezig en onderdrukken, moorden en misdragen zich op alle denkbare en ondenkbare manieren nog volop. Dáár hebben we mee te maken. Natuurlijk moeten de wonden van daders en slachtoffers geheeld worden. Natuurlijk moeten we ons als boeddhisten van welke richting dan ook bekommeren om hun karma. De Dalai Lama ging ons hierin voor: toen Mao Tse Toeng, de Grote Slachter overleed gingen duizenden Tibetanen juichend de straat op. Begrijpelijk, maar de Dalai lama trok zich terug om praktijken en gebeden te gaan doen voor het karma van de man die zo ongekend veel mensenslachtoffers op zijn geweten heeft. Hij vond het een dag van rouw.Repressie, verovering, massamoorden en martelingen: het is van alle tijden en van alle volkeren. Maar het gaat mij niet om wel of niet aan te tonen wie er vanuit de geschiedenis wel of niet schuldig is. Het gaat mij om de actuele situatie en elke weldenkende boeddhist zou met betrekking tot Tibet stelling moeten nemen tegen de leugenachtige propaganda van Xinhua. En hoewel ik de journalistieke plichten van het BD onderschrijf zowel als respecteer vind ik het jammer dat Xinhua hier een podium krijgt.
Katinka Hesselink zegt
Ik ben helemaal voor een vrije pers en een Boeddhistisch dagblad dat ook de meer discutabele aspecten van het Boeddhisme aan kaart. Maar dat wil niet zeggen dat het Boeddhistisch Dagblad een forum hoeft te zijn voor onwaarheden en dat is wel wat hier gebeurt.
Specifiek staat in bovenstaand artikel:
De Dalai Lama heeft (…) voortdurend propaganda gemaakt door politiek met religie te verweven in een ‘duidelijke poging om het wiel van de geschiedenis terug te draaien.’ ‘De Tibetaanse regering in ballingschap wil zelfs geen scheiding maken tussen godsdienst en politiek, omdat dat het eind van die regering zou betekenen’, zegt Ettinger.
Dit is onzin. De Dalai Lama heeft jaren gevochten om zijn regering in ballingschap seculier te maken – dit heeft uiteindelijk uitgemond in een regering in ballingschap waar hij niet meer de leiding aan heeft, zodat hij zich zelf op zijn religieuze (en wetenschappelijke) taken en interesses kan richten. Een meerderheid van de Tibetanen had hem graag in die regering gehouden. Hij heeft dus expliciet gekozen voor een richting die modern is – en door een scheiding van ‘kerk’ en staat te praktiseren loopt hij hierin voor op zijn eigen volk.
Als de Tibetaanse regering in ballingschap hierin anders is – dat betwijfel ik, maar ik weet het niet zeker – is dat een uiting van de wil van het Tibetaanse volk in ballingschap. En dat is democratisch.
Onze democratieën zijn ook eeuwenlang verweven geweest met het Christendom. Feitelijk is dat – zelfs in seculier Europa – nog steeds zo.
In Nederland is dat het duidelijkst te zien in ons schoolsysteem. Er zijn veel meer Christelijke en Katholieke scholen dan je op grond van de hoeveelheid Christenen in ons land zou denken. De scheiding van kerk en staat is in het Westen nooit zo absoluut geweest als het in China is. In onze zuidelijke provincies (en België) is het lidmaatschap van de Katholieke kerk nog steeds via de lokale overheid geregeld.
En ja, natuurlijk was Tibet veel te geïsoleerd en had het allerlei problemen. De vorige Dalai Lama werkte keihard om die op te lossen, maar het volk werkte tegen. En zijn land was niet centraal georganiseerd genoeg voor hem om die modernisering op te leggen.
Gevolg: Tibet had niets om weerstand te bieden tegen de Chinese invasie.
Ander gevolg: het Boeddhisme was nog zo diep in de cultuur verweven dat we nu nog (net) leraren hebben die in die cultuur ingebed het Boeddhisme naar het Westen brengen. Dit in tegenstelling tot andere vormen van Boeddhisme die in eigen land al beïnvloed waren door de moderniteit op het moment dat hun meest moderne leraren naar het Westen gingen.
En daardoor heeft het Tibetaans Boeddhisme in het Westen – in tegenstelling tot Zen en Vipassana – zoveel rituelen. Omdat die leraren uit een land kwamen waar die rituelen een centrale rol speelden. Waar de moderniteit buitengesloten was geweest.
Dat Tibet was geen paradijs (dat is inderdaad onzin), maar wel een land waar het Boeddhisme als religie ingebed was in de cultuur zoals het Katholicisme in onze cultuur was ingebed – in de Middeleeuwen. Het doordrong alle aspecten van het leven en het was inderdaad vanzelfsprekend dat van elk gezin een kind het klooster in ging – sociaal zowel een bron van status als een manier om de bevolkingsgroei in te perken.
Er zijn overigens gewoon Tibetologen in Nederland. Je weet wel: mensen die hun hele volwassen leven met dit onderwerp bezig zijn geweest, Tibetaans geleerd hebben en gepromoveerd zijn? Misschien een idee om die aan het woord te laten, in plaats van een leraar Duits die (naar ik aanneem) door de Chinezen wordt betaald om een kritische noot naar de Dalai Lama toe te uiten? Berthe Jansen of Henk Blezer bijv.? Geen van beide zal het romantische begin-20ste-eeuwse Shangrila beeld van het oude Tibet herhalen.
kees moerbeek zegt
‘De scheiding van kerk en staat is in het Westen nooit zo absoluut geweest als het in China is.’
In Frankrijk is de scheiding van kerk en staat mogelijk het verst doorgevoerd. De overgrote meerderheid van de Fransen is vanwege hun geschiedenis gesteld op hun “laïciteit”. De Franse overheid treedt op tegen sektarische uitwassen (zoals hersenspoelen, fraude, oplichting…). Maar in een aantal gevallen heeft de staat voor de rechter bakzeil moeten halen.
