Boeddhistische psychologie is primair gericht op zelfonderzoek, zelfgewaarzijn en zelfkennis en helpt om je eigen ego meer transparant te maken. De cliënt komt daar niet in voor.
Onze toekomst wordt niet noodzakelijkerwijs bepaald door ons verleden. We hebben de vrijheid om te veranderen, omdat ons wezen rust in een eeuwigdurend moment van vrijheid, waarin lichaam en geest wegvallen en wij – en heel de wereld met ons – gelijktijdig nieuw en onbezoedeld zijn.
Je kunt de wedergeboorte zelfs zien als een algemeen ‘overerven’, net zoals de omstandigheden van je geboorte door algemene factoren bepaald worden. Zoals de welvaart in een regio, een sociaal zekerheidsstelsel of juist het gebrek daaraan, gelijke kansen voor alle standen in het leven etc.
Waar hoogleraar Evan Thompson kritiek op heeft, is het boeddhistisch modernisme. Deze vorm van boeddhisme profileert zich volgens hem als de wezenlijke en originele kern van het boeddhisme. Het ontstond in het 19de eeuwse Azië en reageerde op het Europese kolonialisme en op de vermeende superioriteit van Europa en het christendom. De westerse wetenschap had een enorm prestige in Azië. Het christendom liftte mee en zou het beste overeenkomen met die wetenschap. De boeddhistische hervormers keerden dit om en stelden dat juist het boeddhisme bij uitstek het best overeenkomt met wetenschap, omdat dit het bestaan van een schepper God en het bestaan van een eeuwige ziel ontkent. Zij kleineerden echter de rol van ritueel en devotie in het etnisch boeddhisme, die bijgeloof waren in de ogen van de 19de eeuwse Europeanen.
Veel Thaise boeddhisten geloven dat het maken van verdienste – goed karma – door middel van het geven kan helpen de gevolgen van slechte daden te verzachten. Dit zijn handelingen die gemotiveerd worden door hebzucht, haat of waanideeën. Het geven van voedsel aan monniken is niet de enige manier waarop Thais verdienste maken, maar het is een gemeenschappelijke manier, gebonden aan het dagelijks leven in het hele land.
Er bleek een grote slang op het dak te glibberen. Het beest had door het gaas heen een van de dwergpapegaaitjes gegrepen. We hadden geen idee wat voor slang of het was, maar wilden uiteraard ook het vogeltje bevrijden, dus begonnen we het beest maar stevig met een bezem te meppen.
Vreemd om de theravada-leer te scheiden van de karmaleer van de Boeddha, schrijft auteur Paul Boersma: ‘Het is voornamelijk via de theravada dat we de leer van de Boeddha kennen …’
‘Nog natrillend van frustratie, en met het beeld van mezelf als liefdevol en zo goed op weg naar verlichting al net zo aan flarden geschoten als het hoofd van de man, wandelde ik ook weer verder. Een paar honderd meter verder voelde ik ineens een scherpe pijn door mijn hoofd gaan, alsof er daarbinnen iets ontplofte.’
Pas in de moderne tijd ontstond de boeddhistische moraalfilosofie als aparte tak van de filosofie. Buddhaghosa en Santideva zijn twee prominente boeddhistische (moraal)filosofen.
De dharma manifesteert zich door de wet van karma, dat de invloed van morele daden van individuen stuurt in het heden en in toekomstige levens. Leven overeenkomstig de dharma en het in praktijk brengen van de regels ervan leiden tot geluk, vervulling en redding. Het verwaarlozen of overtreden ervan zorgen echter voor eindeloos lijden in de cyclus van wedergeboorte, samsara.
