Is dit al dat er is, mijn vrienden?

Geloven boeddhisten in een wedergeboorte als dier? Geloof jij als boeddhist dat je in de toekomst een koe of hond zult zijn? Is karma predestinatie? Deze en vergelijkbare vragen ontving de eerwaarde Kenryu Takashi Tsuji. Hij schreef voor Buddhanet een artikel over reïncarnatie. Hieronder een bespreking van zijn artikel met een paar aanvullingen. Het laatste over dit onderwerp is overigens nog niet gezegd.

Eerst een vrij vertaalde toelichting uit de Encyclopaedia Brittanica: ‘Reïncarnatie, ook wel genoemd transmigratie of metempsychose, in religie en filosofie is de hergeboorte van een aspect van een individu, dat voort bestaat na de lichamelijke dood. Dit aspect kan zijn: het bewustzijn (conciousness), de geest (mind), de ziel of een andere entiteit en maakt verschillende opeenvolgende vormen van bestaan door. Dit kan de menselijke vorm zijn, de dierlijke, een geestelijke of zelfs een plantaardige vorm.’

Reïncarnatie is vooral karakteristiek voor Zuid Aziatische en Oost Aziatische tradities, als het boeddhisme, het hindoeïsme en het sikhisme. Ook komt het voor in lokale religies en in sommige oude religies van het Midden-Oosten en in de theosofie.

Volgens Kenryu Takashi Tsuji is het een misverstand dat bij reïncarnatie iemand talloze vorige levens geleid zou hebben als dier en vervolgens mens is geworden. Iemand die zich slecht gedraagt zou worden herboren worden als dier. Dit alles is niet wat de Verhevene onderwees over wedergeboorte.

De Boeddha baseerde zich als onderwijzer op de mentale en spirituele mogelijkheden van zijn toehoorder. In zijn tijd was reïncarnatie een belangrijk onderwerp. De angst om als dier herboren te worden zou mensen in zijn tijd verhinderen om zich ‘dierlijk’ te gedragen. Het letterlijk nemen van een opvatting van 2.500 jaar geleden over wedergeboorte komt nu over als irrationeel. Daarom schrijft Takashi Tsuji dat we de inhoud van parabels en mythes moeten overstijgen. Ze gaan over en verwijzen weliswaar naar de waarheid, maar zijn niet zelf de waarheid.

Karma

Karma is Sanskriet en betekent ‘actie’. In het universum vindt een continue kettingreactie plaats van oorzaak en gevolg. Met niet alleen materiële, maar ook met morele gevolgen. In de natuurkunde bestaat de wet van het behoud van energie. Karma is de wet van het behoud van ‘morele energie’. De eerwaarde schrijft: ‘By actions, thoughts, and words, man is releasing spiritual energy to the universe and he is in turn affected by influences coming in his direction. The entire circumstances surrounding him is his karma. With each action-influence he sends out and at the same time, receives, he is changing. This changing personality and the world he lives in, constitute the totality of his karma.’

Karma in het boeddhisme is geen lotsbestemming of predestinatie. Dit zou immers inhouden dat de een of andere externe macht het leven van een mens voor hem heeft uitgestippeld. Iemand heeft zelf dus geen invloed op zijn eigen leven. Karma in het boeddhisme kan wel worden beïnvloed, want een mens heeft bewustzijn en kan proberen om door zijn gedrag de loop van zijn leven te veranderen, voor zover hij daar invloed op heeft.

De auteur stelt dat onze gedachten bepalen wat we zijn. Iemands ‘nobele’ karakter hangt af van zijn ‘goede’ gedachten, ‘goede’ handelingen en van zijn ‘goede’ woorden. Houdt iemand er vernederende gedachten op na dan zullen deze hem beïnvloeden tot negatieve woorden en negatieve daden.

Rijken van bestaan

Traditioneel onderwijst het boeddhisme het bestaan van tien rijken van bestaan (realms of being). Er zijn zes rijken van samsara: het rijk van de hellen, het rijk van de hongerige geesten, het dierenrijk, het rijk van de half-goden en het godenrijk. Joseph Goldstein noemt in zijn artikel Cause and effect deze rijken manifestaties van sterk ontwikkelde patronen van de geest (strongly developed patterns of mind). Naast deze zes rijken bestaan er ook vier heilige rijken: het svraka rijk, het pretyakabuddha rijk, het rijk van de bodhisattva’s en het rijk van de Boeddha.