Nederland is altijd toleranter (lees: onverschilliger) geweest ten opzichte van religies. Dat ging niet vanzelf, steile gereformeerden (gevlucht uit Vlaanderen en Noord-Frankrijk) roerden zich bij tijd en wijle heftig. En (probeerden) de macht te grijpen, wat gedeeltelijk ook lukte voor enige tijd. Dat is m.i. een vergeten stuk geschiedenis van ons land.
http://www.ambafrance-nl.org/Laiciteit
In de Volksrepubliek China zijn kerk en staat ook gescheiden. Het is een open deur, maar de Volksrepubliek is op geen enkele manier democratische rechtstaat, zoals wij die kennen. Ook in de Volksrepubliek wordt opgetreden tegen ‘sektes’, maar mist de rechtstatelijke grond, zoals in Frankrijk. In China wordt onderscheid gemaakt tussen de patriottische kerken (rk en protestants) en ondergrondse kerken, wat haaks staat op de scheiding van kerk en staat.
De godsdienstpolitiek van de Volksrepubliek grijpt terug op de Chinese moderniseringspogingen van de tweede helft van de 19de eeuw. Die Chinese modernisering is er wel degelijk geweest, maar werd verhinderd door conservatieve krachten o.a. rondom de keizer. Net als in Japan wilden vooruitstrevende Chinezen de samenleving moderniseren volgens Westers voorbeeld. Dit was nodig om de eigen cultuur en samenleving te kunnen redden van de zeer agressieve Westerse, Japanse en Russische kolonisatie. Modernisering werd in de kiem gesmoord en kwam daarna te laat, men kreeg er een communistische dictatuur voor in de plaats terug.
Het afbreken van kloosters, tempels, het onteigenen van kloosterlanderijen en het moderniseren van o.a. het Chinese boeddhisme gebeurde reeds onder de Chinese revolutionairen en nationalisten, ruim voor de communistische overname. Modernistische boeddhisten ondersteunden dit en deden zelfs enthousiast mee. Onder de communisten zou dit leiden tot een poging om het boeddhisme en religie in het algemeen uit te roeien. Dit is niet gelukt.
Henk zegt
Bedank Katinka, ik heb hier weinig aan toe te voegen.
Dharmapelgrim zegt
Even terug naar het begin: “Het beeld dat de Dalai Lama en zijn volgelingen de wereld voorhoudt over Tibet is volgens een Luxemburgse schrijver onrealistisch en doorspekt met leugens.” Volgens mij valt aan deze openingszin niets op of aan te merken. De redactie van het BD merkt slechts op dat er een Luxemburger is die dat zegt, ene Ettinger. Mooi dat het BD dat opmerkt, en ons er op attent maakt, want het maakt duidelijk dat je altijd kritisch moet blijven en je jezelf steeds dient af te vragen wie wat zegt, wanneer, onder welke omstandigheden en waarom en ga zo maar door. Hoe ongerijmd ook, zelfs leugens maken deel uit van de werkelijkheid, en alleen daarom maken ze ook deel uit van de “waarheid”, zoals licht en donker het samen mogelijk maken dat er iets te zien valt. Waar alleen licht is, kunnen wij niets zien en waar alleen donker is, zien we ook al niets. Het zijn de contrasten tussen licht en donker – zo je wilt: tussen waarheid en leugen – die ervoor zorgen dat we niet blind of verblind zijn. Neem waar, oordeel niet (en zeker niet te snel of definitief), accepteer (dat het is zo het is) en ontspan. In die ontspannen oordeelloze acceptatie van wat is waargenomen, ligt alle ruimte om te besluiten welke stap nodig is om lijden op te heffen, voor en van jezelf, voor en van anderen …
Henk zegt
Kan er een heel eind in meegaan, blijft overeind dat ik het nog steeds jammer vind (hetgeen iets anders is dan dat het niet zou moeten) dat Xinhua hier een podium krijgt. Inderdaad maken goed en slecht, donker en licht, leugen en waarheid allemaal deel uit van de werkelijkheid. Ook het waarnemen zonder oordeel juich ik toe, alleen begrijp ik dan niet dat er iets valt te accepteren. Als dat gebeurt is er een keuze tussen acceptatie en verwerpen of afwijzen en daar kun je niet in ontspannen. Ontspannen doe je als je voorbijgaat aan dualistische begrippen als afwijzen en verwerpen. Maar in de relatieve context van het B.D. gaat het – als we het beperken tot het onderhavige artikel – niet om non-dualiteit (hoewel daar natuurlijk hele interessante artikelen over te schijven vallen).
kees moerbeek zegt
Xinhua leeft in zijn werkelijkheid over Tibet, de Tibetanen en de Dalai Lama. Hoogstwaarschijnlijk heeft hij de overtuiging dat wat de overheid van de Volksrepubliek doet het best mogelijke is voor het huidige China.
Xinhua praat vanuit een heel ander referentiekader dan wij in het Westen. Ons referentiekader is er een van parlementaire democratie en mensenrechten. Maar die kwamen niet vanzelf en is onze democratie af?
China is een lappendeken van volkeren, religies e.d. en was dat altijd al. Men was altijd al beducht voor buitenlandse invasies, buitenlandse overheersing, opstanden (al of niet religieus getint), natuurrampen e.d. Een groot deel van de Chinese geschiedenis (zo niet het grootste deel) is de Chinese bevolking (in meerderheid Han Chinezen) overheerst door buitenlanders (Mantsjoes, Mongolen e.a.)
Overigens scheurden onze Zuiderburen zich in 1830 los uit het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Hoe hebben wij daar in het noorden op gereageerd: ‘Toe, ga maar.’ Nee, dat was niet de reactie. Integendeel.
Dat koninkrijk was de opvolger van de oude Republiek, die ontstond na onze afscheiding van Spanje. Gedurende eeuwen was onze Republiek een vreemde eend in de beit van koninkrijken, die geregeerd werden door almachtige vorsten. Hier bestuurden burgers het land. Het was een schande vonden de vorsten en elite van de ons omringende landen!
Het is een feit dat het Chinese regime zich volgens ons en ook mij op een verschrikkelijke manier misdraagt in Tibet en elders. Vanuit de optiek van het regime is het begrijpelijk en in lijn met de Chinese geschiedenis. Het is niet goed te praten.
