Tweespraak – Psychotherapeut Rob van Boven en psycholoog Luuk Mur praten over …reacties op de coronacrisis

Luuk: Het begon in China, die de alarmerende berichten reflexmatig in de doofpot trachtte te stoppen. Trump – Amerika first – ziet er een griepepidemie in en verwacht dat de economie over een week of twee weer op gang zal komen. In Brazilië roept de regering op om geen afstand te houden, zodat de economie niet belemmerd wordt. Erdogan bedreigt Griekenland met een leger fop-vluchtelingen.

Frans Timmermans probeert de aandacht voor zijn ‘GreenDeal’ levend te houden (kosten ruim 1000 miljard). Italië was het eerste Europese land dat getroffen werd, maar steun vanuit Europa kwam er niet. Rusland, China en Cuba stuurden militairen, hulpmiddelen en medici. Op het internet gaat een filmpje viraal waarin een Italiaan een Europese vlag verbrand, terwijl het Italiaanse volkslied te horen is.

Als alle aandacht naar het overleven gaat, kunnen ook politiek ingewikkelde situaties makkelijker passeren. Hieronder plaats ik de politiek gevoelige kwestie van het opstarten van de toetredingsgesprekken met Albanië en Noord-Macedonië. In deze categorie past ook het opbiechten van een politieke doodzonde van minister Bijleveld, die ‘vergat’ de kamer in te lichten dat er per ongeluk 70 burger doden waren gevallen bij een actie van Defensie.

Dan heb je de Utopiedenkers, mensen die de crisis willen gebruiken voor hun eigen gelijk, zoals hoogleraar Ewald van Engelen, die hoopt dat het in moeilijkheden verkerende bedrijf KLM failliet gaat. Op dit thema zijn allemaal varianten, zoals ‘deze crisis zal de verdere vorming van de EU ten goede komen’ of juist ‘we moeten zo snel mogelijk uit deze failliete organisatie’. Of ‘dit zal het einde van het kapitalisme worden’ of ‘het zal juist nog erger worden, het geld moet tenslotte weer terugverdiend worden’. Onheilsprofeten kunnen hier ook bij ingedeeld worden, zoals de predikant van gereformeerde huize die spreekt over de straf van God en kinderen min of meer de schuld geeft van de verspreiding. En er zijn natuurlijk complotdenkers, ‘Er is helemaal geen gezondheidscrisis, het is een staatsgreep’.

Veel mensen willen graag veel vertrouwen hebben in ons koningshuis of in ons kabinet en met name in de minister-president. Deze maakt het ons daarbij niet makkelijk. Voornaamste kritiek is dat er veel te weinig wordt getest. Een bekenden psychiater melde op Twitter dat hij merkte dat hij Rutte steeds sympathieker begon te vinden. Daar zit toch wel een overdrachts-luchtje aan, lijkt me. Kritiek wordt niet op prijs gesteld. Volg de leider wordt door journalisten en Tweede Kamerleden gepredikt of anders gezegd ‘Baudet hou je grote muil’. De leider heeft gelijk en als hij geen gelijk heeft dan heeft hij ook gelijk.

Natuurlijk is er de ontkenning. Gewoon met zijn allen op elkaar gedrukt in de metro, supermarkt of op Schiphol staan, terwijl je op het hart gedrukt is anderhalve meter afstand te houden. Ik las een tweet van een Amsterdammer met Marokkaanse roots: ‘In mijn wijk staan de jongelui gewoon in groepen bij elkaar, terwijl er een samenscholingsverbod is. Ik vraag hun dit niet te doen, maar ze reageren met sissen en spugen’. Valt dit gedrag onder ontkenning of is het agressie?

Rob: Het coronavirus brengt veel angst teweeg bij ons. Met deze reële angst als trigger kunnen we ons ‘denken’ overbelasten met het doornemen van de mogelijke rampscenario’s. Onze angstervaring kan daarmee exponentieel worden vergroot, om ons vervolgens daar weer zoveel mogelijk uit terug te trekken om deze angst hanteerbaar te houden. Aan de andere kant kunnen we met ons denken de gevaren bagatelliseren, wegrationaliseren om onze angst niet te hoeven voelen. Het lijkt me niet makkelijk voor ons om in het hier en nu te kunnen blijven en onze angst op basis van de verstrekte informatie wel serieus nemen zonder de gevaren te overschatten of te onderschatten.

Een mogelijk voordeel van onze angst voor besmetting van het coronavirus is dat we nu mondiaal gezien een gemeenschappelijke vijand hebben en dat deze vijand nu een virus is en niet een ander volk. Het zou een aansturing kunnen zijn tot meer mondiale verbondenheid. Ook al zal, als het gevaar weer geluwd is, er mogelijk wel weer een verbrokkeling plaatsvinden in de mondiale verbondenheid. Het is dan in elk geval aangetoond dat we ertoe in staat zijn.

Een andere mogelijkheid is dat het huidige gevaar juist aanstuurt op een houding van ieder voor zich. We zijn soms geneigd juist als we het moeilijk hebben nog meer van hetzelfde te doen, dat waar we aan gewend zijn ook al is dat disfunctioneel.

Het bijzondere van een crisis is dat het een soort kruispunt is. We kunnen bij een crisis doorgaan met waar me mee vertrouwd zijn en het dan nog eens intensiveren. Bijvoorbeeld nog individualistischer worden. Of we kunnen onze waarden herijken en een andere weg kiezen, bijvoorbeeld meer mondiale samenwerking en verbondenheid.

Verder Luuk, deel ik je visie dat door de huidige crisis andere politieke zaken gecamoufleerd kunnen blijven, zoals het mogelijk disfunctioneren van onze regering ten aanzien van algemeen beleid.

Luuk:  ‘Het lijkt hier wel een begrafenis’, zei mijn vriendin toen we de honden uitlieten in een natuurgebied. Ondanks de zon en de beginnende lente waren de mensen somber. We weten altijd wel dat het ongeluk elk moment kan toeslaan, maar meestal lukt het ons deze zorg op de achtergrond van ons bewustzijn te houden. Maar achtergrond is voorgrond geworden. Je kan je nog zo sterk voelen, van een minuscuul virusje kan je het heel benauwd krijgen. We rouwen collectief omdat we ons geloof van onkwetsbaarheid kwijt zijn.

Wat nu goed zichtbaar wordt, is het gebrek aan mondiale samenwerking. De EU staat m.i. te kijk als een tandeloze hond. Maar er is geen EU nodig om de ‘one world’ wens vorm te geven. Misschien is deze crisis een stimulans om wereldwijd na te denken over onze relatie met de dieren, de natuur en ons globale onderlinge vertrouwen.

Rob van Boven (1951) is psycholoog en geregistreerd psychotherapeut. Hij was consultant voor verschillende organisaties (drugs en verslaving counseling, vaardigheden workshops) en werkte vijftien jaar als een behandelingscoördinator in een psychiatrische instelling. Bij Rob van Boven wordt het geloof van de overlever bewust gemaakt en een juiste plaats gegeven. Het doel is om los te komen van de dwang van het geloof en bewustzijn te ontwikkelen naast deze denk- en voelpatronen. Hoe meer je van het geloof van de overlever bevrijd bent, zonder het te bestrijden, maar door het de juiste plek te geven, hoe vrijer je kan leven.