Wenden we ons nu naar het Boeddhabeeld. Dit is geen portret van de historische Boeddha. Hoe deze eruitzag weten we niet. Het Boeddhabeeld kwam pas een paar honderd jaar na zijn heengaan in zwang; in de vroegste boeddhistische periode werd de Boeddha alleen aangeduid met symbolen zoals een levensboom, een voetafdruk of een lege zetel.
Seculiere moraal en spirituele moraal
Op het pad van de Boeddha komen we in aanraking met een spirituele moraal, dat wil zeggen een moraal die onderdeel van een spiritueel pad is. In de wereld om ons heen horen we mensen vaak een beroep doen op een seculiere moraal, dat wil zeggen een moraal die niet door een religie gerechtvaardigd wordt, maar wel verondersteld wordt op een of andere manier te gelden voor iedereen in de samenleving. De eerste moraal heeft als oogmerk de geestelijke bevrijding van de mens; de tweede, een goed verloop van het maatschappelijk verkeer. Oppervlakkig gezien hebben beide moralen veel gemeen; bij nadere beschouwing zijn de verschillen groot, belangrijk en leerzaam.
Onheilzame emoties in de kunst
De meditatieve houding is niet gebruikelijk bij popconcerten. In de musea valt het ook niet mee te contempleren op de emoties in de schilderijen, wanneer men in dichte rijen langs de beroemde doeken schuifelt. Maar ons tijdperk heeft één voordeel: de overvloed aan goede en betaalbare reproducties : niets weerhoudt de huidige westerse mens ervan om een muziekstuk of kunstwerk thuis in alle rust tot zich door te laten dringen. De mogelijkheden zijn dus volop aanwezig. Als mensen dit meer gaan doen, stimuleert dat ook de kunstenaars om meditatiever werk te maken. En omgekeerd: als er weinig belangstelling voor is, moet een kunstenaar wel heel stevig in zijn schoenen staan om toch meditatieve kunst te maken.
Christendom, boeddhisme en de Europese Verlichting
De tijd is voorbij dat religies het zich kunnen veroorloven elkaar met het woord te bestrijden. Het is nu tijd om de balans op te maken van wat ze gemeen hebben en wat hen onderscheidt van de moderne mentaliteit, die de hele aarde aan het veroveren is met treurige gevolgen. Zowel het christendom als het boeddhisme heeft een mensbeeld dat wezenlijk verschilt van het moderne mensbeeld dat in de achttiende eeuw in Europa de overhand kreeg.
Worden we van Vipassanameditatie gelukkiger?
Het is ook niet zo dat de Boeddha prettige wereldse gevoelens verbood (zoals sommige dominees in ons land lange tijd deden). Maar ook de onprettige aardse gevoelens verdwijnen niet, zelfs niet bij de volledig verlichte persoon (ze kunnen zelfs duidelijker beleefd worden, net als de hierboven genoemde natuur); ze hebben alleen minder impact; de persoon wordt er minder door geraakt. De onprettige wereldse gevoelens werden niet door de Boeddha aangeprezen.
Paul Boersma – Zachte discipline
Vipassanameditatie is een prachtig middel, maar is niet altijd leuk. En meditatie werpt weinig vruchten af, als we het alleen maar doen wanneer we het leuk vinden. Soms moeten we een beetje tegenzin overwinnen om ons tot de zitmeditatie te brengen.
Sangha of sekte?
Het woord ‘sekte’ heeft (evenals de Engelse tegenhanger ‘cult’) pas sinds enkele decennia een negatieve klank gekregen. Het is afgeleid van het Latijnse woord voor snijden en betekende een afsplitsing van een geestelijke stroming. Vele afsplitsingen in de geschiedenis werden zo aangeduid, onder andere ook die binnen de protestantse christenheid. De negatieve bijklank is kort geleden ontstaan naar aanleiding van zorgwekkende verschijnselen die zich vooral in Amerika voordeden, maar overigens van alle plaatsen en tijden zijn. Zo is niet alleen de emotionele maar ook de beschrijvende betekenis van het woord gewijzigd.
Paul Boersma – Meditatie en pijn
We vermijden in het dagelijks leven het lijden door er instinctief omheen te gaan, of anders door het te negeren, er geen aandacht aan te schenken, het te onderdrukken. In het eerste geval gaat het om mogelijke toekomstige pijn, in het tweede om aanwezige pijn, waarbij het makkelijker is psychische dan lichamelijke pijn te negeren, en makkelijker om de pijn van anderen dan de eigen pijn te negeren. Vermijden en negeren: dit is de dierlijke kant van ons mens-zijn.
Gelijkmoedigheid, naar streven door het einddoel los te laten
Gelijkmoedigheid is een kernbegrip in het Boeddhisme, maar kan bij de doorsnee Nederlander niet op veel sympathie rekenen. Tijd om enkele misverstanden op te helderen.
Zachte discipline
Vipassanameditatie is een prachtig middel, maar is niet altijd leuk. En meditatie werpt weinig vruchten af, als we het alleen maar doen wanneer we het leuk vinden. Soms moeten we een beetje tegenzin overwinnen om ons tot de zitmeditatie te brengen.
Paul Boersma – Het portret als valkuil
Laten we in verband met ons thema beginnen met twee dingen op te merken in de boeddhistische traditie, een wat betreft waarschuwingen op het spirituele pad, en een aangaande het Boeddhabeeld. Boeddhistische spirituele leraren waarschuwen de leerling geregeld ervoor om zich niet te vereenzelvigen met zijn/haar spiegelbeeld of foto. Het voortgaande spirituele proces op de boeddhistische weg bestaat erin om zo veel mogelijk identificaties los te laten.
Onheilzame emoties in de kunst
Alles wat volledig tot het bewustzijn is doorgedrongen behoeft in de toekomst niet meer terug te komen. Zo werkt de zuivering van de Vipassana, die nog iets verder gaat dan de katharsis die volgens Aristoteles het kenmerk is van alle goede tragedie en goede muziek.