In het Westen hebben we altijd wel een mening klaar over hoe het vooral in andere landen moet en ook wat goed is voor de Volksrepubliek China. De Chinezen hebben traumatische ervaringen met het Westen. Laten we met alle terechte kritiek op het regime van de Volksrepubliek vooral ook aan zelfonderzoek doen. De laatste oorlog in Europa is nog niet zo lang geleden en aan de oost-grens van Europa rommelt het :-(
Henk zegt
Het komt mij niet als erg waarschijnlijk voor dat het staatspersbureau van China, Xinhua, oprecht het beste met de Volksrepubliek voorheeft. Het is een trekpop van de regering en ze doen wat hun opgedragen wordt. Het Chinese regime rooft, moordt, martelt,verkracht en onderdrukt cultureel en religieus in Tibet. Xinhua is mede een werktuig van het regiem dat ontkent en vergoelijkt. Niets, geen geschiedenis of geologische situatie in- of buiten China rechtvaardigt de chinese misdaden. Ik weet niet wat wel of niet goed is voor China, maar zeker niet de verschrikkelijke behandeling van Tibet en de Tibetanen. Geen enkele geschiedenis, de onze, de Franse noch de Chinese rechtvaardigt wat daar gebeurt.Ik voel me verwant en verbonden met Tibet en mijn motivatie is niet om een mening te hebben of een vinger op te steken. Het is ook niet politiek of ideologisch gemotiveerd.Ik wil dat de Tibetanen in religieus en cultureel opzicht met rust worden gelaten. En ik blijf het jammer vinden dat Xinhua hier een podium kreeg (ik heb dit van Marianne Thieme geleerd:’Ik blijf van mening dat de bioindustrie moet verdwijnen.’ Wat ik trouwens ook vind.
kees moerbeek zegt
Er is inderdaad geen rechtvaardiging voor wat in Tibet gebeurt, Henk. Maar je verkeert in de gelukkige en luxe positie dat je hier leeft. We mogen ons hier in onze handjes knijpen van geluk.
De werkelijkheid in de Volksrepubliek is een totaal andere dan de onze, en net als de onze heeft die werkelijkheid vele kanten. Veel van die kanten zijn ons onwelgevallig, maar ze zijn er wel.
Het boeddhisme leert ons open te staan voor de werkelijkheid in welke verschijning die ons ook voorkomt. Jij hebt niets met de (recente) geschiedenis van China te maken, de Chinezen en Tibetanen wel! Mensen hebben namelijk een geheugen.
De Dalai Lama probeert tot op de dag van vandaag in gesprek te komen met het Chinese regime, ondanks alles. Ook heeft hij compassie met het regime.
Henk zegt
Zijn we het in elk geval over één ding eens, Kees. De Dalai Lama heeft compassie met alles en iedereen. Ook met dit regime. maar daar had ik al eens over geschreven tijdens deze discussie: “De Dalai Lama ging ons hierin voor: toen Mao Tse Toeng, de Grote Slachter overleed gingen duizenden Tibetanen juichend de straat op. Begrijpelijk, maar de Dalai lama trok zich terug om praktijken en gebeden te gaan doen voor het karma van de man die zo ongekend veel mensenslachtoffers op zijn geweten heeft. Hij vond het een dag van rouw.” En nee, ik heb niets met de geschiedenis van die landen te maken. Alsof de geschiedenis rechtvaardigt wat er daar gebeurt!Het verklaart het hooguit, hetgeen niets zegt over wenselijkheid en rechtvaardiging.
dharmapelgrim zegt
Accepteren is niets anders dan de realiteit nemen zoals deze op het moment is, hier en nu. Pas vanuit volledige acceptatie kun je realistische stappen zetten naar verandering. Althans, zo denk ik erover. Dat zoiets niet altijd meevalt, daar heb ik ervaring mee. Ik worstel er zelf vaak genoeg mee. Juist door die ervaring stel ik zo. Na acceptatie volgt ontspanning vrijwel vanzelf. Niet doordat ik voorbij ga aan dualistische begrippen als afwijzen of verwerpen, maar omdat ik geen energie wil verspillen aan fictie.
Henk zegt
Ik ben het in zoverre met je eens, Dat als je hier in samsara dingen wilt veranderen je pas stappen kunt zetten als je iets accepteert zoals het zich aan je voordoet. Dat is ook voor mij nog steeds dagelijkse praktijk. Vanuit Dzogchen blijft het kijken naar verschijnselen met een accepterende geest het handhaven van de dualistische visie. Voorafgaand aan acceptatie wordt er een analyse toegepast en een oordeel uitgesproken over een verschijnsel. Dit is nog steeds een karmische visie. De leraar die ik op dit moment als de grootste Dzogchenleraar beschouw, Namkhai Norbu Rinpoche, leert Dzogchenpractitioners onder meer om de geest te laten zijn als de aard van een spiegel. Een spiegel geeft geen oordeel, een spiegel doet wat zijn aard is: spiegelen. Als er niets voor de spiegel geplaatst wordt blijft hij leeg. Wordt er iets voor geplaatst, een speldeknopje of een berglandschap, dan geeft de spiegel dat weer. Hij denkt niet: Oh, wat een mooi berglandschap, of oh, wat een klein knopje, ik heb liever het berglandschap. Hij geeft slechts weer wat er voorkomt. Zonder analyse, zonder oordeel. Hier is een gouden Boeddhabeeld hetzelfde als het stinkende kadaver van een rat. Afkeer of omarming komt voort uit menselijk oordeel. Zoals je verder schrijft ga je niet voorbij aan dualistische begrippen als verwerpen of accepteren (hetgeen precies hetzelfde is), maar je verspilt geen energie aan fictie. Misschien is het helpend voor je om je alvorens uit te spreken over wat wel of geen fictie is in het non-dualistische verhaal om je eens in te lezen in een non-dualistische leer, zoals Dzogchen http://www.dzogchen.nl/wp/index.php/dzogchen/ of Advaita (de laatste is niet aan boeddhisme gelinkt). Ik herken je worsteling uit de tijd dat ik zelf worstelde met acceptatie van wat er is. Toen ik me in Dzogchen verdiepte en de worsteling veranderde in heldere waarneming werd hierin te kunnen ontspannen deel van mijn dagelijkse praktijk. Het is overigens niet mijn bedoeling om je te adviseren Dzogchenpractitioner te worden. Non-dualiteit is in- of buiten Dzogchen voor iedereen mooi.