Al deze rijken kunnen worden gezien als flexibele, niet-objectieve werelden en mentale, spirituele geestesgesteldheden. Ze ontstaan door iemands gedachten, handelingen en woorden en zijn daardoor psychologische gesteldheden. De eerwaarde schrijft : ‘These ten realms are “mutually immanent and mutually inclusive, each one having in it the remaining nine realms.” For example, the realm of human beings has all the other nine states (from hell to Buddhahood).’

Een mens kan zich zelfzuchtig gedragen, waardoor hij zijn eigen hel maakt. Hij kan echter ook oprecht mededogend zijn en weerspiegelt daarmee het mededogen van Amida Buddha. Ook boeddha’s en bodhisattva’s dragen het bewustzijn van de andere rijken mee in hun geest. Hoe kunnen zij anders wezens in de hel verlossen als zij zich niet kunnen verplaatsen in hun lijden en hen naar verlichting begeleiden?

Gelukkige geboorte

‘In welk rijk leef jij nu?’, vraagt eerwaarde Kenryu Takashi Tsuji. Iemand leeft in het rijk van de hongerige geesten als hij hongert naar macht, naar liefde en naar zelfbevestiging. ‘Besef goed wat je motieven en je intenties zijn. Begrijp dat traditioneel de mens zich bevindt in het midden van de tien fases. Hij kan plotseling of langzaam afdalen in een hel. Of dankzij zijn discipline, ontplooiing en ontwaken stijgen tot de Verlichte staat van de Boeddha.’

Goldstein formuleert dit net iets anders: ‘In de lagere rijken is de intensiteit en de mate van lijden te groot voor de meeste wezens om heilzame kwaliteiten van de geest te ontwikkelen. Op de hogere bestaansvlakken is het bestaan zo gelukzalig dat er te weinig aansporing is om te oefenen. Het is juist de combinatie van pijn en plezier van het menselijke rijk die de beste omstandigheden biedt voor diep begrip en realisatie.’

‘Een menselijke wedergeboorte is een fortuinlijke wedergeboorte en de oorzaak daarvoor is dat we ons in vorige levens aan een strenge morele discipline hielden,’ bevestigt de website van het Maitreya Instituut.

Een tulku in het Tibetaanse boeddhisme is een reïncarnatie van een verlichte lama en mogelijk de bekendste is de 14de dalai lama. Het is geen gewone reïncarnatie, bijzonder is dat anders dan bij een gewone sterveling een verlichte lama niet opnieuw geboren hoeft te worden herboren. Hij kiest daarvoor uit mededogen om anderen te leiden naar verlichting. Daarbij heeft een tulku volledige controle over zijn wedergeboorte. Er zijn honderden tulku-lijnen in en buiten Tibet, zoals in Mongolië.

Ten slotte

Er bestaat onder boeddhisten geen algemeen geldende opvatting over reïncarnatie. Veel boeddhisten hebben er ook geen behoefte aan om over dit onderwerp te praten. Anderen menen dat de Boeddha om praktische redenen over reïncarnatie sprak. Prof. Dr. Bhikkhu Analayo, die in 2018 Rebirth in early buddhism and research publiceerde, meent dat reïncarnatie in de tijd van de Boeddha een onderwerp van felle discussie was. De Verhevene en veel van zijn tijdgenoten wezen het af.

Hoe het ook zij, volgens de vroegste boeddhistische geschriften sprak de Boeddha uitgebreid over het verschijnsel van wedergeboorte. Tegelijkertijd onderwees hij en anderen ook dat er belangrijkere dingen in het leven zijn om je mee bezig te houden dan vorige en toekomstige levens.

Is er wijsheid in wat Peggy Lee zingt in Is that all there is? Is zij een reïncarnatie van Milarepa?

‘Is that all there is, is that all there is
If that’s all there is my friends, then let’s keep dancing
Let’s break out the booze and have a ball
If that’s all there is

‘I know what you must be saying to yourselves.
If that’s the way she feels about it why doesn’t she just end it all?
Oh, no. Not me. I’m in no hurry for that final disappointment.
For I know just as well as I’m standing here talking to you,
when that final moment comes and I’m breathing my last breath, I’ll be saying to myself,

‘Is that all there is, is that all there is
If that’s all there is my friends, then let’s keep dancing
Let’s break out the booze and have a ball
If that’s all there is’