Anna zegt
Het ontgaat jullie mogelijk, maar het is juist de vrijheid van meningsvorming die jullie in staat stelt om op het artikel over Ettinger te reageren. Het is een groot goed om ook deze man aan het woord te laten en kennis te nemen van zijn standpunten. En we weten dat Xinhua een staatspersbureau is. Ik schat zelf in, gelet op eerdere gebeurtenissen in de wereld, dat het niet lang meer duurt voordat China democratischer wordt. Er zijn meer miljonairs, de vele miljoenen boeddhisten in dat land worden steeds meer door de regering gekoesterd. Het land is in verwarring. Verder vind ik het een onzinnig standpunt om te zeggen dat het BD sommige mensen wel, anderen weer niet, een podium moet geven. Zolang stellingen worden onderbouwd moet er toch in deze krant een plek zijn voor iedereen. Ik las in het BD ook een recensie over een boek van de Dalai Lama. Zijn woorden worden door niemand in twijfel getrokken, blijkbaar. Deze monnik was bevriend met de Japanner die gifgas in een Japanse metro gooide. Dat is natuurlijk niet zo best voor de waarneming van de DL, die dat verklaarde door te zeggen dat deze vriendschap aantoonde dat hij nog helemaal niet verlicht is. Zo lust ik er nog wel een paar. De pers is de waakhond van de democratie, de luis in de pels. Laat voor- en tegenstanders aan het woord. Of we het nou leuk vinden of niet.
Henk zegt
De vrijheid van meningsuiting was en is volkomen geen punt van discussie. Als je werkelijk leest wat er geschreven wordt zou je zelf die conclusie ook kunnen trekken. Voorts is er niemand die zegt dat het BD wel of geen podium aan Xinhua moet geven. Er is er één die het jammer vindt dat zoiets gebeurt. Die iemand ben ik. Ook dat is vrijheid van meningsuiting.Het is onzin te stellen dat de woorden van de Dalai lama niet in twijfel getrokken worden – door niemand nog wel!Het barst in de wereld van de criticasters in beeld, woord en geschrift. Deze monnik was bevriend met die Japanner inderdaad, maar natuurlijk wist H.H. niet dat dat zieke figuur met gifgas ging gooien. Zoals hij ook bevriend is met George Bush en zoals hij dat ook met nog twijfelachtiger figuren zou zijn. Hij houdt namelijk van iedereen. Wat jij kennelijk niet weet is dat de Dalai lama – die ik erg hoog heb zitten – beschouwd wordt als de emanatie van de Tchenrezig, de bodhisattva van liefde en mededogen. De Dalai lama is een allemansvriend – letterlijk, van mensen en van dieren.En nogmaals: de vrijheid van meningsuiting is absoluut geen item. Niet in dit land. Wel in China, waar kennelijk de miljonairs het voor het zeggen gaan krijgen. Miljonairs, met dit regime als instrument…. moge de Drie Juwelen het gewone Chinese volk beschermen!
kees moerbeek zegt
‘En nee, ik heb niets met de geschiedenis van die landen te maken. Alsof de geschiedenis rechtvaardigt wat er daar gebeurt!Het verklaart het hooguit, hetgeen niets zegt over wenselijkheid en rechtvaardiging.’
Inderdaad ben je in de luxe positie geen Tibetaan of Chinees in de Volksrepubliek te zijn. Je hoeft dus niet in hun geschiedenis te leven. Daar kun je niets aan doen. Je hebt niets te maken met de geschiedenis van die landen, een nogal wonderlijk standpunt voor een boeddhist! Nogmaals, ik ben geen fan van het Chinese regime.
Het is een waanzinnig idee dat de geschiedenis iets zou rechtvaardigen. Ik heb dat niet beweerd, maar geschiedenis verklaart wat er gebeurt. Het is 1 verklaring. Een miljard mensen in de Volksrepubliek leven niet op een wolk, leven niet in het luchtledige en ze leven ook niet in ons prachtige land.
De situatie in Tibet en de Volksrepubliek is geen game, is niet virtueel. Het zijn echte mensen, met een echte geschiedenis, met hun goede en minder goede kanten. Ook Chinese communisten zijn mensen.
Als DL ondanks alles compassie met het Chinese regime kan hebben, kunnen wij dat ook. Compassie is vooral ook mededogen hebben met iemand wiens opvattingen of handelen je verafschuwt. Dat is niet week of slap.
Dat DL rouwde om de dood van Mao is een teken van die menselijkheid, geen teken dat hij ‘allemansvriend’ is.
De Russen in de Koude Oorlog waren ook mensen: https://www.youtube.com/watch?v=V6a-WW7-_n8
Henk zegt
Inderdaad ben je in de luxe positie geen Tibetaan of Chinees in de Volksrepubliek te zijn. Je hoeft dus niet in hun geschiedenis te leven. Daar kun je niets aan doen. Je hebt niets te maken met de geschiedenis van die landen, een nogal wonderlijk standpunt voor een boeddhist! Nogmaals, ik ben geen fan van het Chinese regime.
Het is geen relevante positie. Ik ben in Nederland geboren. Dat is niet luxe, dat is niet bijzonder, dat is wat het is. Verder ben ik geen boeddhist – nog afgezien van het feit dat boeddhisten niet per definitie geschiedkundigen zijn en hun compassie baseren op geschiedkundige interpretaties. Boeddhisten beoefenen mededogen met alle voelende wezens in samsara die hun werkelijke aard niet zien en die daden verrichten die hen alleen maar meer aan samsara binden.
Het is een waanzinnig idee dat de geschiedenis iets zou rechtvaardigen. Ik heb dat niet beweerd, maar geschiedenis verklaart wat er gebeurt.
Dat schreef ik dus al.
Als DL ondanks alles compassie met het Chinese regime kan hebben, kunnen wij dat ook. Compassie is vooral ook mededogen hebben met iemand wiens opvattingen of handelen je verafschuwt. Dat is niet week of slap.
Dat is naar mijn mening geen compassie. dat lijkt op medelijden met iemands beperkte mogelijkheden. Compassie is een behoorlijk gecompliceerd begrip. Elke scholastieke richting heeft daar andere opvattingen over. Overigens heb ik nergens beweerd dat ik geen compassie met dit soort misdadigers zou hebben.
Dat H.H.rouwde om het karma van Mao is geen teken van medemenselijkheid, maar werkelijke compassie met het inktzwarte karma van de Grote Slachter. Mededogen van de Bodhisattva die H.H. is.
Ik vind overigens dat de discussie niet over )mede)menselijkheid moet gaan. De Russen in de koude oorlog waren mensen, de soldaten onder Hitler waren mensen, zelfs die verwarde geesten van de IS zijn mensen. Maar dat is een compleet ander verhaal. Hier gaat het me erom dat ik het jammer vind dat Xinhua hier een podium heeft gekregen – hetgeen onverlet laat dat de redactie hier natuurlijk het volste recht toe heeft.Dat vond en vind ik.
kees moerbeek zegt
Hierbij de DL zelf aan het woord over compassie. IK kan er in alle eerlijkheid geen medelijden van maken:
https://www.youtube.com/watch?v=SC-kwVyNNxw
https://www.youtube.com/watch?v=20MnLcOL7Ks
Slechte ervaringen van individuele mensen of volkeren in het verleden kunnen wel degelijk in het hier en nu hebzucht, onwetendheid en haat doen groeien of in stand houden tussen bevolkingsgroepen en volkeren. Dit is aan de orde van de dag.
Boeddhisten hebben dagelijks met dit soort Lijden te maken. Zelfs als ze geen geschiedkundigen zijn :-)
Sjaak zegt
Ook ik snap niet dat bovenstaand artikel in een forum als BD wordt geplaatst. Er wordt geprobeerd een leidend boeddhistische leider in diskrediet te brengen en heeft niet veel met de boeddhistische leer te maken. Ik ben geen fan de de Dalai Lama (hoewel ik enkele keren het voorrecht had om hem persoonlijk te ontmoeten). Ik beschouw hem als een zeer intelligent en begaafd mens die het beste met zijn volk voor heeft maar zijn streven naar geweldloosheid heeft in 50 jaar nog steeds geen positief resultaat opgeleverd voor het Tibetaanse volk.
Laten we ons verheugen dat er leraren zijn die ons kunnen inspireren i.p.v. een podium te geven aan diegene die dit proberen te verstoren.
kees moerbeek zegt
‘Laten we ons verheugen dat er leraren zijn die ons kunnen inspireren i.p.v. een podium te geven aan diegene die dit proberen te verstoren.’
Je pleit er dus voor de ogen sluiten voor wat onwelgevallig is. Dat geeft misschien een prettig gevoel, zij het van korte duur. Het Lijden kan immers niet opgeheven worden door weg te kijken of te slaapwandelen :-)
Joop Ha Hoek zegt
Misschien dat we die Ettinger maar eens moeten uitnodigen, dan horen we het uit zijn eigen mond, buiten Xinhua om. Met elkaar in gesprek gaan en elkaar niet bij voorbaat voor bedrieger uitmaken kan waardevol zijn.
Henk zegt
Lijkt me een strak plan, Joop. Nodig dan meteen Richard Gere uit en een cameraploeg van de Boeddhistische omroep.
Dat kan een boeiende ontmoeting worden!
Overigens zal die Ettinger geen bedrieger zijn en oprecht menen wat hij zegt. Het blijft natuurlijk wel de vraag of Xinhua hier zo blij mee zal zijn.
Sjaak zegt
Je pleit er dus voor de ogen sluiten voor wat onwelgevallig is. Dat geeft misschien een prettig gevoel, zij het van korte duur. Het Lijden kan immers niet opgeheven worden door weg te kijken of te slaapwandelen :-)
Nee, we hoeven niet weg te kijken, het lijden zit al in ons zelf, ons leven in samsara. Dat is al moeilijk genoeg want als je zelf niet gelukkig bent, hoe kun je dan anderen gelukkig maken. Maar hoe dan ook, die meneer Ettinger heeft er wel voor gezorgd dat hier een levendige discussie ontstond. En dat is dan weer positief.
Henk zegt
Da’s hélemaal waar, Sjaak!
Henk zegt
Nog even, Kees. Er is iets met jouw posting niet goed gegaanen ook kan ik daar niet vanuit reageren.
Jij schreef: ‘Hierbij de DL zelf aan het woord over compassie. IK kan er in alle eerlijkheid geen medelijden van maken:’
Ik heb het voorrecht gehad om verschillende teachings over compassie van H.H. bij te wonen. Ik begrijp je opmerking niet zo goed. Ik heb juist nooit beweerd dat compassie hetzelfde is als medelijden.In tegendeel. Ik schreef: ‘Dat H.H.rouwde om het karma van Mao is geen teken van medemenselijkheid, maar werkelijke compassie met het inktzwarte karma van de Grote Slachter. Mededogen van de Bodhisattva die H.H. is.’
Zoals er eerder werd gereageerd (ik weet niet meer zo gauw door wie) was het net alsof de Chinese wandaden en de door het Tibet gevoerde bewind in het verleden vanwege het historisch perspectief gebagatelliseerd, cq gerechtvaardigd werden In die zin vind ik satt historisch perspectief niet boeiend. Het gaat me erom dat de Chinezen de Tibetaanse cultuur en de religie om zeep trachten te helpen.Het gaat om wat er heden ten dage in Tibet gebeurt en dat het regime hier indirect een podium kreeg, en dat ik dat jammer vond – zoals ik het jammer zou vinden als bv Monsanto hier een podium kreeg. Hoewel het de redactionele vrijheid van de redactie is om zulks te doen.
kees moerbeek zegt
Je schrijft:’Ik heb juist nooit beweerd dat compassie hetzelfde is als medelijden.’
Ik schreef: ‘Als DL ondanks alles compassie met het Chinese regime kan hebben, kunnen wij dat ook. Compassie is vooral ook mededogen hebben met iemand wiens opvattingen of handelen je verafschuwt. Dat is niet week of slap.’
Je reageerde: ‘Dat is naar mijn mening geen compassie. dat lijkt op medelijden met iemands beperkte mogelijkheden.’
In zen praten we dikwijls over het hebben van mededogen met bijvoorbeeld onze ergste vijand. En hoe moeilijk dat is. Je ergste vijand is je beste leraar, zo wil een bekende zenuitspraak.
Je schrijft: ‘Zoals er eerder werd gereageerd (ik weet niet meer zo gauw door wie) was het net alsof de Chinese wandaden en de door het Tibet gevoerde bewind in het verleden vanwege het historisch perspectief gebagatelliseerd, cq gerechtvaardigd werden.’
Ik was het die steeds de huidige situatie in Tibet en China in de historische context geplaatst heeft. Ik schreef over de trauma’s daarvan. Daarbij heb ik telkens aangegeven dat het regime zich in Tibet misdraagt en dat dit niet goed te praten valt. Ook schreef ik dat ik geen fan van het regime ben. Bij een andere onderwerp bij BD schreef ik luid en duidelijk dat China bij verre geen parlementaire democratie is. Dus hoe duidelijk kon en moet ik in Boeddha’s naam dan nog zijn?
In verband met Mao had je het over compassie met het zwarte karma van Mao. Dat karma heeft hij opgebouwd door zijn handelen in het verleden. Het is misschien speculatief, maar er bestaat m.i. ook zoiets collectief karma (van een groep of een volk), net als er institutioneel karma bestaat (David Loy) enzovoorts enzovoorts. Je kunt het zien als decennialange (eeuwenlange) ingesleten patronen van onderling wantrouwen, onbegrip e.d. tussen groepen en volkeren. Dat bindt o.a. het Chinese regime aan samsara. Kijk je terug in de geschiedenis van China dan is het begrijpelijk (niet goed te praten) hoe het komt dat o.a. het regime gebonden is aan samsara.
Je hoeft het niet eens te zijn met mijn redenering, maar het is alleszins respectabel.
David Loy heeft veel geschreven over onorthodoxe opvattingen over karma, ik kan je het aanraden.
Namo Guanshiyin pusa!
https://www.youtube.com/watch?v=QUzzivYjvRA
Henk zegt
Vanuit het Hinayana, Mahayana en Vajrayana bestaan er verschillende visies op karma. Ik ben een leerling van Namkhai Norbu Rinpoche die vanuit de Dzogchen-tantra’s weer een wat andere visie op Karma heeft. Ik ga de verschillen hier niet uitdiepen of me weer in kennis stellen van nog weer een nieuwe visie. Het lijkt me dat Mao, die de dood van miljoenen op zijn geweten heeft een inktzwart karma heeft gecreëerd. Ik twijfel aan de effectiviteit van het gebed, maar vind het prachtig dat H.H. zijn volk iets anders voorhield dan pure haat en afkeer.
Joop Ha Hoek zegt
Henk, met alle respect, het BD is een krant waarin vele meningen een plek krijgen. In onze redactionele kolommen kiezen wij geen partij maar belichten we wie, wat, waar, wanneer, waarom en hoe. Als Monsanto een boeiend verhaal heeft over zijn werkwijze en ideeën, kan dat een plek krijgen in onze krant. We zijn geen reclameblad, van niets of niemand maar geven meningen weer. Wij volgen de Chinese politiek en zien er democratische lichtpuntjes, nou ja, gloeiwormpjes. Er is in Nederland een bloeiende en boeiende Chinese boeddhistische gemeenschap, is die ook verantwoordelijk te stellen voor wandaden in Tibet? Als de Chinese president in het BD de kwestie Tibet wil belichten- zijn ideeën daarover, de kolommen staan tot zijn beschikking. In de vorm van een interview, opinie of een redactioneel artikel.
De vraag of Ettinger met zijn visie op Tibet in onze krant mocht, is geen vraag, maar een feit. Hij scheldt niet maar beargumenteert waarom hij vindt dat de Dalai Lama ongelijk heeft. Wij zien Ettinger als een verschijnsel dat aandacht verdient. Zoals wij ook aandacht besteden aan demonstraties tegen de Dalai Lama door vertegenwoordigers van de Dorje Shugden-beweging. En aan minderheden in het land van het bruto nationaal geluk – Bhutan- die vertrapt worden door boeddhisten. Birma, Sri Lanka, noem het. Boeddhisten zijn net mensen.
Henk zegt
Ik schijn maar niet duidelijk door te komen, beste Joop. Misschien gebrek aan communicatieve vaardigheden van mijn kant? Ik vond en vind dat het aan de redactie is om zelf te bepalen wie men een mening laat geven en voor wie zij haar kolommen openstelt. Keer op keer heb ik betoogd dat ik democraat ben en groot voorstander van de vrijheid van meningsuiting. Ik vond en vind het alleen JAMMER dat mensen als Ettinger en het zeer ondemocratische Xinhua, de één in het verlengde van de ander, hier een podium krijgen. Dat zou ik ook vinden als Wilders dat kreeg, of Monsanto, of… verzin maar. Hetgeen absoluut onverlet laat dat ik de redactionele verantwoordelijkheid van het BD en trouwens ongeacht welke krant dan ook, on line of niet, met grote nadruk daar laat waar ze hoort. Ik heb slechts betoogd dat ik het in dit specifieke geval jammer vind en ook verteld waarom. Ik bedoel, ik mag iets toch jammer vinden? Dat is toch ook de vrijheid van meningsuiting van elk individu? Voorts heb ik over Ettinger, voorafgaand aan jouw reactie, al dit gezegd:’Overigens zal die Ettinger geen bedrieger zijn en oprecht menen wat hij zegt.’
Kunnen we afspreken dat we gewoon iedereen die meent iets te melden te hebben en die binnen zekere regels van wellevendheid blijft, alsmede mensen die dat (soms) jammer vinden gewoon laten zeggen wat ze vinden?
Verder ben ik het gewoon met je eens dat boeddhisten slechts mensen op weg zijn en blijf vooral aandacht geven aan alle misstanden binnen ons boeddhisme.
G.J. Smeets zegt
Beste Henk,
je komt heel duidelijk door. Wat je nu al dagenlang doet is journalistieke berichtgeving over een boek van ene Ettinger verwarren met dat hij ‘een podium krijgt’. Dat is evident onzinnige framing: berichtgeving over X is niet hetzelfde als podium geven aan X. Het is je door de redactie helemaal uitgespeld.
Maar hup daar ga je weer: “…ik mag toch iets jammer vinden?” Alsof wat jij mag of niet mag aan de orde is. Nee dus, aan de orde is dat jij journalistieke berichtgeving over een boek almaar blijft framen als ‘een podium geven’ en dat je luidruchtig te kennen geeft dat je dat jammer vind. Ik betwijfel inmiddels of je het zelf beseft maar je vind dus iets jammer (te weten een podium) wat je zelf verzonnen hebt. In de moderne logika heet dat een ‘stro-pop redenering’. Kun je google-checken op willekeurige encyclopedie. Op het achtvoudige pad kun je het terug vinden in het advies om geen onwaarheid te spreken. En je spreekt echt de onwaarheid waar je bij herhaling stelt dat berichtgeving alhier over Ettinger’s boek een ‘podium’ is voor Ettinger’s boek.
Henk zegt
Even los van alles: Misschien moeten we alle boeken die er ooit over Tibet en Zijne Heiligheid de Dalai Lama geschreven zijn naast de boeken van de criticasters leggen, en omdat inhouden altijd interpretabel zijn de hoogte van de stapels de doorslag laten geven in gelijkhebben?:-)
Ik kom nog terug op een en ander.
Om Ah Hung!
Sjoerd zegt
Beste Henk, wordt het langzaam aan geen tijd dat je met iets minder adoratie voor deze aardige, maar ook zeer intelligente en temperamentvolle boerenzoon deze kwestie benadert op een minder oordelende wijze?
Henk zegt
Sjoerd, je hebt volkomen gelijk. Ik vind het een eer dat jij je zo bekommert om mijn affectieve spectrum. Voortaan zal ik met jou eerst overleg plegen wie,de wijze waarop en de mate waarin ik iemand adoreer. Ook bedankt dat je mij op mijn oordelen wijst; wie zou dat beter kunnen dan de man die afgaande op zijn tekst een expert is in het oordelen:-) Alle gekheid op een stokje, ik denk niet dat een discussie op de man gespeeld moet worden.
kees moerbeek zegt
‘Alle gekheid op een stokje, ik denk niet dat een discussie op de man gespeeld moet worden.’
Chapeau! Het duurde even, maar dan toch. Ik neem aan dat je uitgangspunt ook van toepassing is op de persoon van Ettinger :-)
Gate, gate, paragate, parasamgate, bodhi svvaha
Henk zegt
Nee Kees, ik ken de man niet; ik heb op geen enkele manier contact met hem dus heb ik niets tegen de persoon en zal ik ook niets op de persoon spelen. Wat ik hier over hem schreef is, behalve dat ik het jammer vond dat hij hier een podium kreeg: “Overigens zal die Ettinger geen bedrieger zijn en oprecht menen wat hij zegt.”
Maar je schijnt sommige dingen niet te willen of kunnen lezen.
Sjoerd zegt
Beste Henk, het was slechts een vraag. Het lijkt alsof ik je daarmee gekwetst heb. Als dat zo is, dan spijt mij dat. Dit was geenszins mijn intentie. Beschouw de vraag als niet gesteld.
Henk zegt
Bedankt, Sjoerd. Hoewel grappig bedoeld was mijn reactie achteraf wat aan de sarcastische kant. Ook hiervoor: sorry.
Joop Ha Hoek zegt
Henk, ik ben hartstikke blij dat je het BD leest en op artikelen reageert. Maar er is iets mis met je redenatie. Je schrijft dat je het jammer vindt dat Ettinger in het BD een podium krijgt zonder op de inhoud van zijn betoog in te gaan. De man zegt zes jaar onderzoek te hebben verricht alvorens zijn boeken te publiceren. Nu richt je je feitelijk op zijn bestaan en dat van Xinhua.
Henk zegt
Joop, ik had een flinke hoeveelheid tekst willen versturen, maar vergat naam en adres. Terugtoets… weg alles. Ik ben er nu even klaar mee. geen oefeningen in geduld meer, vanavond.
Nirvair Kaur Curtis de Ruiter zegt
Moge de Drie Juwelen het gewone Chinese volk beschermen!
Beschermde de Drie Juwelen ook het gewone Tibetaanse volk?
Ook ik heb respect en grote liefde voor de Dalai Lama en hoop dat Tibet ooit een vrij Tibet zal zijn, maar heb ook mededogen voor het Chinese volk en hun verleden. Het is nog maar kort geleden dat er borden stonden bij elke ingang van parken en openbare gebouwen. VERBODEN VOOR HONDEN EN CHINEZEN! En men onder het Kolonial Imperialisme ( 1838-1949)vanuit het Westen m.n. Engeland ( maar ook door Frankrijk, de USA en Duitsland) het Christendom opgedrongen kregen. In de 19de en 20st eeuw waren de Engelse de eerste ‘drugrunners’ die met de Opium handel meer dan een miljoen verslaafden voorzag van Indiase /Birmese Opium ( Kolonies van Engeland) om de economie in het Engelse moederland in stand te houden. China was evenals Tibet nu onder buitenlands bewind en net als in het midden van de vorige eeuw de Tibetanen vluchtte, zo ook vluchtte vele Chinezen, waar ze in de rest van de wereld als tweede- rangs burgers vaak slecht behandeld werden. Ja ook in Nederland!!
Net zoals men in de laatste 50 jaar in Tibet heel veel schade aanrichtte zo ook gebeurde dit in China. Dit alles onder het wakende (of slapende) oog van de rest van de wereld, Nederland inbegrepen. … Europa was te druk bezig om rijk te worden over de ruggen van het Aziatische volk. Onze z.g rijkdommen verkregen in die tijd nog zichtbaar langs de grachten van alle Nederlandse grote steden. Gelukkig zijn we nu alerter en meer bewust wat er zich in de wereld afspeelt. Tegen de achtergrond van de ervaringen tijdens de kolonialisatie kunnen we misschien beter begrijpen waarom China Tibet inlijfde in hun greep naar vrijheid. Zoals Indonesia deed met de Molukken en Timor tijdens hun greep naar onafhankelijkheid van een koloniaal bewind. Ja, ook Nederland heeft een volk in ballingschap binnen haar grenzen!
Het feit dat Tibet Boeddhistisch is en een soort van Shangri-La imago heeft schijnt voor vele van ons een reden om op de bres te springen voor Tibet en het Tibetaanse volk. En met goed recht proberen we support te geven en het geweld van de Chinese regering te veroordelen, er is echter ook een andere zijde van het verhaal.
Wanneer we denken aan een vredig en tolerant Tibet voor de Chinese inval waar het monastieke leven en de duizenden lamas zorgde voor het onderwijs, het verspreiden van het Boeddhisme als een geweldloze religie, de landbouw, enz, dan is dat misschien meer gebaseerd op fantasie dan de werkelijkheid. Het is misschien even belangrijk om terug in het nog niet zo lange verleden te stappen en een juister beeld te krijgen van het Tibet voor de Chinese overname!
Vele van de kloosters waren de landeigenaren en grootgrond bezitters die het armere volk als slaven beschouwde. Terwijl de gewone lamas blijkbaar een bescheiden bestaan hadden was er ongelooflijke rijkdom voor hogere lamas die alle touwtjes in handen hadden.
Een paar eeuwen ( 1793) ervoor waren er bloedige gevechten en geweldadige verschillen tussen de grootste sekten m.n. tussen de Kagya ( Karmapa’s lineage) en de Gelugpa ( de Dalai Lama’s lineage) waarin de Gelugpas ( 5th DL) vele Kagya kloosters confisceerden en de Kagya lamas onder dwang Gelug lamas werden. Een groot aantal Dalai Lamas werden vermoord door leden binnenin hun eigen lineage. Als we serieus denken dat er geen geweld was in Tibet en iedereen in vrede leefde dan komen we bedrogen uit. Mishandeling van lager geplaatste, slaven, vrouwen en de boeren bevolking was normaal. Seksuele mishandeling van lamas was orde van de dag, kinderen werden als seks slaven gebruikt. Zo er is niets nieuws als we vandaag de dag horen dat Rinpoche’s of Lamas zich schuldig maken aan het overschrijden van hun precepts en seks hebben met leerlingen.
Onlangs verscheen er een bericht waarin in het z.g. gelukkigste land van de wereld ‘Bhutan’ in Boeddhistische kloosters nu Condoms worden verstrekt omdat venerische ziekten als ‘wildfire’ door de kloosters gaan. What is that about??
En moeten we ons ook niet afvragen waarom er eigenlijk duizenden kloosters zijn op een niet zo’n grote bevolking. Als ik lees dat er 6000 kloosters vernietigd werden door de Chinese regering en er onlangs tijdens de aardbeving nog eens 2000 ten onder gingen is er groot verdriet, maar ook de vraag waarom zijn er zoveel kloosters? Wat zou het betekenen als wij in Nederland zoveel kloosters zouden hebben… Hoe zouden de machts verhoudingen tussen kerk en staat zijn?
Zo voor we met z’n allen in discussie gaan wie wel en wie niet aan het woord zou mogen komen in het BD is het misschien belangrijker om ons in de geschiedenis van zowel China als Tibet te verdiepen zodat we helderheid verkrijgen, en mededogen voor iedereen kunnen voelen.
In the meantime we keep supporting the Dalai Lama and the Tibetan people as best as we can!
Excuses voor m’n Nederlands..het is een beetje roestig..
kees moerbeek zegt
‘Zo voor we met z’n allen in discussie gaan wie wel en wie niet aan het woord zou mogen komen in het BD is het misschien belangrijker om ons in de geschiedenis van zowel China als Tibet te verdiepen zodat we helderheid verkrijgen, en mededogen voor iedereen kunnen voelen.’
Uit mijn hart gegrepen! Negen diepe buigingen, Nirvair Kaur Curtis de Ruiter.
Sjoerd zegt
Goede en nuchtere benadering.
Bedankt.
Joop Ha Hoek zegt
De verbroedering/verzustering tussen China en Tibet is gaande. Lees het artikel over het Tibetaanse vrouwen voetbalteam dat in Berlijn de Chinese collega’s omarmde. Bron is een Amerikaans station.
Henk zegt
Dat is inderdaad een goede ontwikkeling.H.H. streefde ook geen onafhankelijkheid na, hij vroeg slechts de vrijheid van religie te respecteren en te stoppen met het vermoorden en martelen van Tibetanen. Voor alle duidelijkheid: ik ben niet anti-Chinees,ik ben anti-Chinese onderdrukker. In het kader van integratie heb ik vorige week nog een portie vegetarische Fou Young Hai gehaald. Best wel lekker:-)
kees moerbeek zegt
Dit las ik op 2 juli, Henk. Je kent Ettinger niet, maar: ‘Hoewel ik beslist democraat ben en een groot voorstander van de vrijheid van meningsuiting vind ik het jammer dat zo’n figuur als Ettinger en een leugenachtige propagandamachine als Xinhua een podium krijgt bij het BD. Elk weldenkend mens weet wat de rol van de Chinezen is geweest sinds hun roofzuchtige en bloederige invasie in de jaren vijftig van Tibet. Roof, moord, marteling, verkrachting (onder andere van boeddhistische nonnen die daarna tot abortus gedwongen werden), vernietiging van religieus cultuurgoed…’
Henk, mag ik hieruit concluderen dat Ettinger geen weldenkend mens is? En gezien de wandaden van het regime is dat nogal wat. Ook klinkt ‘zo’n figuur’ niet bijster complimenteus, gezien de context van gruweldaden. Of vergis ik me?
Op 7 juli schreef je inderdaad: “Overigens zal die Ettinger geen bedrieger zijn en oprecht menen wat hij zegt.”
Voor ‘spelen op de man’ hoef je iemand niet per se persoonlijk te kennen.
‘Ik neem aan dat je uitgangspunt ook van toepassing is op de persoon van Ettinger :-)’, lijkt me gezien je (tegenstrijdige) uitlatingen allesbehalve vreemd.
Je conclusie van 7 juli is derhalve juist. Inderdaad is het maar schijn dat ik sommige dingen niet kan of wil lezen :-)
Gate, gate, paragate, parasamgate, bodhi svvaha
de redactie zegt
Heren, dames ook. Het wordt een herhaling van zetten en millimeterwerk. Dank voor jullie bijdragen. Dit is de bel van de laatste ronde (Pvb)